تومور نخاعی و هرچه باید از آن بدانید!
احتمال بروز تومورهای ستون فقرات در هر نقطه در امتداد ستون فقرات یعنی در مهره‌ها، نخاع و بافت‌های اطراف نخاع آن وجود دارد. بیشتر تومورهایی که در ستون فقرات تشکیل می‌شوند ناشی از متاستاز تومورهای سرطانی در اندام‌های دیگر است. تشخیص و درمان سریع این تومورها می‌تواند از وارد شدن آسیب دائمی به نخاع جلوگیری کند. این مقاله از مجله سلامت هومکا با استناد به مقالات معتبر حوزه علوم پزشکی در خصوص تومور نخاعی گردآوری‌شده است.
تومور نخاعی چیست؟
تومورهای نخاعی توده‌های غیرطبیعی از سلول‌ها در داخل یا اطراف طناب نخاعی و یا ستون فقرات هستند. ستون فقرات، ستونی بلند و انعطاف‌پذیر از غضروف و استخوان است که از نخاع محافظت می‌کند. این ستون از قاعده جمجمه شروع‌شده و به دنبالچه که بخشی از لگن است ختم می‌شود.
نخاع یک ساختار استوانه شکل است که از یک بافت نرم تشکیل‌شده و از مرکز ستون فقرات، از ساقه مغز تا کمر ادامه دارد. در نخاع رشته‌های عصبی و سلول‌هایی قرار دارند که پیام‌ها را از مغز به سایر نقاط بدن و بالعکس از اندام‌ها به مغز منتقل می‌کنند. تومورهای ستون فقرات به‌صورت زیر تقسیم‌بندی می‌شود:
- داخل نخاع (مدولاری)
- مننژ- لایه پوشاننده نخاع (دورال-اکسترامدولاری)
- بین مننژ و استخوان‌های ستون فقرات (اکسترادورال)
- تومورهای مهره‌های استخوانی ستون فقرات
تومورهایی که در داخل پوشش نخاع (مننژ) تشکیل می‌شوند تقریباً ۴۰ درصد از تمام تومورهای ستون فقرات را به خود اختصاص می‌دهند. تومورهایی که در داخل نخاع رشد می‌کنند (تومور داخل مدولاری) تقریباً ۵ درصد از کل تومورهای ستون فقرات را تشکیل می‌دهند. همچنین تومورهایی که در خارج از پوشش طناب نخاعی شکل می‌گیرند و دیسک‌ها و استخوان‌هایی مهره‌ها را درگیر می‌کنند حدود ۵۵ درصد تومورهای ستون فقرات را شامل می‌شوند.
تومورهای ستون فقرات ممکن است از نوع خوش‌خیم (غیر سرطانی) یا بدخیم (سرطانی) باشند. اگر رشد تومور پیش‌رونده باشد، می‌تواند به بافت‌های ستون فقرات آسیب برساند. تومورهایی که از خود سلول‌های موجود در ستون فقرات یا نخاع منشأ می‌گیرند تومورهای اولیه ستون فقرات نامیده می‌شوند. تومورهای متاستاتیک یا ثانویه ستون فقرات ناشی از گسترش سرطان از ناحیه دیگری در بدن به ستون فقرات هستند. تومورهای متاستاتیک نخاعی بسیار شایع‌تر از تومورهای اولیه هستند.
آناتومی ستون فقرات و تومور
بخش‌های مختلف ستون فقرات عبارت‌اند از:
- قسمت سرویکال: ناحیه گردن
- قفسه سینه: قسمت بالایی تا میانی پشت
- کمر: قسمت پایین کمر
- ساکروم (خاجی): انتهای ستون فقرات
اگرچه احتمال بروز تومور نخاعی در هر نقطه از ستون فقرات وجود دارد اما شیوع تومورها در نواحی قفسه سینه و کمر شایع‌تر است. پزشکان تومورهای ستون فقرات را به روش‌های مختلفی دسته‌بندی می‌کنند، ازجمله:
- محلی که تومور در امتداد ستون فقرات شکل گرفته است (تومور ناحیه سرویکال، قفسه سینه، کمر یا ساکروم)
- بافتی که تومور از آن منشأ گرفته است (اینترادورال، اکسترامدولاری، اینترامدولاری یا اکسترادورال)
- تومور اولیه که از خود ستون فقرات شروع شده (تومور اولیه نخاعی) یا نتیجه متاستاز از ناحیه دیگری از بدن است (تومور ثانویه نخاعی)
- خوش‌خیم (غیر سرطانی) یا بدخیم (سرطانی) بودن تومور
انواع تومورهای ستون فقرات
ازآنجایی‌که ستون فقرات یک ساختار پیچیده است که از چندین نوع سلول و بافت تشکیل‌شده، به همین نسبت انواع مختلفی از تومورهای ستون فقرات وجود دارد که تعدادی از مهم‌ترین آن‌ها به شرح زیراست:
- آستروسیتوما: این نوع تومورها از سلول‌های پشتیبان داخل نخاع آغاز می‌شوند و بعضی از آن‌ها خوش‌خیم و بعضی بدخیم هستند
- کوردوما: تومورهای بدخیم نادری هستند که در ستون فقرات و جمجمه به‌ویژه انتهای ستون فقرات (ساکروم) و دنبالچه تشکیل می‌شوند
- اپاندیموما: تومورهایی هستند که در پوشش مجاری نخاعی ایجاد می‌شوند
- گلیوبلاستوما: یک تومور بدخیم و تهاجمی است که از سلول‌هایی به نام آستروسیت‌ها تشکیل می‌شوند
- همانژیوبلاستوما: توموری است که از رگ‌های خونی متصل به رشته‌های عصبی در مغز و نخاع، منشأ می‌گیرد
- مننژیوم: تومورهای مننژیوم از غشای مننژ در نخاع و مغز برمی‌خیزند. این تومورها معمولاً خوش‌خیم بوده اما می‌تواند به‌اندازه‌ای بزرگ شوند که تهدیدکننده زندگی باشند
- نوروفیبروم: یک تومور خوش‌خیم که روی رشته‌های عصبی رشد می‌کنند. اکثر نوروفیبروم‌ها با یک اختلال ژنتیکی مرتبط هستند
- استئوسارکوم: این نوع تومور یک نوع سرطان استخوان است که می‌تواند از ستون فقرات شروع شود اما در استخوان‌های ران و ساق پا شایع‌تر است.
- شوانوما: تومور شوانوما از سلول‌های اطراف رشته‌های عصبی در نخاع، سیستم عصبی محیطی و اعصاب مغز ایجاد می‌شود. شوانوما اغلب خوش‌خیم بوده و به‌ندرت به سرطان تبدیل می‌شود
- همانژیوم نخاعی: در بیشتر موارد توموری خوش‌خیم است که از رگ‌های خونی داخل ستون فقرات تشکیل می‌شود. همانژیوم ستون فقرات شایع‌ترین تومور اولیه ستون فقرات بوده است
چه نوع سرطانی به ستون فقرات متاستاز می‌دهد؟
بیشتر سرطان‌هایی که در جای دیگری از بدن شروع می‌شوند پتانسیل متاستاز (گسترش) به ستون فقرات را دارند، ازجمله:
- کنسر ریه شایع‌ترین سرطانی است که در مردان به ستون فقرات متاستاز می‌دهد
- سرطان پستان شایع‌ترین سرطانی است که در زنان به ستون فقرات متاستاز می‌دهد
- سرطان پروستات
- لوسمی (سرطان خون)
- لنفوم (سرطان سیستم لنفاوی)
- مولتیپل میلوما (نوعی سرطان گلبول سفید)
- ملانوما (سرطان پوست)
- سارکوم (سرطان بافت همبند)
- سرطان کلیه
- سرطان تیروئید
- سرطان‌های دستگاه گوارش
سرطان‌های اشاره‌شده معمولاً به بافت استخوانی ستون فقرات متاستاز می‌دهند.
چه کسانی به تومورهای ستون فقرات مبتلا می‌شوند؟ به گفته‌ی وبسایت my.clevelandclinic هر فردی ممکن است به تومور نخاعی و ستون فقرات مبتلا شود اما احتمال بروز این تومورها در افرادی که در حال حاضر دچار سرطان هستند و یا در گذشته دوره درمانی سرطان را سپری کرده‌اند به‌ویژه سرطان‌های ریه، سینه و پروستات بیشتر است (تومورهای ثانویه). تومورهای اولیه ستون فقرات نادر هستند اما بیشتر در افراد مسن ۶۵ تا ۷۴ سال و در کودکان و نوجوانان ۱۰ تا ۱۶ سال رخ می‌دهند.
تومور نخاعی چقدر شایع هستند؟
تومور ثانویه (متاستاتیک) ستون فقرات شایع‌تر هستند به‌طوری‌که حدود ۹۷٪ از تمام تومورهای ستون فقرات را شامل می‌شوند. سالانه تقریباً ۱۰۰۰۰ نفر در ایالات متحده به تومورهای متاستاتیک نخاعی مبتلا می‌شوند. مطالعات نشان می‌دهد که ۳۰ تا ۷۰ درصد افراد مبتلا به سرطان‌های متاستاتیک، سرطان در ستون فقرات را تجربه می‌کنند. تومورهای اولیه ستون فقرات، که از ستون فقرات شروع می‌شوند، غیرمعمول هستند. تومورهای خوش‌خیم نخاعی از نوع اولیه تقریباً ۰٫۵ درصد از تومورهای تازه تشخیص داده شده را تشکیل می‌دهند.
علائم تومور نخاعی چیست؟
علائم تومورهای ستون فقرات به عوامل مختلفی بستگی دارد، ازجمله:
- جایی که تومور در امتداد ستون فقرات قرار گرفته است
- اندازه تومور
- نوع تومور
بعضی از تومورهای ستون فقرات هیچ علائمی ایجاد نمی‌کنند زیرا به اندازه‌ای کوچک هستند که بافت‌های مجاور خود را تحت فشار قرار نمی‌دهند. بااین‌حال، اگر تومور پیش‌رونده باشد علائم به‌ویژه درد بروز می‌کند.
درد تومور نخاعی
کمردرد شایع‌ترین علامت تومورهای خوش‌خیم و بدخیم در ستون فقرات است. درد ناشی از تومورهای ستون فقرات در قسمت میانی یا پایین کمر شایع‌تر است زیرا احتمال ایجاد تومور در آن نواحی بیشتر است. درد ناشی از تومور ستون فقرات معمولاً:
- به‌طورکلی با جراحت، گرفتگی عضلانی و فعالیت بدنی مرتبط نیست اما تحت تأثیر فشار ناشی از ورزش، عطسه یا سرفه بدتر می‌شود
- شدید و عمیق است
- به‌آرامی شروع می‌شود و به‌تدریج افزایش می‌یابد
- در شب نیز بروز می‌کند و گاهی باعث کاهش کیفیت خواب شبانه می‌شود
- با گذشت زمان حتی در حالت استراحت نیز بدتر می‌شود
- به مسکن‌های ضد درد پاسخ نمی‌دهد
تومورهای ستون فقرات همچنین می‌توانند باعث درد رادیکولار شوند؛ دردی که از ستون فقرات به لگن، پاها، یا دست‌ها منتشر می‌شود.
سایر علائم تومورهای ستون فقرات
بسته به محل و نوع تومور ستون فقرات، علائم و نشانه‌های دیگری علاوه بر درد پدیدار می‌شود. این علائم معمولاً زمانی بروز می‌کنند که تومور در حال رشد باشد و به نخاع یا رشته‌های عصبی، رگ‌های خونی یا استخوان‌های ستون فقرات فشار آورد. سایر علائم تومورهای ستون فقرات عبارت‌اند از:
-
- گزگز یا بی‌حسی در پاها، دست‌ها یا قفسه سینه
- ضعف عضلانی در پاها، دست‌ها یا قفسه سینه
- پرش یا اسپاسم عضلانی
- سفت شدن پشت یا گردن
- بی‌اختیاری روده و بی‌اختیاری ادرار
- عدم تعادل در راه رفتن که ممکن است باعث زمین خوردن شود
- اسکولیوز (انحراف) یا سایر مشکلات ستون فقرات که ناشی از یک تومور بزرگ است
- فلج عضلانی که ممکن است به درجات مختلف و در قسمت‌های مختلف بدن رخ دهد.
علت به‌وجود آمدن تومورهای ستون فقرات چیست؟
علت تومور ستون فقرات بستگی به نوع اولیه یا ثانویه (متاستاتیک) بودن تومور دارد. تاکنون علت قطعی و اصلی ابتلا به تومورهای اولیه ستون فقرات کشف نشده است. اما آن چیزی که واضح و مبرهن است قرارگرفتن در معرض مواد شیمیایی یا مواد سرطان‌زا یکی از عوامل ایجاد چنین تومورهایی است. تومورهای لنفوم‌های نخاعی در افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، شایع‌تر است.
بعضی از تومورهای ستون فقرات تا حدودی زمینه خانوادگی دارند. بنابراین محققان بر این باورند مشکلات ژنتیکی یک عامل خطر مهم در ابتلا به تومورهای نخاعی هستند. تومورهای ثانویه (متاستاتیک) معمولاً زمانی ایجاد می‌شوند که سلول‌های سرطانی از تومور اصلی خود جداشده و از طریق جریان خون یا سیستم لنفاوی خود را به ستون فقرات می‌رسانند. ازآنجایی‌که ستون فقرات گردش خون قابل‌توجهی دارد در برابر متاستاز آسیب‌پذیر است.
تومور نخاعی چگونه تشخیص داده می‌شود؟
به دلیل اینکه تومورهای اولیه ستون فقرات به‌ویژه در مراحل ابتدایی غالباً بدون علامت هستند به‌طور تصادفی و هنگام معاینه یا آزمایشات تصویربرداری تشخیص داده می‌شوند. حتی علائمی که در تومورهای پیشرفته بروز می‌کند فرد مبتلا ممکن است آن را به کمردرد یا آسیب فیزیکی نسبت دهد. اگر دچار کمردرد شده‌اید، مهم است که به پزشک مراجعه کنید تا هرگونه مشکل در مراحل اولیه آن درمان گردد. در ویزیت پزشکی یک معاینه عصبی برای بررسی علائم زیر انجام می‌شود:
- بررسی وجود حساسیت در ستون فقرات
- ارزیابی حس درد و احساس دمایی
- سنجش رفلکس‌های عضلانی
- بررسی ضعف عضلانی
همچنین احتمال تجویز آزمایش‌های خاصی برای کمک به تأیید یا رد تشخیص تومور وجود دارد.
برای تشخیص تومور نخاعی چه آزمایشاتی انجام می‌شود؟
علاوه بر معاینه فیزیکی، پزشک ممکن است چندین آزمایش را برای تأیید وجود تومور ستون فقرات تجویز کند، ازجمله:
آزمایشات تصویربرداری: آزمایشات تصویربرداری MRI و سی‌تی‌اسکن (CT) از روش‌های مهم برای تشخیص تومور در ستون فقرات است.
بیوپسی: این روش شامل نمونه‌برداری از بافت تومور برای کمک به تشخیص خوش‌خیم یا بدخیم بودن آن است. یک پاتولوژیست، نمونه گرفته‌شده را جهت مشاهده تغییرات بافتی ارزیابی می‌کند.
اسکن استخوان: در طی اسکن استخوان مقدار بسیار کمی از یک ماده رادیواکتیو به رگ بیمار تزریق می‌شود و سپس از روش‌های تصویربرداری برای مشاهده بافت استخوان ستون فقرات استفاده می‌شود.
آزمایش خون: آزمایش‌های خونی به منظور بررسی سطوح غیرطبیعی مارکرهای مرتبط با سرطان مانند کلسیم و آلکالین فسفاتاز (آزمایش ALP) تجویز می‌شوند.
تومور نخاعی چگونه درمان می‌شود؟
درمان تومورهای ستون فقرات به محل، اندازه و نوع تومور بستگی دارد. اهداف درمان تومور متاستاتیک ستون فقرات به‌صورت زیر است:
- تسکین درد
- حفظ یا بهبود عملکرد ستون فقرات و اعصاب آن
- بهبود کیفیت و طول عمر بیمار
هدف از درمان تومور اولیه نخاعی حذف کامل تومور در صورت بروز علائم است. چندین متخصص در قالب یک تیم پزشکی در پروسه درمان تومورهای ستون فقرات مشارکت دارند:
- متخصص مغز و اعصاب
- جراحان ستون فقرات
- انکولوژیست
- متخصص ارتوپد
- پاتولوژیست
چه روش‌هایی برای درمان تومورهای ستون فقرات وجود دارد؟
درمان تومورهای متاستاتیک ستون فقرات تا حدودی با درمان تومورهای اولیه متفاوت است. تیم پزشکی ممکن است ترکیبی از درمان‌ها را برای درمان تومور متاستاتیک استفاده کند، ازجمله:
شیمی‌درمانی
داروهای شیمی‌درمانی قادرند سلول‌های سرطانی را در ستون فقرات و سراسر بدن از بین ببرند. ممکن است شیمی‌درمانی از طریق تزریق وریدی یا با مصرف خوراکی دارو انجام شود. گاهی اوقات از شیمی‌درمانی قبل از جراحی برای کوچک شدن تومور استفاده می‌شود.
پرتودرمانی و تومور نخاعی
در پرتودرمانی دوزهای بالایی از اشعه ایکس است به سلول‌های تومور تابانده می‌شود تا اندازه تومور کوچک‌تر شود. کوچک شدن تومور به کاهش درد و سایر علائم کمک می‌کند.
رادیوسرجری
یک روش غیرجراحی و غیرتهاجمی است که پرتوهای پروتونی به‌صورت متمرکز به تومور هدایت می‌شود تا بافت‌های مجاور تومور از آسیب احتمالی ناشی از پرتوها در امان باشند.
جراحی تومور نخاعی
به‌طورکلی، پزشکان زمانی جراحی را به عنوان یک گزینه درمانی برای افراد مبتلا به تومورهای متاستاتیک ستون فقرات در نظر می‌گیرند که تومور در برابر پرتودرمانی یا شیمی‌درمانی مقاوم باشد. جراحی می‌تواند به تسکین درد، حفظ عملکرد عصبی و تثبیت ستون فقرات کمک کند.
درمان تومورهای اولیه ستون فقرات
اگر تومور اولیه از نوع خوش‌خیم باشد و اندازه آن در طول زمان ثابت باشد، پزشک معالج ممکن است روند پایش و مراقبت را توصیه نماید. در این حالت آزمایش دوره‌ای MRI برای تحت نظر گرفتن تومور انجام می‌شود.
توجه داشته باشید که این مطلب، جایگزین نظرات و توصیه‌های تخصصی پزشکان نیست و هرگز از این مطلب به‌عنوان جایگزین توصیه پزشکان استفاده نکنید.
