تومور مغزی در کودکان؛ علل، علائم، روش‌های تشخیص و درمان
تومورهای مغزی یکی از انواع تومورهایی هستند که هم در کودکان و هم در بزرگ‌سالان ایجاد می‌شوند. تومور مغزی در کودکان توده‌ای از سلول‌ها با رشد غیرطبیعی است که در مغز کودک یا بافت و ساختارهای نزدیک به آن ایجاد می‌شود و با تومور مغزی بزرگ‌سالان متفاوت است. انواع مختلفی از تومورهای مغزی کودکان وجود دارد که ممکن است غیرسرطانی یا خوش‌خیم و سرطانی یا بدخیم باشند. در این مقاله از مجله سلامت هومکا راجع به تومور مغزی در کودکان، علل ایجاد، علائم، روش‌های تشخیص و درمان صحبت می‌کنیم.
تومور مغزی در کودکان چیست؟
تومور مغزی رشد غیرطبیعی سلول‌های بافت مغز است که عموماً به خارج از بافت مغز گسترش نمی‌یابد. اکثر سرطان‌های سیستم عصبی مرکزی، به دلیل ایجاد تومور در اثر رشد غیرقابل‌کنترل سلول‌های بافت مغز ایجاد می‌شوند. تومورهای مغزی در سنین مختلفی بروز پیدا می‌کنند و مختص به یک سن و جنس خاص نیستند.
تومورهای مغزی یکی از شایع‌ترین تومورهایی هستند که در کودکان و نوجوانان ایجاد می‌شوند. سالانه هزاران کودک مبتلا به تومور مغزی تشخیص داده می‌شوند. برخی از تومورهای مغزی کودکان به دلیل محل قرارگیری آن‌ها باعث اختلال در عملکرد فکری و عصبی کودکان می‌شوند و زندگی کودکان را تهدید می‌کنند. تومورهای مغزی که در نوزادان و کودکان ایجاد می‌شوند هم از نظر نوع سلول‌ها و هم از نظر پاسخگویی به درمان با تومورهای مغزی بزرگ‌سالان بسیار متفاوت هستند و تشخیص به‌موقع آن‌ها اهمیت زیادی در درمان این بیماری دارد.
علائم اولیه تومور مغزی در کودکان چیست؟
جمجمه ما تنها مختص قرارگیری مغز است و جای اضافی برای قرارگیری بافت‌های دیگر ازجمله تومورها را ندارد. به این ترتیب ایجاد و گسترش تومورهای مغزی، باعث ایجاد فشار مضاعفی در فضای بسته جمجمه می‌شود که به آن فشار داخل جمجمه‌ای گفته می‌شود. تومورهای مغزی بدخیم باشند و خوش‌خیم، باعث مسدوشدن مسیر جریان مایع مغزی نخاعی شده و باعث بروز علائم اولیه تومور مغزی در کودکان می‌شوند. مهم‌ترین علائم تومورهای مغزی در کودکان عبارت‌اند از:
- سردرد
- تشنج
- تهوع و استفراغ
- تحریک‌پذیری
- ضعف و بی‌حالی
- خواب‌آلودگی
- تغییر فعالیت‌های ذهنی
- ماکروآنسفالی (بزرگ شدن سر) در نوزادانی که استخوان جمجمه آن‌ها کاملاً جوش نخورده است.
این علائم مهم‌ترین علائم تومور مغزی در کودکان هستند و هرگاه آن‌ها را مشاهده کردید، باید برای بررسی بیشتر به پزشک مراجعه کنید. تومور مغزی در کودکان یک بیماری خطرناک است و درصورتی‌که درمان نشود، منجر به کما و درنهایت مرگ کودک می‌شود.
علائم تومور مغزی در کودکان بر اساس محل ایجاد تومور
اختلال عملکرد بافت مغز ناشی از یک تومور در حال رشد بسته به محل تومور باعث بروز علائم مختلفی می‌شود. به‌عنوان مثال اگر تومور مغزی در مخچه (محل تنظیم تعادل و حرکت بدن) قرار داشته باشد، کودک در حرکت، راه رفتن، تعادل و هماهنگی اندام‌های خود دچار مشکل می‌شود. یا اگر تومور در مسیر بینایی که در مغز تأثیر بگذارد، کودک اختلالات بینایی مختلفی را تجربه خواهد کرد. در ادامه علائم تومور مغزی در بخش‌های مختلف مغز را توضیح می‌دهیم. علائم تومورهای مغزی ایجادشده در مخ (بخش جلویی مغز) عبارت‌اند از:
- تشنج
- مشکلات بینایی
- لکنت زبان
- فلج یا ضعف در نیمی از بدن یا صورت
- افزایش فشار داخل جمجمه‌ای (ICP)
- خواب‌آلودگی و گیجی
- تغییرات شخصیت
- اختلال در قضاوت
- از دست‌دادن حافظه کوتاه‌مدت
- مشکلات ارتباطی
علائم تومورهای مغزی ایجادشده در ساقه مغز عبارت‌اند از:
- تشنج
- مشکلات غدد درون‌ریز (دیابت و یا تنظیم هورمونی)
- سردرد
- انقباض عضلانی
- فلج اعصاب و عضلات صورت یا نیمی از بدن
- تغییرات تنفسی
- افزایش فشار داخل جمجمه‌ای (ICP)
- از دست‌دادن شنوایی
علائم تومورهای مغزی ایجادشده در مخچه (پشت مغز) عبارت‌اند از:
- افزایش فشار داخل جمجمه‌ای (ICP)
- استفراغ که معمولاً در صبح و بدون حالت تهوع رخ می‌دهد
- سردرد
- حرکات عضلانی ناهماهنگ
- مشکلات راه رفتن (آتاکسی)
دلیل ایجاد تومور مغزی در کودکان چیست؟
انواع مختلفی از تومورهای مغزی که ممکن است سرطانی باشند یا نباشند، در کودکان ایجاد می‌شوند. در بیشتر موارد، علت دقیق ایجاد تومور مغزی در کودکان مشخص نیست. تومورهای مغزی کودکان معمولاً تومورهای مغزی اولیه هستند، یعنی تومورهایی که از مغز یا بافت‌های نزدیک به آن شروع می‌شوند.
این دسته از تومورهای مغزی زمانی شروع می‌شوند که سلول‌های طبیعی دارای خطا (جهش) در DNA خود باشند. این جهش‌ها به سلول‌ها اجازه می‌دهند تا با سرعت بیشتری رشد و تقسیم شوند و حتی زمانی که سلول‌های سالم می‌میرند به زندگی خود ادامه دهند. در نتیجه توده‌ای از سلول‌های غیرطبیعی تجمع پیدا می‌کنند و باعث تشکیل تومورهای مغزی می‌شوند.
تومور مغزی خوش‌خیم چیست؟
تومورهای مغزی خوش‌خیم حاوی معمولاً سرطانی نیستند و پس از برداشتن، عود نمی‌کنند. اکثر تومورهای خوش‌خیم مرز واضحی دارند و به بافت‌های اطراف خود حمله نمی‌کنند. بااین‌حال، این تومورها می‌توانند به دلیل اندازه و محل قرارگیری‌شان در مغز علائمی مشابه به تومورهای سرطانی ایجاد کنند.
تومور مغزی بدخیم چیست؟
تومورهای بدخیم مغزی شامل سلول‌های سرطانی سریع‌الرشد هستند و که می‌توانند به بافت‌های اطراف حمله کنند. احتمال عود و بازگشت تومورهای بدخیم پس از درمان، تقریباً بالا است. گاهی اوقات برخی تومورهای مغزی که سرطانی نیستند بدخیم نامیده می‌شوند، زیرا اندازه، محل آن‌ها و آسیبی که می‌توانند به عملکردهای حیاتی مغز وارد کنند شدید است.
به گفته‌ی hopkinsmedicine انواع تومورهای مغزی در کودکان را می‌توان به‌صورت زیر دسته‌بندی کرد:
- تومور مغزی اولیه که از مغز شروع می‌شود
- Tumor متاستاتیک که شروع در دیگر قسمت‌های بدن تشکیل شده و از طریق جریان خون و لنف به مغز منتشرشده است
- تومور مغزی خوش‌خیم که رشد کندی دارند و غیرسرطانی هستند. درمان تومورهای خوش‌خیم درصورتی‌که در داخل یا اطراف ساختارهای خاصی از مغز ایجاد شوند، ممکن است دشوار باشد
- تومور مغزی بدخیم سرطانی که بسیار تهاجمی هستند، به‌سرعت رشد می‌کنند و می‌توانند به سایر مناطق مغز گسترش یابند
انواع تومورهای مغزی در کودکان کدام اند؟
انواع مختلفی از تومورهای مغزی در کودکان ایجاد می‌شوند که در ادامه راجع به آن‌ها توضیح می‌دهیم.
گلیوما
گلیوما نوع خاصی از تومور نیست و درواقع یک اصطلاح کلی برای گروهی از تومورها است که از سلول‌های گلیال (سلول‌های پشتیبان مغز) شروع می‌شوند. تعدادی از تومورها را می‌توان گلیوما در نظر گرفت، ازجمله:
- آستروسیتوم‌ها
- الیگودندروگلیوما
- اپندیموما
- گلیوم ساقه مغز
- گلیوماهای عصب بینایی
حدود نیمی از تومورهای مغز و نخاع در کودکان مربوط به انواع مختلف گلیوما است.
تومورهای جنینی
حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد تومورهای مغزی در کودکان مربوط به تومورهای جنینی هستند. تومورهای جنینی در کودکان کوچک‌تر شایع هستند و بروز آن‌ها در بزرگ‌سالان بسیار نادر است. تومورهای جنینی رشد بسیار سریعی دارند و اغلب در سراسر مسیرهای جریان مایع مغزی نخاعی (CSF) گسترش می‌یابند. انواع تومورهای جنینی تومور مغزی کودکان عبارت‌اند از:
- مدولوبلاستوما
- مدولو اپیتلیوما
- تومور تراتوئید/رابدوئید آتیپیک (ATRT)
- تومورهای نورواکتودرمال اولیه (PNETs)
تومورهای پینه‌آل
برخی از انواع تومورها در غده پینه‌آل (یک غده کوچک در وسط مغز) ایجاد می‌شوند. رایج‌ترین و البته سریع‌ترین رشد تومور غده پینه‌آل، پینئوبلاستوم نامیده می‌شود که درمان آن بسیار سخت است.
کرانیوفارنژیوم
این تومورهای رشد آهسته‌ای دارند و در بالای غده هیپوفیز، در زیر خود مغز ایجاد می‌شوند. کرانیوفارنژیوم حدود ۴ درصد از تومورهای مغزی در کودکان را تشکیل می‌دهد.
تومورهای گلیونورونال
این نوع از تومورهای مغزی شامل سلول‌های گلیال و نورون هستند و بیشتر در مخچه ایجاد می‌شوند. در این نوع از تومورهای مغزی، عموماً از روش درمانی جراحی استفاده می‌شود.
تومورهای شبکه کوروئید
این تومورهای نادر از شبکه مشیمیه، ناحیه‌ای در بطن‌های مغزی که مسئول ساخت مایع مغزی نخاعی (CSF) است، منشأ می‌گیرند. انواع پاپیلوم‌های شبکه کوروئید خوش‌خیم هستند و با کمک جراحی می‌توان آن‌ها را درمان کرد. با این حال، برخی از آن‌ها نظیر کارسینوم شبکه کوروئید بدخیم هستند.
تشخیص تومور مغزی در کودکان
اگر کودکی مشکوک به داشتن تومور مغزی باشد، پزشک چندین آزمایش و روش را برای کمک به تشخیص و تعیین گزینه‌های درمانی توصیه کند. این روش‌ها عبارت‌اند از:
معاینه عصبی
این معاینه ممکن است شامل بررسی بینایی، شنوایی، تعادل، هماهنگی، قدرت و رفلکس‌های کودک است. همان‌طور که گفتیم تومور مغزی در هر ناحیه از مغز که ایجاد شود، باعث بروز یک سری علائم خاص می‌شود که این علائم در تشخیص محل دقیق ایجاد تومور به پزشک کمک می‌کنند.
تست‌های تصویربرداری
تست‌های تصویربرداری به تعیین محل و اندازه تومور مغزی در کودکان کمک می‌کنند. اغلب پزشک از روش تصویربرداری MRI برای تشخیص تومور مغزی در کودکان کمک می‌گیرد. سایر آزمایشات تصویربرداری شامل توموگرافی کامپیوتری (CT) و توموگرافی انتشار پوزیترون (PET) است.
بیوپسی
اگر تومور مغزی به‌سختی قابل‌دسترسی باشد یا در ناحیه حساسی قرار داشته باشد که ممکن است با جراحی گسترده آسیب ببیند، پزشک درخواست بیوپسی سوزنی استریوتاکتیک می‌دهد. جراح مغز و اعصاب کودکان یک سوراخ کوچک در جمجمه ایجاد می‌کند، یک سوزن نازک را به آن سوراخ وارد کرده و کمی از بافت را با کمک سوزن خارج می‌کند. نمونه بیوپسی در آزمایشگاه مورد بررسی قرار می‌گیرد تا انواع سلول‌ها و سطح تهاجمی آن‌ها مشخص شود.
آزمایش‌های تکمیلی برای بررسی گسترش سرطان
اگر تومور مغزی کودک شما از نوع متاستاتیک باشد و از ناحیه دیگری از بدن به مغز منشتر شده باشد، پزشک آزمایش‌ها و روش‌هایی را برای تعیین محل شروع سرطان توصیه می‌کند. بسیاری از سرطان‌ها به کمک یک آزمایش خون ساده تشخیص داده می‌شوند.
آیا تومور مغزی در کودکان قابل درمان است؟
درمان تومور مغزی کودکان به نوع، اندازه و محل تومور و همچنین سن و سلامت کلی کودک بستگی دارد. جدیدترین راه‌های درمان تومور مغزی در کودکان به شرح زیر است.
عمل جراحی
اگر تومور مغزی قابل‌دسترسی باشد، جراح مغز و اعصاب به کمک جراحی همه یا بخش زیادی از تومور مغزی کودک را حذف می‌کند. در برخی موارد، تومورها کوچک هستند و به‌راحتی از بافت مغز اطراف جدا می‌شوند و حذف کامل تومور امکان‌پذیر است. اما گاهی تومورها را نمی‌توان از بافت اطراف جدا کرد، چون در نزدیکی نواحی حساس مغز قرار دارند و جراحی خطرناک است. در این شرایط جراح مغز و اعصاب کودکان تا حد امکان بخش زیادی از تومور را به کمک جراحی برمی‌دارد.
شیمی‌درمانی
در شیمی‌درمانی از داروهای مختلف برای حذف سلول‌های تومور استفاده می‌شود. اگرچه این داروها را می‌توان به‌صورت خوراکی به شکل قرص مصرف کرد، اما در کودکان مبتلا به تومورهای مغزی، داروها معمولاً به داخل ورید تزریق می‌شوند (شیمی‌درمانی داخل وریدی).
رادیو جراحی
این روش یک روش درمانی با کمک اشعه است که در آن ابتدا بخش‌هایی از محل درمان انتخاب می‌شود و توسط اشعه از بین برده می‌شود.
پرتودرمانی
در روش پرتودرمانی از پرتوهای پرانرژی مانند اشعه ایکس یا پروتون برای از بین بردن سلول‌های تومور مغز استفاده می‌شود.
درمان با پرتوهای پروتون
درمان با پرتو پروتون تنها در تعداد محدودی از مراکز اصلی مراقبت‌های بهداشتی در ایالات متحده موجود است. این روش درمانی برای کودکان مبتلا به انواع خاصی از تومورهای مغزی مفید است، زیرا مغز کودک هنوز در حال رشد است و به اثرات حتی دوزهای کم و متوسط پرتو بسیار حساس است.
درمان دارویی هدفمند
درمان‌های دارویی هدفمند بر روی ناهنجاری‌های خاص موجود در سلول‌های سرطانی تمرکز می‌کنند و با مسدود کردن آن‌ها باعث مرگ سلول‌های سرطانی تومور مغزی می‌شوند.
توان‌بخشی کودک بعد از درمان تومور مغزی
ازآنجاکه تومورهای مغزی در قسمت‌های مختلف مغز ایجاد می‌شوند و منجر به اختلال مهارت‌های حرکتی، گفتار، بینایی و تفکر کودک می‌شوند، توان‌بخشی بعد از درمان ضروری است. پزشک ممکن است شما را به خدمات توان‌بخشی مختلفی ارجاع دهد که به بازیای توانایی‌های کودک شما کمک می‌کنند، این خدمات عبارت‌اند از:
- فیزیوتراپی برای بازیابی مهارت‌های حرکتی ازدست‌رفته یا قدرت عضلانی
- کاردرمانی برای بازگشت کودک به فعالیت‌های روزانه
- گفتاردرمانی برای کودکان دارای اختلال تکلم
توجه داشته باشید که این مطلب، جایگزین نظرات و توصیه‌های تخصصی پزشکان نیست و هرگز از این مطلب به‌عنوان جایگزین توصیه پزشکان استفاده نکنید.
