حالب چیست و در کجا قرار دارد؟

حالب بخشی از دستگاه ادراری بدن ما است که برای دفع مواد زائد به کلیه‌ها کمک می‌کنند. دستگاه ادراری از اجزای مختلفی ساخته شده و هرکدام وظیفه‌ای را بر عهده دارند. سایر اعضای‌ دستگاه ادراری شامل کلیه‌ها، لگن، مثانه و مجرای ادرارند. دستگاه ادراری با فیلتر کردن مواد اضافه از خون، یک محصول جانبی زائد به نام ادرار تولید می‌کند.

حالب‌ها دو لوله‌ی باریک هستند که مثانه را به کلیه‌ها متصل می‌کنند. این لوله‌های باریک اما ضروری، وظیفه‌ی خارج کردن ادرار از کلیه‌ها و بردن آن‌ها به مثانه را بر عهده دارند. درواقع حالب‌ها در دیواره‌های خود، ماهیچه‌هایی دارند که به‌طور مداوم شل و سفت می‌شوند و به این طریق ادرار را به سمت پایین و خارج از کلیه‌ها هدایت می‌کنند. برای آشنایی با حالب و نقش آن در بدن با مقاله‌ای دیگر از هومکا همراه باشید.

حالب و نقش آن در بدن

پس از خوردن غذا، بدن مواد مغذی را از آن جدا کرده و آن‌ها را به انرژی تبدیل می‌کند؛ اما در ادامه مواد زائد غذا در روده و خون باقی می‌مانند. کلیه و سایر بخش‌های دستگاه ادراری کمک می‌کنند تا مواد زائد غذا و اوره به‌صورت یک مایع از بدن دفع شوند و همچنین سطح آب و مواد شیمیایی بدن مثل پتاسیم و سدیم در بدن متعادل بماند.

درصورتی‌که حالب‌ها کار خود را به‌درستی انجام ندهند، ادرار به کلیه‌ها برمی‌گردد و در آنجا ثابت می‌ماند و این اتفاق عفونت کلیه‌ها را در پی خواهد داشت. تقریباً هر ۱۰ الی ۱۵ ثانیه یک بار، حالب‌ها مقدار کمی ادرار را از کلیه‌ها به مثانه انتقال می‌دهند. مثانه‌ی یک فرد بالغ و سالم توانایی نگهداری حدود دو فنجان ادرار را برای دو تا پنج ساعت دارد.

فرایند تخلیه‌ی ادرار علاوه بر دستگاه ادراری، به کمک مغز هم نیاز دارد. مغز به ماهیچه‌های مثانه سیگنال می‌دهد که سفت شوند تا ادرار را از مثانه خارج کنند. در همان زمان، مغز به ماهیچه‌های اسفنکتر سیگنالی برای شل شدن ارسال می‌کند تا ادرار از طریق مجرای ادرار از مثانه خارج شود. هنگامی‌که همه‌ی سیگنال‌ها به ترتیب و درست ارسال شوند، خروج ادرار به‌صورت طبیعی رخ می‌دهد.

ادرار طبیعی به رنگ زرد کم‌رنگ یا کهربایی شفاف است و ادرار زرد پررنگ یا عسلی‌رنگ هشداری برای کم‌آبی بدن شماست. درصورتی‌که ادرار شما به رنگ قهوه‌ای باشد، علاوه بر کم‌آبی بدن، احتمال مشکلات کبدی نیز وجود دارد. ادرار صورتی یا قرمزرنگ را هم هرگز نباید نادیده بگیرید، چرا که می‌تواند نشانه‌ای از وجود خون در ادرار باشد.

محل قرارگیری حالب‌ها

ازآنجاکه حالب لوله‌ای است که ادرار را از کلیه به مثانه می‌رساند پس طبیعی است که بدن ما نیاز به دو حالب دارد؛ یکی برای اتصال کلیه‌ی راست به مثانه و دیگری برای اتصال کلیه‌ی چپ به آن. نیمه‌ی بالایی حالب‌ها در شکم و نیمه‌ی تحتانی‌شان در ناحیه‌ی لگن قرارگرفته است. طول حالب‌ها در بزرگ‌سالان حدود ۱۰ تا ۱۲ اینچ است. این لوله‌ها دارای دیواره‌های ضخیمی هستند که از یک پوشش فیبری، عضلانی و مخاطی با توانایی انقباض تشکیل‌شده‌اند.

مشکلات و بیماری‌های حالب

بیماری‌های حالب می‌توانند مادرزادی یا درنتیجه‌ی آسیب یا عفونت ایجاد شوند. مشکلات حالب زمانی رخ می‌دهد که جریان ادرار از کلیه به مثانه یا از حالب به مثانه تحت تأثیر قرار گیرد. اگر ادرار نتواند از کلیه‌ها و حالب خارج شود، عفونت و التهاب و سنگ کلیه یا حالب ایجاد می‌شود. برخی از بیماری‌های حالب عبارت‌اند از:

انسداد و تنگی حالب

بیماری‌ها و مشکلاتی که انسداد و تنگی حالب را ایجاد می‌کنند، به دودسته‌ی کلی اکتسابی و مادرزادی تقسیم‌بندی می‌شوند. همچنین انسداد بر اساس محل گرفتگی به دو گروه تقسیم‌پذیر است:

• انسداد محل اتصال حالب به لگنچه یا UPJO

این انسداد زمانی اتفاق می‌افتد که محل اتصال حالب به کلیه مسدود شده ارتباط بین کلیه و حالب قطع می‌شود و از خروج ادرار از کلیه جلوگیری می‌کند. UPJO رایج‌ترین نوع انسداد حالب است.

• انسداد محل اتصال حالب به مثانه یا UVJO

این نوع از انسداد زمانی اتفاق می‌افتد که گلوگاه حالب به مثانه مسدود شده و میزان تولید ادرار در کلیه‌ها بیش از میزان تخلیه‌ی آن از حالب به مثانه باشد.

علل انسداد حالب

• بزرگ شدن پروستات
• سنگ کلیه
• جای زخم
• تومورها
• بارداری
• اختلالات خونی و لخته شدن خون
• سنگ حالب
• ناهنجاری‌های مادرزادی

علائم انسداد حالب

• درد در پهلو یا شکم
• خون در ادرار
• حالت تهوع
• تورم ساق پا
• کاهش خروجی ادرار

درمان انسداد حالب

درمان انسداد حالب ممکن است شامل آنتی‌بیوتیک برای از بین بردن عفونت، تخلیه‌ی آن، جراحی و قرار دادن لوله‌ی مخصوص جایگزین، استنت برای باز نگه‌داشتن عروق یا لوله‌ها باشد. در صورت مشاهده‌ی عفونت نیز، اغلب آنتی‌بیوتیک تجویز می‌شود.

سنگ حالب

سنگ‌های حالب سنگ‌هایی هستند که امکان ورودشان از کلیه به حالب -به علت کوچک بودنشان- وجود دارد. سنگ‌های کلیه زمانی به وجود می‌آیند که مواد زائد در کلیه‌ها به هم می‌چسبند و یک توده‌ی جامد یا کریستال تشکیل می‌دهند. این سنگ‌ها می‌توانند به‌اندازه‌ی یک دانه شن تا یک توپ گلف باشند. بسته به اندازه‌ی سنگ ممکن است حتی متوجه نشوید که سنگ کلیه دارید؛ بااین‌حال حتی سنگ‌های کوچک می‌توانند هنگام خروج از بدن از طریق دستگاه ادراری باعث درد شدید شوند. نوشیدن مایعات ممکن است به این روند کمک کند، که می‌تواند تا سه هفته طول بکشد.

 گاهی اوقات سنگ‌ها به‌اندازه‌ی کافی کوچک هستند که از حالب عبور کنند و دفع سریع سنگ کلیه از حالب انجام شود؛ گاهی هم بیش‌ازحد بزرگ هستند و گیر می‌کنند و انسداد حالب را در پی خواهند داشت. یک سنگ کلیه بزرگ می‌تواند در حالب شما گیر کند. هنگامی‌که این اتفاق می‌افتد، سنگ می‌تواند باعث خونریزی شود و ادرار را از بدن شما خارج نکند. ممکن است برای سنگی که به‌خودی‌خود نمی‌تواند از بین برود نیاز به جراحی داشته باشید.

علائم سنگ حالب

اگر سنگ حالب خیلی کوچک باشد، ممکن است علائم قابل‌توجهی نداشته باشید؛ اما، اگر بزرگ باشد و درون حالب گیر کند، ممکن است برخی از مشکلات زیر را تجربه کنید:

• ادرار دردناک
• گرفتگی در قسمت تحتانی شکم و کشاله ران
• خون در ادرار
• احساس سوزش هنگام ادرار
• تب و لرز در صورت ایجاد عفونت

(مطالعه بیشتر: علائم سنگ کلیه)

به گفته وب‌سایت my.clevelandclinic پس از تشخیص نوع سنگ کلیه، پزشک احتمالاً دستورالعمل‌هایی به شما ارائه می‌دهد تا از تشکیل مجدد سنگ جلوگیری کند. دستورالعمل‌های کلی برای جلوگیری از تشکیل سنگ کلیه و حالب عبارت‌اند از:

• مصرف آب روزانه‌ی خود را تا ۲ الی ۳ لیتر افزایش دهید؛ ترجیحاً آب مصرف کنید اما لیموناد، آب‌پرتقال و سایر نوشیدنی‌ها هم گزینه‌های خوبی هستند به ‌شرط آنکه مواد افزودنی مانند شکر نداشته باشند
• پروتئین حیوانی مانند گوشت قرمز، تخم‌مرغ، مرغ و ماهی را محدود کنید
• مصرف سدیم را به کمتر از ۱۵۰۰ میلی‌گرم در روز برسانید
• مصرف اگزالات که در اسفناج، آجیل، سبوس گندم و… وجود دارد را محدود کنید
• همچنین ممکن است برای شما داروهایی برای کمک به جلوگیری از تشکیل سنگ تجویز شود

دفع سریع سنگ کلیه از حالب

درصورتی که سنگ کلیه کوچک باشد، دفع سنگ کلیه از حالب با نوشیدن مایعات زیاد، به‌ویژه آب و آب مرکبات مانند گریپ‌فروت یا نارنگی امکان‌پذیر است. نوشیدن مایعات کمک می‌کند که بیشتر ادرار کنید و به‌طور طبیعی و با فشار ادرار سنگ حرکت کند و دفع سریع سنگ کلیه از حالب انجام شود. علاوه بر این مصرف آب و آب مرکبات سبب جلوگیری از بزرگ‌تر شدن سنگ و رسوب مواد در کلیه می‌شود.

اگر پزشک تشخیص دهد که بهتر است سنگ به‌طور طبیعی دفع شود، علاوه بر مصرف زیاد آب و آب مرکبات، رعایت رژیم غذایی کم‌نمک، کم کلسیم و کم پروتئین ضرورت دارد. گرچه ما به دنبال دفع سریع سنگ کلیه از حالب هستیم  اگر سنگ باعث درد زیادی شود، پزشک ممکن است داروهای ضد درد مانند ایپوبروفن تجویز کند. اگر عفونت وجود داشته باشد، پزشک شما آنتی‌بیوتیک هم تجویز می‌کند.

اگر سنگ بزرگ بوده و گیر کرده باشد یا مدت زمان دفع سنگ از حالب طولانی شود، ممکن است جراحی لازم باشد. همچنین ممکن است پزشکتان از روش‌های کمتر تهاجمی مانند امواج صوتی پرانرژی به‌صورت ضربه‌ای برای شکستن سنگ، استنت‌هایی برای ایجاد دهانه‌ها‌ی بزرگ‌تر جهت عبور سنگ، یا دارویی برای کمک به دفع سنگ استفاده کند.‌

برخی از داروهای سنگ شکن کلیه، داروهای مسدودکننده‌های کانال کلسیم و مسدودکننده‌های آلفا هستند. مسدودکننده‌های کانال کلسیم از اسپاسم مجاری ادراری جلوگیری می‌کنند و در کاهش درد هنگام دفع سنگ کلیه از حالب مؤثرند. مسدودکننده‌های آلفا نیز خاصیت شل کنندگی عضلات را دارند، درنتیجه مانع از اسپاسم عضلات مجاری ادراری می‌شوند و درد را کاهش می‌دهند.

مدت‌زمان دفع سنگ از حالب

مدت‌زمان دفع سنگ از حالب به دو عامل بستگی دارد.

• اندازه‌ی سنگ

اندازه‌ی سنگ عامل اصلی و تعیین‌کننده برای دفع سنگ از حالب است. ۸۰ درصد سنگ‌های کوچک‌تر از ۴ میلی‌متر بدون مداخله‌ی پزشکی دفع می‌شوند و دفع آن‌ها به‌طور متوسط ​​۳۱ روز طول می‌کشد. سنگ‌های ۴-۶ میلی‌متری اغلب به کمک‌های پزشکی سرپایی از قبیل دارو نیاز دارند؛ اما حدود ۶۰ درصد مواقع به‌طور طبیعی دفع می‌شوند. دفع این سنگ‌ها به‌طور متوسط تا ۴۵ روز انجام می‌شود.

سنگ‌های بزرگ‌تر از ۶ میلی‌متر اغلب نیاز به مداخلات پزشکی جدی دارند و فقط حدود ۲۰ درصدشان به‌طور طبیعی عبور می‌کنند. مدت‌زمان دفع سنگ‌ از حالب زمانی که قرار است این سنگ‌ها به‌خودی‌خود و بدون مداخله‌ی پزشکی دفع شوند می‌تواند تا یک سال طول بکشد.

• محل سنگ

گرچه اندازه‌ی سنگ عامل اصلی در دفع سنگ است، اینکه سنگ در کدام قسمت دستگاه ادراری قرارگرفته نیز در مدت‌زمان دفع سنگ تأثیرگذار است. سنگ‌هایی که در انتهای مجرای ادرار یا در نزدیکی محل اتصال مجرای ادرار به مثانه قرار دارند، به‌احتمال‌زیاد و در ۷۹ درصد مواقع بدون دریافت کمک پزشکی از مجاری ادرار بیرون رانده می‌شوند.

در برخی شرایط ممکن است پزشک جراحی فوری را پیشنهاد کند؛ در این مواقع احتمالاً سنگ بزرگ‌تر از ۶ میلی‌متر است و امکان خروج از دستگاه ادراری به‌طور طبیعی را ندارد و ممکن است مجرای ادراری را مسدود کند. اگر سنگ جریان ادرار را مسدود کند، می‌تواند به عفونت یا ایجاد ضخم و آسیب کلیوی منجر شود.

آیا کودکان هم دچار سنگ حالب می‌شوند؟

سنگ حالب طی ۲۰ سال گذشته در کودکان و نوجوانان شایع‌تر شده است. این سنگ‌ها می‌توانند در کودکان با هر سنی، حتی نوزادان تازه متولد شده، ایجاد شوند؛ اما بیشتر نوجوان‌ها در معرض ابتلا به این نوع سنگ‌ها هستند.

چه موقع باید برای دفع سریع سنگ کلیه از حالب به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر سنگ بزرگ‌تر از ۶ میلی‌متر باشد و امکان دفع به‌طور طبیعی را نداشته باشد یا در مدتی که منتظر دفع سنگ هستید، متوجه شوید که سنگ بزرگ‌تر شده و امکان خروج خودبه‌خودی از بدن را ندارد باید به پزشک مراجعه کنید. همچنین اگر در شکم و زیر آن یا هنگام دفع ادرار دردی غیرقابل‌کنترل احساس می‌کنید یا علائم عفونت مانند تب دارید یا امکان کنترل استفراغتان وجود ندارد، مراجعه به پزشک برای انجام اقدامات سریع ضرورت دارد.

توجه داشته باشید که این مطلب، جایگزین نظرات و توصیه‌های تخصصی پزشکان نیست و هرگز از این مطلب به‌عنوان جایگزین توصیه پزشکان استفاده نکنید.