زخم معده چیست؟ + علائم زخم معده چیست؟

بخش زیادی از مراجعه‌کنندگان کلینیک‌ها و بیمارستان‌ها افرادی هستند که از دردهای گوارشی نالان بوده و در پی یافتن درمانی برای بیماری خود هستند. طبق شواهد علمی، در ایران شیوع زخم معده در مردان دو برابر زنان است. اگرچه این بیماری مرگ‌ومیر بالایی ندارد اما با توجه به شیوع ۱۵ درصدی آن در ایران، پیامدهای روانی، اجتماعی و اقتصادی زیانباری به دنبال دارد.

در زخم معده با آسیبی که به دیواره معده و ابتدای روده کوچک (اثنی عشر) وارد می‌شود جراحات دردناکی پدید می‌آید که کیفیت زندگی بیمار را به‌شدت تنزل می‌دهد. در برخی بیماران نیز که وضعیت وخیم‌تری دارند ازهم‌گسیختگی بخشی از مخاط گوارشی موجب التهاب شدید و در برخی موارد موجب خونریزی می‌شود.

بیشتر بخوانید: زخم اثنی عشر

دلیل ایجاد زخم معده چیست؟

یکی از علل مهم زخم معده به هم خوردن تعادل بین فاکتورهای دفاعی بدن مانند مخاط، ترشح بی‌کربنات، آنتی‌اکسیدان‌ها و سیستم ایمنی کارآمد و فاکتورهای تهاجمی مانند ترشح زیاد اسید، هلیکو باکترپیلوری (H. Pylori)، رادیکال‌های آزاد و ضعف سیستم ایمنی است. اگر فاکتورهای تهاجمی بر فاکتورهای دفاعی بدن غلبه کنند موجب ایجاد جراحت مزمن و پیش‌رونده در دیواره معده می‌شود. علاوه بر این، غلبه فاکتورهای تهاجمی باعث می‌شود که باکتری فرصت‌طلبی به نام هلیکوباکترپیلوری که در دستگاه گوارشی برخی افراد وجود دارد در موکوس معده نفوذ کند و با شکاف در این دیواره سبب آسیب به سلول‌های زیرین گردد.

همچنین استفاده از مسکن‌های غیراستروئیدی یا NSAIDS ازجمله آسپیرین، ناپروکسن، ایبوپروفن می‌تواند در بروز علائم زخم معده مؤثر باشد و با تضعیف سیستم ایمنی راه را برای تهاجم بیشتری باکتری هلیکوباکترپیلوری مهیا کنند. سایت معتبر mayoclinic در مورد شایع‌ترین علت زخم معده این چنین می‌گوید:

شایع‌ترین علل زخم گوارشی عفونت باکتری هلیکوباکترپیلوری و استفاده طولانی‌مدت از داروهای ضدالتهابی مانند ایبوپروفن و ناپروکسن است. شرایط و علائم فرد با استرس و خوردن غذاهای تند  بدتر می‌شود.

چه عواملی باعث وخیم‌تر شدن زخم معده می‌شود؟

• مصرف داروهای کورتونی
• استرس و فشار عصبی بالا
• سیگار
• مشروبات الکلی
• نوشیدنی‌های فرآوری شده همچون نوشابه
• مصرف غذاهای آماده و صنعتی
• بی برنامگی در صرف وعده‌های غذایی

باکتری هلیکوباکترپیلوری (H. Pylori) چیست؟

هلیکوباکترپیلوری Helicobacter pylori یکی از پاتوژن‌هایی (عامل تولید بیماری) است که سلول‌های اپیتلیال معده را آلوده می‌کند. این باکتری از سوی سازمان بهداشت جهانی یک سرطان‌زای مهم به شمار می‌آید. شیوع گوارشی هلیکوباکتر در کشورهای توسعه‌یافته کمتر از ۵۰ درصد جمعیت بالغ است این در حالی است که در برخی کشورهای درحال‌توسعه میزان این آلودگی بـه ۸۰ درصـد جمعیت بالغ نیز می‌رسد.

هلیکوباکترپیلوری در شرایط طبیعی و سالم بدن، با یک رابطه مسالمت‌آمیز مانند سایر باکتری‌های گوارشی با فرد میزبان همزیستی می‌کند اما درصورتی‌که تعادل دفاعی شخص میزبان بنا بر دلایلی ازجمله عوامل محیطی یا زمینه ژنتیکی تحت تأثیر قرار بگیرد، این باکتری فرصت‌طلب با نفوذ در لایه‌های زیرین مخاط معده، نسل خود را تکثیر می‌کند و به علت توانایی بالا در تطابق با محیط اسیدی، به مدت طولانی در معده زنده می‌ماند.

بیشتر بخوانید: ورم معده چیست؟

آزمایش‌های تشخیص زخم معده چیست؟

پزشک برای تشخیص علت دقیق زخم معده را اقدامات زیر را انجام می‌دهد:

معاینات بالینی اولیه

در طی معاینات اولیه، پزشک متخصص، ناحیه شکمی را جهت وجود علائمی نظیر نفخ، انواع دردهای کرامپی (گرفتگی‌های متناوب)، دردهای مبهم و منتشر و صداهای گوارشی بررسی می‌کند.

آندوسکوپی گوارشی

این آزمایش در کلینیک‌های تخصصی گوارش و یا در بیمارستان‌ها قابل انجام است. کل زمان لازم برای آندوسکوپی حدود ۲۰ دقیقه است. برای راحت‌تر انجام شدن کار، قبل از پروسه آندوسکوپی یک داروی بی‌حسی به گلوی بیمار اسپری می‌شود.

تست مدفوع

در این روش نمونه مدفوع بیمار دریافت شده و در آزمایشگاه تشخیص طبی برای وجود باکتری هلیکوباکترپیلوری موردبررسی قرار می‌گیرد. شما می‌توانید آزمایش مدفوع و خون را با استفاده از خدمات هومکا در محل موردنظر خود انجام دهید. همچنین انجام آزمایش خون مخفی در مدفوع می تواند در تشخیص زحم معده موثر باشد.

آزمایش خون

یک نمونه خون در آزمایشگاه تشخیص طبی از بیمار گرفته می‌شود و ازنظر وجود آنتی‌بادی‌های ضد هلیکوباکتر پیلوری موردبررسی قرار می‌گیرد. این آزمایش نسبت به تست مدفوع کاربرد کمتری دارد.

تست تنفسی

این تست در کلینیک‌های تخصصی و یا بیمارستان قابل انجام است. در تست تنفسی از بیمار خواسته می‌شود که یک لیوان آب حاوی ماده تشخیصی را بنوشد. پس از نوشیدن آب، هوای بازدم بیمار با فوت‌کردن در یک بادکنک طبی دریافت می‌شود. پس از آزمایش هوای بازدمی، درصورتی‌که میزان دی‌اکسید کربن بیش‌ازحد مجاز باشد نشان‌دهنده ابتلای فرد به باکتری H. Pylori است.

بیوپسی

در حین آندوسکوپی درصورتی‌که پزشک علائمی از جراحت مشکوک به عفونت H. Pylori مشاهده نماید با انجام عمل بیوپسی، مقداری نمونه بافتی از قسمت آسیب‌دیده استخراج می‌کند. بافت دریافت شده جهت آزمایشات بیشتر به آزمایشگاه تشخیص طبی ارسال می‌گردد.

علائم بیماری زخم معده چیست؟

نوع و شدت علائمی که در بیماری بروز می‌کند بستگی به میزان پیشروی بیماری و نیز محل جراحت دارد. اگر زخم در معده باشد در فاصله کوتاهی پس از صرف غذا درد آغاز می‌گردد و معمولاً با دراز کشیدن آرام‌تر می‌شود. اما اگر بخش آسیب‌دیده در اثناعشر باشد این درد دو الی سه ساعت پس از صرف غذا آغاز می‌گردد.

شایع‌ترین علامت زخم معده سوزش معده و درد شکم است. این علامت هنگام خالی بودن معده بیشتر احساس شده اما پس از صرف غذا از شدت آن کاسته می‌شود. گاهی اوقات نیز با پیشرفت بیماری دردهای شبانه سبب بیدار شدن فرد از خواب می‌شوند. در بیماری زخم معده درد به دو صورت بروز می‌کند؛ درد مستقیم که معمولاً بین قفسه سینه و ناف احساس می‌شود و دسته دوم دردهای منتشری هستند که در پشت و اطراف کمر و یا در حوالی کلیه احساس می‌شوند. سایر علائم بالینی شایع در زخم معده به شرح زیر است:

• کاهش وزن
• احساس سیری زودرس
• تهوع و استفراغ
• نفخ
• رفلاکس اسیدی و سوزش سر دل
• کم‌حوصلگی، خستگی زودرس، کاهش حجم تنفس
• مدفوع تیره‌رنگ

(مطالعه بیشتر: زخم مری جیست)

درمان زخم معده به چه صورت است؟

با تشخیص به‌موقع و درمان مناسب، زخم‌های دوازدهه در چهار هفته و زخم معده در هشت هفته قابل‌درمان است. داروهایی که برای درمان استفاده می‌شوند شامل داروهای تسکین‌دهنده علائم ازجمله داروهای آنتاسیدی (antacids) که به ضد اسیدها معروف هستند و باعث کاهش ترشح اسید معده می‌شوند و نیز داروهای PPI یا مهارکننده پمپ پروتونی هستند که از لایه موکوسی دیواره معده محافظت می‌کنند.

اگر زخم معده به دلیل باکتری هلیکوباکترپیلوری  باشد از یک درمان آنتی‌بیوتیکی استفاده می‌گردد. این دوره درمانی شامل استفاده از دو نوع آنتی‌بیوتیک مختلف در بازه زمانی یک‌هفته‌ای می‌باشد. به‌موازات درمان، بهبود شرایط زمینه‌ای همچون عدم مصرف داروهای کورتونی، ترک سیگار، مدیریت استرس‌های روزانه، افزایش سلامت روحی و روانی و برنامه غذایی سالم می‌تواند از عود مجدد بیماری جلوگیری کند.

چه عواملی می‌تواند به درمان زخم معده کمک کند؟

برای درمان زخم معده چه بخوریم؟ این سوالی است که احتمالا ذهن بسیاری از افراد را درگیر کرده است. در ادامه تعدادی از مواد غذایی مفید برای درمان زخم معده آورده شده است:

مصرف بیشتر خوردنی‌های پروبیوتیکی

این خوردنی‌ها شامل ماست پروبیوتیک، پنیر، کلم قرمز مانده در سرکه و نوشیدنی‌های کفیری هستند.

حذف نوشیدنی‌های مضر

از مصرف نوشابه‌های گازدار، نوشیدنی‌های الکلی، آب‌میوه‌های صنعتی، چای غلیظ و مصرف زیاد قهوه تا حد امکان دوری نمائید.

خودداری از خوددرمانی با مسکن‌ها

در صورتی‌که برای تسکین یک درد مزمن در حال مصرف مسکن غیر نسخه‌ای هستید حتماً برای ادامه استفاده از آن با پزشک مشورت نمائید.

بهبود شرایط روحی و روانی

انجام منظم ورزش‌های سبک مانند پیاده‌روی، نوشتن احساسات مثبت بر روی کاغذ، دوری کردن از افراد منفی‌باف از بهترین راه‌ها جهت افزایش سلامت روحی و روانی است.

خودداری از استعمال دخانیات

استعمال دخانیات در درازمدت حفاظ و روکش طبیعی معده را تخریب کرده و فرد را مستعد ابتلا به زخم‌های گوارشی می‌کند.

خواب مطلوب و کافی

با پایبند بودن به یک برنامه مناسب، از بیدار ماندن تا دیروقت خودداری نمائید و به یاد داشته باشید که برخوردار بودن از نظم شخصی اولین گام در درمان این بیماری است.

چگونه از ابتلا به هلیکوباکتر پیلوری پیشگیری کنیم؟

رعایت نظافت شخصی اولین گام برای پیشگیری از ابتلا به این باکتری است. آلودگی دست‌ها یکی از راه‌های انتقال این باکتری به بدن است. دست‌های خود را مرتب با آب و صابون بشویید. این میکروب همچنین از طریق آب و غذای آلوده وارد دستگاه گوارش بدن می‌شود. بنابراین همواره از صحت و سلامت غذایی که مصرف می‌کنید اطمینان حاصل نمائید.

توجه داشته باشید که این مطلب، جایگزین نظرات و توصیه‌های تخصصی پزشکان نیست و هرگز از این مطلب به‌عنوان جایگزین توصیه پزشکان استفاده نکنید.