سنگ کلیه چیست؟
بیماری سنگ کلیه (urolithiasis) به تجمع املاح نمک و مواد معدنی گفته می‌شود که می‌تواند در یک یا هر دو کلیه شما ایجاد شود. این بیماری بیشتر اوقات افراد ۳۰ تا ۶۰ ساله را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این مشکل در بین افراد مختلف بسیار شایع است به‌طوری‌که از هر ۱۰ نفر یک نفر به آن مبتلا می‌شود. تشکیل سنگ معمولاً در کلیه‌ها یا در میزنای صورت می‌گیرد. وجود این سنگ‌ها بسیار دردناک است و در صورت عدم درمان منجر به عفونت یا عملکرد ناقص کلیه می‌شوند. در این مقاله ما به معرفی بیماری، علائم و درمان آن به‌طور کامل پرداخته‌ایم؛ بنابراین چنانچه شما یا اطرافیانتان درگیر این بیماری هستید تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.
سنگ کلیه چیست؟
سنگ تشکیل‌شده در کلیه مجموعه فشرده‌ای از نمک و مواد معدنی است که اغلب از کلسیم یا اوریک‌اسید تشکیل شده است. این تجمع در داخل کلیه ایجاد می‌شود و می‌توانند به سمت سایر قسمت‌های مجاری ادراری حرکت کند. اندازه سنگ‌ها متفاوت است. برخی از آن‌ها به‌اندازه نقطهٔ انتهای این جمله کوچک هستند و برخی دیگر تا چند اینچ رشد می‌کند. برخی از سنگ‌ها می‌توانند آن‌قدر بزرگ شوند که کل فضای کلیه را اشغال کنند.
سنگ کلیه زمانی تشکیل می‌شود که مقدار زیادی از مواد معدنی موجود در بدن شما، در کلیه و سپس در ادرار تجمع یابد. هنگامی‌که ادرار به‌خوبی هیدراته نشده باشد در ترکیب آن سطوح بالاتری از برخی مواد معدنی تجمع می‌یابد. زمانی که سطح مواد معدنی در بدن شما بالا باشد، احتمال تشکیل سنگ بیشتر است. تشکیل سنگ‌ها بیشتر در مردان، افراد چاق و کسانی که دیابت دارند رایج است.
سنگ‌های کوچک اغلب هیچ علامت مشخصی ندارند و ممکن است به‌طور محسوس حضور آن را متوجه نشوید. تا زمانی که سنگ وارد میزنای یا حالب نشود، اغلب هیچ مشکل و علامتی وجود ندارد. وجود سنگ در کلیه معمولاً بسیار دردناک است. بیشتر سنگ‌ها بدون درمان خودبه‌خود از بین می‌روند. بااین‌حال ممکن است برای شکستن یا دفع سنگ‌هایی که از بین نمی‌روند، به روش تهاجمی‌تر نیاز داشته باشید.
علائم سنگ کلیه
هشت نشانه عمومی برای تشخیص علائم سنگ کلیه وجود دارد که این نشانه‌ها عبارت‌اند از:
درد ناشی از سنگ کلیه در ناحیه کمر، شکم و پهلو
درد مربوط به وجود سنگ در کلیه، که به آن قولنج کلیه نیز می‌گویند، یکی از شدیدترین انواع دردهایی است که می‌توان تجربه کرد. برخی از افرادی که این بیماری را تجربه کرده‌اند، این درد را با زایمان یا ضربه چاقو مقایسه می‌کنند. این درد به حدی شدید است که سالانه بیش از یک میلیون بیمار را در اورژانس بستری می‌کند. معمولاً درد زمانی شروع می‌شود که سنگ به داخل لوله میزنای باریک حرکت می‌کند. این حرکت باعث انسداد و ایجاد فشار در کلیه می‌شود. فشار حرکت سنگ، فیبرهای عصبی موجود را فعال می‌کند تا سیگنال‌های مربوط به درد را به مغز منتقل کند.
درد کلیه اغلب به‌طور ناگهانی شروع می‌شود. با حرکت سنگ، درد و شدت آن تغییر می‌کند. درد اغلب به شکل موج می‌آید و می‌رود و با انقباض میزنای، هنگام تلاش برای بیرون راندن سنگ بدتر می‌شود. هر موج ممکن است چند دقیقه طول بکشد، ناپدید شود و سپس دوباره برگردد.
شما درد را در پهلو، پشت خود و زیر دنده‌ها احساس خواهید کرد. با حرکت سنگ به سمت پایین یعنی مجاری ادراری، ممکن است درد به ناحیه شکم و کشاله ران منتقل شود. سنگ‌های بزرگ می‌توانند دردناک‌تر از سنگ‌های کوچک باشند، اما شدت درد لزوما به اندازه سنگ مربوط نمی‌شود.حتی یک سنگ کوچک هنگام حرکت یا انسداد، می‌تواند دردناک باشد.
درد یا سوزش در هنگام ادرار و سنگ کلیه
زمانی که سنگ به محل اتصال بین حالب و مثانه می‌رسد، هنگام ادرار کردن احساس درد یا سوزش می‌کنید. پزشکان این مشکل را دیزوریا می‌نامند. اگر تا زمان بروز این علامت از وجود سنگ اطلاع نداشته باشید، ممکن است آن را با عفونت مجاری ادراری اشتباه بگیرید. البته گاهی اوقات ممکن است همراه با سنگ، دچار عفونت نیز شوید.
نیاز فوری به دفع ادرار
نیاز رفتن به دستشویی بیشتر از حد معمول، نشانه دیگری است که مشخص می‌کند، سنگ به قسمت پایینی مجاری ادراری شما منتقل شده است.
وجود خون در ادرار
وجود خون در ادرار یکی از علائم رایج در افرادی است که دارای سنگ مجاری ادراری هستند. به این علامت هماچوری نیز گفته می‌شود. رنگ خون می‌تواند قرمز، صورتی یا قهوه‌ای باشد. گاهی اوقات وجود خون در ادرار بسیار نامشخص است و بدون میکروسکوپ دیده نمی‌شود (هماچوری میکروسکوپی)، بنابراین پزشک شما باید برای مشخص شدن دقیق وجود بیماری، آزمایش‌های لازم را از شما بگیرد (برای مشاوره در مورد آزمایش‌های سنگ کلیه میتوانید از هومکا مشاوره بگیرید). بررسی فاکتور RBC در آزمایش ادرار می‌تواند هماچوری یا خون در ادرار را به راحتی تشخیص دهد.
ادرار کدر یا بودار
ادرار سالم رنگ شفافی داشته و بوی تندی ندارد. اگر ادرار کدر یا بدبو باشد می‌تواند نشانه عفونت در کلیه‌ها یا قسمت دیگری از مجاری ادراری شما باشد. مطالعات نشان می‌دهند، حدود هشت درصد از افراد مبتلا به سنگ حاد کلیه، دچار عفونت مجاری ادراری شده‌اند. کدر بودن نشانه وجود عفونت در ادرار یا پیوریا است. این بو می‌تواند از باکتری‌هایی که باعث عفونت ادراری می‌شوند، ناشی شده باشد.
مقدار کم ادرار
گاهی اوقات سنگ‌های بزرگ کلیه در حالب گیر می‌کنند. این انسداد باعث کند یا متوقف‌شدن جریان ادرار می‌شود. اگر انسداد دارید، ممکن است هر بار که به دستشویی می‌روید فقط مقدار کمی ادرار دفع کنید. درصورتی‌که جریان ادرار به‌طور کامل متوقف شود، باید به‌صورت اورژانسی به پزشکی مراجعه کنید.
تهوع و استفراغ
معمولاً در افراد مبتلا به سنگ کلیه حالت تهوع و استفراغ وجود دارد. این علائم به دلیل اتصالات عصبی مشترک بین کلیه‌ها و دستگاه گوارش رخ می‌دهد. وجود سنگ در کلیه می‌تواند ضمن تحریک اعصاب در دستگاه گوارش، باعث ناراحتی معده شود. تهوع و استفراغ نیز به‌نوعی یکی از راه‌های بدن شما برای واکنش به درد شدید است.
تب و لرز
تب و لرز، علائم وجود عفونت در کلیه یا قسمت‌های دیگری از مجاری ادراری است. این مورد می‌تواند نشانه یک عارضه جدی برای کلیه باشد. هرگونه تب همراه با درد، نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارد. تب‌هایی که همراه با عفونت بروز پیدا می‌کنند. معمولاً درجهٔ بالایی دارند. اغلب همراه با تب (به‌صورت خفیف) لرز نیز رخ می‌دهد.
انواع سنگ کلیه
در حال حاضر پزشکان می‌توانند بسیاری از انواع سنگ‌های کلیه را با موفقیت تشخیص داده و درمان کنند. به‌طورکلی پنج نوع سنگ وجود دارد که وجود هرکدام علت خاص خود را دارد. ممکن است بر اساس رژیم غذایی و سابقه خانوادگی، انواع خاصی از سنگ در کلیه ایجاد شود. پزشک برای تشخیص سنگ کلیه معمولا از آزمایشات کلیه استفاده می‌کند.
سنگ کلیه اگزالات کلسیم
رایج‌ترین نوع سنگ در کلیه، سنگ اگزالات کلسیم است. وقتی ادرار حاوی سطوح پایین سیترات و سطوح بالای کلسیم و اگزالات باشد، این نوع سنگ تشکیل می‌شود. سنگ‌های اگزالات کلسیم با غذاهای سرشار از ماده اگزالات، که یک ماده طبیعی در بافت گیاهان و حیوانات است، در ارتباط است. مواد غذایی پرطرفدار گیاهی سرشار از اگزالات شامل: چغندر، چای سیاه، شکلات، آجیل، سیب‌زمینی و اسفناج می‌شود.
اگر به‌طور مداوم در کلیهٔ شما سنگ‌های اگزالات کلسیم ایجاد شود، پزشک ممکن است ارزیابی و آزمایش بیشتری برای عملکرد و متابولیسم مربوط به ادرار توصیه کند. این امر نیاز به آزمایش خون و جمع‌آوری ادرار در خانه برای حداقل یک دوره ۲۴ ساعته دارد. همچنین ممکن است، پزشک شما رژیم غذایی خاصی را برای کاهش احتمال بازگشت سنگ اگزالات کلیه توصیه کند.
سنگ کلیه کلسیم فسفات
سنگ کلیه با منشأ کلسیم فسفات، ناشی از اختلالات عملکرد سیستم ادراری است. پزشک شما ممکن است یک سری آزمایش خون و ادرار را برای تعیین اینکه آیا مشکلات ادراری یا کلیوی شما باعث این نوع سنگ می‌شود یا خیر، درخواست کند.
سنگ کلیه استروویت
در بیشتر زنان، سنگ‌های استروویت درنتیجهٔ انواع خاصی از عفونت‌های دستگاه مجاری ادراری ایجاد می‌شوند. این سنگ‌ها رشد سریعی دارند؛ به‌طوری‌که در مدت کوتاه کل فضای کلیه را اشغال می‌کنند. بدون درمان، سنگ‌های استروویت می‌توانند باعث عفونت‌های مکرر و گاهی شدید دستگاه ادراری و حتی از دست دادن عملکرد کلیه شوند.
سنگ کلیه اوریک‌اسید
وجود سنگ‌های اسید اوریک در بافت کلیه مردان رایج‌تر از زنان است و غالباً در افرادی که آب کافی نمی‌نوشند یا رژیم غذایی سرشار از پروتئین جانوری دارند و مقدار BUN در خون آن‌ها بالاست، ایجاد می‌شود. همچنین ساخته شدن این سنگ در کلیهٔ افرادی که نقرس دارند، در سابقه خانوادگی آن‌ها این نوع سنگ وجود دارد و یا در افرادی که شیمی‌درمانی انجام می‌دهند، بیشتر اتفاق می‌افتد.
سنگ کلیه سیستین
سنگ سیستین ناشی از یک اختلال ژنتیکی ارثی به نام سیستینوریس است که منجر به تجمع بیش‌ازحد اسیدآمینه سیستین در ادرار می‌شود. این اسیدآمینه می‌تواند منجر به تشکیل سنگ در کلیه‌ها، مثانه و مهم‌تر از آن لوله حالب شود.
حالب چیست؟
هر حالب یا میزنای یک لوله کوچک به طول حدود ۲۵ سانتی‌متر است که ادرار را از قسمت renal کلیه به مثانه منتقل می‌کند. دیواره حالب از سه لایه تشکیل شده است. اولین لایه یا لایه بیرونی، پوشش فیبری دارد و حمایت‌کننده بافت همبند کلیه است. لایه میانی از عضله صاف طولی داخلی و بیرونی تشکیل‌شده است و وظیفه اصلی این لایه پریستالیز (حرکات لوله گوارش) است. لایه داخلی، مخاطی بوده و نوعی اپیتلیوم انتقالی است که در پوشش داخلی لگن، کلیه و مثانه وجود دارد. این لایه مخاط ترشح می‌کند تا سطح سلول‌ها را پوشانده و از آن محافظت کند.
مدت‌زمان دفع سنگ کلیه از حالب
به گفته انجمن اورولوژی آمریکا، عبور یک سنگ کوچک کلیه تقریباً بین یک تا دو هفته طول می‌کشد. اگر سنگی وارد حالب شود، به‌احتمال‌زیاد طی مدت ۲ روز دفع می‌شود. البته سابقه دیابت نیز یک عامل مؤثر در زمان دفع سنگ است و برای تصمیم‌گیری دقیق در خصوص مدت‌زمان دفع سنگ به بررسی موارد زیادی نیاز دارید. اما به‌طور متوسط مدت‌زمان دفع خود به خودی در این افراد، در سنگ‌های کمتر از ۵ میلی‌متر، ۷ روز به طول می‌انجامد.
درد سنگ کلیه
سنگ کلیه باعث ایجاد درد شدید می‌شود. علائم وجود سنگ در کلیه ممکن است تا زمانی که سنگ شروع به حرکت در حالب کند، به‌طور محسوس ظاهر نشوند. این درد شدید، قولنج کلیه نامیده می‌شود. ممکن است در یک طرف کمر یا شکم به‌صورت ضربان دار ایجاد شود. در مردان درد ممکن است تا ناحیه کشاله ران منتقل شود. درد قولنج کلیه به‌صورت ضربانی ایجاد و قطع می‌شود، اما در موارد اورژانسی، می‌تواند به‌طور شدیدی بدون قطع شدن ادامه بیابد. البته در مورد سنگ‌های کوچک کلیه، ممکن است هیچ‌گونه احساس درد یا ناراحتی نداشته باشید؛ زیرا سنگ از مجاری ادراری شما به‌راحتی عبور می‌کند.
درمان و دفع سنگ کلیه چگونه انجام می‌شود؟
درمان با توجه به نوع سنگ انجام می‌شود. برای تشخیص نوع سنگ با ازدیاد ادرار می‌توان سنگ‌ها را برای ارزیابی، جمع‌آوری کرد. نوشیدن هشت لیوان آب در روز جریان ادرار را افزایش می‌دهد. افرادی که دچار کم‌آبی هستند یا حالت تهوع و استفراغ شدید دارند ممکن است به تزریق داخل وریدی مایعات نیاز داشته باشند. به‌طورکلی گزینه‌های درمانی عبارت‌اند از:
استفاده از دارو برای درمان سنگ کلیه
برای تسکین درد ناشی از سنگ کلیه ممکن است به داروهای مسکن نیاز داشته باشید. همچنین در صورت وجود عفونت نیاز به درمان با آنتی‌بیوتیک‌ها دارید. از جمله داروهای مهم برای درمان این بیماری عبارت‌اند از:
- آلوپورینول (Zyloprim) برای سنگ‌های اسید اوریک
- دیورتیک‌های تیازیدی برای جلوگیری از تشکیل سنگ کلسیم
- بی‌کربنات سدیم یا سیترات سدیم برای کاهش اسیدیته ادرار
- محلول‌های فسفر برای جلوگیری از تشکیل سنگ‌های کلسیم
- ایبوپروفن (Advil) برای درد
- استامینوفن برای درد
- ناپروکسن سدیم (Aleve) برای درد
برای دریافت فایل راهنما، کافیست اطلاعات زیر را وارد نمایید.
سنگ‌شکنی
جهت شکستن سنگ (سنگ‌های بزرگ) از امواج قوی ضربه‌ای در خارج از بدن ناشی از امواج صوتی استفاده می‌کند؛ تا سنگ‌ها بتواند به‌راحتی از داخل حالب به مثانه شما منتقل شوند. این روش ممکن است دردناک باشد و شاید نیاز به بیهوشی داشته باشد. همچنین می‌تواند باعث ایجاد کبودی در ناحیه شکم و کمر و خونریزی در اطراف کلیه و اندام‌های مجاور شود.
جراحی تونل (نفرولیتوتومی از راه پوست)
ممکن است جراح، سنگ‌ها را از طریق یک برش کوچک در پهلوی شما بیرون بیاورد. این نوع درمان تهاجمی بوده و به‌طور محدود یعنی فقط درصورتی‌که موارد زیر در شما وجود داشته باشد، انجام می‌شود:
- وجود سنگ باعث انسداد شدید و عفونت می‌شود یا به کلیه‌ها آسیب می‌رساند
- سنگ آن‌قدر بزرگ شده است که نمی‌تواند از حالب عبور کند
- درد کلیه برای فرد غیرقابل تحمل است
یورتروسکوپی
وقتی سنگی در حالب یا مثانه گیر می‌کند، پزشک ممکن است از دستگاهی به نام ureteroscope جهت حذف آن استفاده کند. در ابتدا یک سیم باریک با دوربینی متصل، به مجرای ادرار وارد شده و به مثانه منتقل می‌شود. سپس پزشک از یک محفظهٔ کوچک برای محکم شدن جایگاه سنگ و برداشتن آن از کلیه استفاده می‌کند و بعد سنگ را جهت آزمایش به آزمایشگاه ارسال می‌کند.
کلیه سنگ‌ساز
معمولاً کلیه‌های شما مواد زائد را از خون خارج می‌کنند تا ادرار تشکیل شود. وقتی مقدار زیادی مواد زائد در خون شما وجود داشته باشد و بدن شما به اندازه کافی ادرار تولید نکند، کریستال‌ها (سنگ) در کلیه‌های شما شروع به تشکیل شدن می‌کنند. این کریستال‌ها مواد زائد و مواد شیمیایی دیگر را جذب می‌کنند تا یک جسم جامد (سنگ کلیه) ایجاد شود.
به‌طورکلی برای هرکسی می‌تواند این مشکل ایجاد شود، اما کلیه برخی افراد برای سنگ‌سازی مستعدتر از دیگران است. برای مثال مردان بیشتر از زنان دچار سنگ‌سازی کلیه شوند؛ یا در مثال دیگر، افراد سفیدپوست بیشتر از افراد سیاه‌پوست دچار این بیماری می‌شوند. همچنین از دیگر مواردی که کلیهٔ شما را به کلیه سنگ‌ساز تبدیل می‌کند شامل:
- سابقه وجود سنگ در کلیه شما
- سابقه سنگ‌سازی در کلیه خانواده شما
- مصرف کم مایعات
- پیروی از رژیم بدون فیبر
- وجود اضافه‌وزن
- سابقه جراحی معده روده
- وجود کلیه پلی‌کیستیک
- شرایط خاصی که باعث شود ادرار شما حاوی سطوح بالای سیستین، اگزالات، اوریک‌اسید یا کلسیم باشد
- وجود بیماری که باعث تورم یا سوزش در روده یا مفاصل شود
- مصرف داروهای خاصی مانند دیورتیک یا آنتی‌اسیدهای حاوی کلسیم
جمع‌بندی
در این مقاله در خصوص بیماری سنگ کلیه صحبت کردیم. این بیماری از تجمع مواد زائدی مانند نمک و کلسیم در ادرار تشکیل می‌شود. برای پیشگیری از این بیماری لازم است رژیم غذایی مناسبی را رعایت کنید و درصورتی‌که سابقه یا زمینه‌های مستعد کننده این بیماری در شما وجود دارد، با پزشک خود برای پیشگیری از بیماری مشورت کنید. برای مشاوره با پزشک میتوانید از خدمات پزشک در منزل هومکا استفاده کنید. همچنین چکاپ‌های سالیانه به شما در تشخیص سریع کمک می‌کند. برای انجام این آزمایش میتوانید از خدمات آزمایش در محل هومکا استفاده کنید.
توجه داشته باشید که این مطلب، جایگزین نظرات و توصیه‌های تخصصی پزشکان نیست و هرگز از این مطلب به‌عنوان جایگزین توصیه پزشکان استفاده نکنید.
کلیه من سنگ ریزی داشت بعد دوچرخ سواری درد شدیدی داشتم و بعدش دفع ادرار
ینی سنگ کلیه من دفع شده؟
الزاما به این معنی نیست
ممکنه ادرار از مجاری رد شده باشه که باریک‌تر بودن و با درد همراه بوده دفع ادرار
بهتره در این مورد با پزشک متخصصتون مشورت کنید