پره اکلامپسی چیست؟ + آیا مسمومیت بارداری خطرناک است؟
یکی از عوارض رایج در زنان باردار پره اکلامپسی است. اغلب زنانی که پیش از شروع بارداری فشار خون در محدوده نرمال داشتند، پس از هفته ۲۰ بارداری این مسمومیت را تجربه می‌کنند. پره اکلامپسی یکی از عوارض و اثرات خاص دوره بارداری به‌شمار می‌رود. این وضعیت معمولاً همراه با علائمی همچون فشار خون بحرانی و بالا و افزایش پروتئین در ادرار شناسایی می‌شود. زمانی که این علائم بروز می‌کنند به این معناست که پروتئینوری رخ داده و کلیه و دیگر اندام‌ها در حال آسیب دیدن هستند.
این امکان وجود دارد که مادر پس از متولد شدن نوزاد در طول ۴۸ ساعت آینده درگیر پره اکلامپسی شود. در این صورت می‌گوییم مادر دچار پره‌اکلامپسی پس از زایمان شده است. مسمومیت بارداری یک وضعیت سرسری نیست و در گروه شرایط پزشکی اورژانسی یا اضطراری قرار می‌گیرد. درصورتی‌که پره اکلامپسی نادیده گرفته شود، می‌تواند اثرات و عوارض فوق‌العاده مخرب و تهدیدآمیزی برای مادر و جنین به همراه داشته باشد. جدیت و خطرناک بودن این مسمومیت به حدی است که در صورت عدم کنترل و درمان حتی می‌تواند منجر به به‌خطر افتادن مادر و جنین شود.
علت پره اکلامپسی یا مسمومیت بارداری
اغلب عارضه‌هایی که در طول بارداری رخ می‌دهند مرتبط با مادر، وضعیت هورمونی بدن او و شرایط جنین هستند؛ اما پره اکلامپسی می‌تواند ناشی از علل مختلفی باشد. متخصصین زنان معتقدند که منشأ شروع پره اکلامپسی و علائم جدی آن جفت است. جفت توده‌ای است که به جنین متصل است و در طول بارداری جنین از آن تغذیه می‌کند.
جفت برای اینکه زنده بماند نیاز به خون، اکسیژن و سایر مواد مغذی دارد که از مادر دریافت می‌کند. برای تأمین نیازهای جفت رگ‌های خونی جدیدی در اوایل بارداری ایجادشده و رشد می‌کنند. مطالعات نشان می‌دهند که این عروق جدید در زنان درگیر به پره اکلامپسی خوب رشد نکرده و یا عملکرد درستی ندارند.
زمانی که این رگ‌ها رشد یا عملکرد درستی نداشته باشند و گردش خون درستی در جفت وجود نداشته باشد، امکان دارد فشار خون مادر برهم خورده و دچار افزایش فشار خون شود. معمولاً مبتلایان به پره اکلامپسی از هفته ۲۰ بارداری علائم مسمومیت را تجربه می‌کنند. همچنین ممکن است تا ۴۸ ساعت بعد از زایمان و تولد نوزاد مادر دچار مسمومیت شود که به آن پره‌اکلامپسی پس از زایمان گفته می‌شود.
علائم اصلی مسمومیت بارداری
از شایع‌ترین علائم مسمومیت بارداری می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- افزایش فشار خون و عبور آن از محدوده استاندارد
- بروز پروتئینوری و شناسایی مقدار زیادی پروتئین در ادرار
خوب است بدانید که اغلب مادران درگیر به پره اکلامپسی علائم جدی و مشخصی ندارند و این عارضه زمانی تشخیص داده می‌شود که مادران برای انجام غربالگری‌های مرتبط با حاملگی به پزشک مراجعه کنند. نخستین نشانه‌ای که پزشک را در مورد بروز پره اکلامپسی مشکوک می‌کند، فشار خون بالاست. بعد از فشارخون بالا نتایج آزمایشات می‌توانند نشانه‌های دیگر مسمومیت بارداری را آشکار کنند. همان‌طور که اشاره شد اولین و واضح‌ترین نشانه بروز پره اکلامپسی فشار خون بالاست. اما نشانه‌هایی در نتایج آزمایشات نیز وجود دارند که عبارت‌اند از:
- بالا بودن سطح آنزیم‌های کبدی که خبر از بروز اختلالات و آسیب‌های کبدی می‌دهند
- پروتئینوری.: زمانی که در نمونه ادرار مقدار زیاد و بیش‌ازحد طبیعی پروتئین وجود داشته باشد، یعنی پروتئینوری رخ‌داده است
- بروز علائمی که عملکرد غیرطبیعی کلیه‌ها را گزارش می‌کنند
- ترومبوسیتوپنی: اگر در آزمایش خون سطح پلاکت خون خیلی کم باشد یعنی ترومبوسیتوپنی رخ‌داده است
علائم پره اکلامپسی خفیف
به‌طورکلی ممکن است از زمان بروز پره اکلامپسی خفیف یا درحال‌توسعه یافتن مادر نشانه‌های متعدد جز نشانه‌ها و علائم بالا را تجربه کند. ازجمله علائم بالینی که زنان باردار درگیر به مسمومیت بارداری تجربه می‌کنند، می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- حالت تهوع و استفراغ
- دشوار شدن تنفس
- انباشت مایع در ریه‌ها و تنگی نفس
- ابتلا به سردردهای شدید
- احساس درد در بخش بالایی شکم و بیشتر سمت راست زیر دنده‌ها
- تاری دید
- حساس شدن چشم‌ها نسبت به نور
- کوری موقتی
- افزایش وزن ناگهانی و زیاد
- تورم دست و صورت
دقت کنید بسیاری از علائم گفته‌شده با و اثرات نرمال و علائم بارداری شباهت دارند، بنابراین همیشه چنین نشانه‌هایی در مادران باردار به معنای مسمومیت بارداری نیست. تنها با مراجعه به پزشک، معاینه و انجام آزمایشات می‌توان بروز و عدم بروز این مسمومیت را تشخیص داد.
اکلامپسی چیست؟
اکلامپسی به مجموعه علائم و تشنج‌های تونیک و کلونیک جنرالیزه گفته می‌شود که در زنان درگیر به پره اکلامپسی رخ می‌دهد. پره‌اکلامپسی و اکلامپسی دو مورد از شرایط پزشکی خاص دوره بارداری هستند. زمانی که فرد مبتلا به پره اکلامپسی دچار علائم شایع این عارضه و همچنین تشنج شود، می‌گوییم درگیر به اکلامپسی شده است. این دو سبب افزایش فشار خون به‌صورت تهدیدآمیز می‌شوند و یا سبب تشدید فشارخون بالا می‌شوند.
معمولاً پره اکلامپسی و اکلامپسی در نیمه دوم بارداری رخ می‌دهند. اکلامپسی درواقع مرحله‌ای وخیم‌تر و جدی‌تر است که پس از پره‌اکلامپسی کنترل نشده رخ می‌دهد. هم پره اکلامپسی و هم اکلامپسی احتمال بروز پس از هفته ۲۰ بارداری را دارند. برخی از بانوان نیز پس از زایمان و تولد نوزاد دچار این دو وضعیت می‌شوند. دقت داشته باشید که در هر دو صورت افزایش فشار خون به‌شدت در دوره بارداری تهدیدآمیز است و سلامت مادر و جنین را به خطر می‌اندازد.
تأثیر پره اکلامپسی و اکلامپسی بر جنین
علاوه بر اکلامپسی و پره اکلامپسی تمام شرایط و اختلالات مرتبط با افزایش فشار خون سلامت جنین و مادر را تهدید می‌کنند. زمانی که مادر دچار فشار خون بالا باشد جفت توانایی لازم برای تأمین مواد مغذی و اکسیژن مورد نیاز جنین را نخواهد داشت. نوزاد حاصل از مادر درگیر به پره اکلامپسی به‌احتمال‌زیاد با وزن بسیار پایین متولد می‌شود.
گاهی این دو وضعیت و افزایش فشارخون شرایط اورژانسی ایجاد کرده و لزوم زایمان زودهنگام را ایجاد می‌کنند. همچنین ممکن است جنین به لحاظ عدم تکامل رشد فیزیکی پس از زایمان زودرس دچار مشکلات و اختلالات مختلف شود. درصورتی‌که فشارخون کنترل نشود و همچنان افزایش پیدا کند جفت از دیواره رحم جداشده و جنین از دست می‌رود. همچنین زایمان با فشارخون بالا ریسک خونریزی شدید را به همراه دارد. تشنج ناشی از اکلامپسی نیز عامل تهدیدکننده دیگری برای جنین به شمار می‌رود. چراکه در طول تشنج نه به مادر و نه به جنین اکسیژن کافی نمی‌رسد.
تفاوت اکلامپسی و پره اکلامپسی
مسمومیت بارداری تنها پس از زایمان درمان می‌شود و تا زمان زایمان فشار خون مادر تحت کنترل و یا درمان با دارو قرار می‌گیرد. اکلامپسی تشنجی است که در زنان درگیر به پره‌اکلامپسی شدید رخ می‌دهد. این وضعیت در صورت عدم کنترل و درمان اورژانسی منجر به مرگ مادر و جنین می‌شود. پره اکلامپسی و اکلامپسی هر دو می‌توانند علائم و عوارضی مشابه داشته باشند، با این تفاوت که اکلامپسی سبب بروز تشنج نیز می‌شود. مسمومیت بارداری و اکلامپسی کنترل نشده سبب بروز نارسایی کبد و کلیه، لخته شدن خون، سندرم HELLP و اختلالات خونریزی می‌شوند.
عوامل افزایش خطر ابتلا به پره اکلامپسی
چند عامل وجود دارند که می‌توانند ریسک فاکتور قوی ابتلا به پره اکلامپسی باشند و شانس ابتلا را در زنان باردار افزایش دهند. این موارد عبارت‌اند از:
- بروز اختلالات خود ایمنی و یا سابقه ابتلا به یک عارضه خود ایمنی
- سابقه مسمومیت بارداری در تجربه بارداری قبلی
- مبتلا بودن به دیابت نوع ۱ یا دیابت نوع ۲ پیش از شروع حاملگی
- فشارخون بالا مزمن
- بارداری چند قلو
- بارداری از طریق لقاح آزمایشگاهی
- ابتلا به عارضه کلیوی
به گفته‌ی mayoclinic گروهی از عوامل می‌توانند زمینه ابتلا به پره اکلامپسی را فراهم کنند، اما خطر آن‌ها نسبت به موارد بالا ضعیف‌تر است. این عوامل با خطر متوسط به شرح زیر هستند:
- چاقی و اضافه‌وزن
- تجربه اولین بارداری
- عوارض بارداری قلبی
- بارداری به فاصله ۱۰ سال از بارداری قبل
- سن بیش از ۳۵ سال مادر
- سابقه خویشاوندی پره اکلامپسی
درمان پره اکلامپسی
به‌طورکلی برای درمان مسمومیت بارداری یا پره اکلامپسی روش درمانی مشخصی وجود ندارد و موثرترین راه مهار این وضعیت، زایمان زودهنگام است. درصورتی‌که پره اکلامپسی از نوع شدید باشد این احتمال زیاد است که پزشک بستری شدن در بیمارستان را توصیه کند. در طول دوره بستری وضعیت سطح فشار خون مادر کنترل‌شده و پزشک شرایط رشد جنین را نیز بررسی می‌کند.
همچنین ممکن است پزشک برای کنترل فشارخون مادر از روش درمان دارویی کمک بگیرد. تجویز داروهای ضد فشارخون، کورتیکواستروئیدها جهت رشد ریه‌های جنین و داروهای ضد تشنج در این مورد خاص معمول است. درصورتی‌که درمان و کنترل کافی نباشد پزشک زایمان پس از هفته ۳۷ بارداری را توصیه خواهد کرد.
چه غذاهایی باعث مسمومیت بارداری می‌شود؟
نمی‌توان به‌طور قطعی گفت که با خوردن چه چیزهایی مادران دچار پره اکلامپسی می‌شوند. باوجوداین می‌دانیم که مادران با رعایت یک رژیم غذایی سلامت می‌توانند تا حدود زیادی تناسب وزنی، تعادل فشار خون و سلامت جنین را حفظ کنند.
در مسمومیت بارداری چه بخوریم؟
پس از بررسی نتایج آزمایشات درصورتی‌که پزشک توصیه کند لازم است مادر از گروه‌های غذایی و مکمل‌های زیر تغذیه کند:
- ویتامین دی
- غلات صبحانه و مارگارین‌های غنی‌شده از ویتامین دی
- تخم‌مرغ و ماهی چرب
- لبنیات و منابع غذایی سرشار از کلسیم
- مکمل کلسیم درصورتی‌که وگان هستید
- سیر جهت کاهش فشار خون
در مقابل باید مصرف برخی از مواد غذایی همچون غذاهای خیلی شور، غذاهای فست فودی، سوسیس و کنسرو و انواع نان و غلات صبحانه فرآوری شده را کاهش دهد.
پیشگیری از مسمومیت بارداری
به بانوان باردار توصیه می‌شود که حتماً ویزیت‌های دوره‌ای ۹ ماه بارداری را جدی گرفته و در تمام جلسات غربالگری شرکت کنند. در هر جلسه ویزیت پزشک زنان فشار خون مادر را بررسی کرده و از عدم افزایش آن و یا افزایش بحرانی آن مطلع می‌شود.
درصورتی‌که باردار هستید و علائمی همچون تاری دید، سردردهای عودکننده، درد شکمی شدید، تنفس دشوار و گاهی کوری موقت را تجربه می‌کنید، حتماً به پزشک معالجتان مراجعه کنید. توجه کنید که تشخیص زودهنگام و کنترل فشار خون تا حدود زیادی می‌تواند شما و فرزندتان را از خطرات پره اکلامپسی دور کند. رعایت نکاتی که پزشک معالج بر آن‌ها تأکید می‌کند، می‌تواند در جلوگیری از بروز پره اکلامپسی موثر باشد. ازجمله روش‌های پیشگیری از بروز پره اکلامپسی می‌توان به موارد زیر اشاره نمود.
تغییر سبک زندگی
تغییر سبک زندگی علاوه بر اینکه می‌تواند سلامت مادر و جنین در طول دوره بارداری را تضمین کند، ریسک بروز پره اکلامپسی را تا حدود زیادی کاهش می‌دهد. درصورتی‌که مادر پیش از بارداری درگیر به پره‌اکلامپسی بوده لازم است یک تغییر اساسی در سبک زندگی خود ایجاد کند. پزشک در مورد اینکه چگونه باید مسمومیت بارداری را مدیریت کرد، مادر را راهنمایی خواهد کرد.
مشورت با پزشک
یکی از نکاتی که مادران باردار درگیر به پره اکلامپسی باید به خاطر بسپارند، در تماس بودن با پزشک است. درصورتی‌که مبتلا به فشار خون بالا هستید باید قبل از مصرف هر نوع دارو و مکملی با پزشک خود مشورت کنید و مطمئن شوید که دارو یا مکملی که قصد مصرفشان را دارید خطرناک نیستند.
مصرف دارو
آسپرین با دوز پایین ازجمله داروهایی است که به افراد درگیر به پره اکلامپسی کمک می‌کند تا فشارخون را کنترل کنند. درصورتی‌که درگیر یک عامل پرخطر یا چند عامل با خطر متوسط پره اکلامپسی باشید، این احتمال وجود دارد پزشک مصرف روزانه یک قرص ۸۱ میلی‌گرم آسپرین بعد از هفته ۱۲ حاملگی را تجویز کند.
چرا باید در صورت بروز علائم به پزشک مراجعه کنیم؟
همان‌طور که توضیح داده شد پره اکلامپسی یا مسمومیت بارداری به لحاظ علائم تشابه زیادی با علائم طبیعی و رایج حاملگی دارد، بنابراین بیشتر مادران نمی‌توانند تشخیص دهند علت بروز علائم چیست. سردرد، تهوع و استفراغ، دردهای شکمی و سرگیجه هم می‌توانند بخشی از سیر بارداری باشند و هم می‌توانند هشداری در مورد مسمومیت بارداری باشند.
توصیه می‌شود برای اطمینان از سلامت خود و کنترل فشار خون به پزشک مراجعه کنید. درصورتی‌که شرایط مراجعه به پزشک را ندارید از خدمات ویزیت و تست در منزل هومکا استفاده کنید. شما می‌توانید برای تماس با هومکا، دریافت مشاوره و رزرو نوبت با شماره ۰۲۱۶۷۳۷۱ تماس بگیرید.
توجه داشته باشید که این مطلب، جایگزین نظرات و توصیه‌های تخصصی پزشکان نیست و هرگز از این مطلب به‌عنوان جایگزین توصیه پزشکان استفاده نکنید.
