سرطان پانکراس چیست؟
پانکراس یا لوزالمعده اندامی کوچک در پشت معده است که به هضم غذا و تنظیم سطح قند خون کمک می‌کند. با افزایش آگاهی خود در زمینه سرطان لوزالمعده می‌توانید به تشخیص زودتر و یا پیشگیری از ابتلا به آن کمک کنید. در ادامه مطالب مرتبط با سرطان، در این مقاله از مجله سلامت با مطالب مهمی ازجمله عوامل خطر، علائم، نحوه تشخیص و درمان سرطان پانکراس آشنا می‌شوید.
سرطان پانکراس
پیش از اینکه به معرفی سرطان پانکراس بپردازیم بهتر است دانش خود را در خصوص پانکراس افزایش دهیم. لوزالمعده نقش مهمی در تنظیم سطح قند خون دارد زیرا انسولین و گلوکاگون را می‌سازد که دو هورمون اساسی در تنظیم سطح قند خون محسوب می‌شوند. سرطان لوزالمعده زمانی رخ می‌دهد که جهش‌هایی در سلول‌های لوزالمعده منجر به تکثیر خارج از کنترل آن‌ها شود. این رشد ناهنجار و غیرطبیعی باعث به وجود آمدن توده‌ای از سلول‌ها در پانکراس می‌شود. گاهی اوقات، توده‌های پانکراس خوش‌خیم و غیرسرطانی هستند اما گاهی بدخیم هستند و به سرطان پانکراس منتهی می‌شوند.
علائم اصلی سرطان پانکراس
سرطان لوزالمعده در مراحل اولیه معمولاً علائم چندانی ندارد و تشخیص آن دشوار است؛ اما هرچه سرطان گسترده‌تر می‌شود به‌تدریج علائم ظاهر می‌شوند. علائم سرطان لوزالمعده به‌صورت زیر است:
- زرد شدن سفیدی چشم و پوست (یرقان)
- خارش پوست، تیره شدن ادرار و مدفوع کم‌رنگ
- کاهش محسوس اشتها و کاهش وزن غیرمنتظره
- افت انرژی و بی‌رمقی
- بالا رفتن دمای بدن و بعضی‌اوقات تب و لرز
علائمی که در دستگاه گوارش بروز می‌کنند شامل موارد زیر است:
- احساس بیماری و ناخوشی
- اسهال یا یبوست و یا سایر تغییرات گوارشی
- درد در قسمت بالای شکم و کمر که ممکن است هنگام غذا خوردن یا دراز کشیدن بدتر شود و زمانی که به جلو خم می‌شوید بهتر شود
- سوءهاضمه و نفخ
البته چنین علائمی در بیماری روده تحریک‌پذیر نیز بروز می‌کند و لزوماً به معنی ابتلا به سرطان پانکراس نیست. هر چند که مردان بیشتر از زنان به این سرطان مبتلا می‌شوند اما علائم سرطان پانکراس در زنان و مردان تفاوتی ندارد. اگر پزشک عمومی در حین معاینه، علائم مشکوک به سرطان لوزالمعده را مشاهده نماید فرد را به متخصص گوارش ارجاع می‌دهد. در چنین مواردی ممکن است برای بررسی سرطان پانکراس به آزمایش‌های بیشتری نیاز باشد.
چه کسانی در معرض سرطان لوزالمعده هستند؟
هر کسی ممکن است به سرطان پانکراس مبتلا شود و دقیقاً مشخص نیست که چه عواملی در ابتلا به این سرطان نقش دارند؛ اما به‌طورکلی عوامل زیر خطر ابتلا به سرطان لوزالمعده را افزایش می‌دهند:
- سن بالای ۷۵ سا؛ سرطان پانکراس در افراد زیر ۴۰ سال شایع نیست
- مبتلا بودن به بعضی از بیماری‌ها مانند پانکراتیت مزمن
- سابقه خانوادگی ابتلا به سرطان پانکراس
البته سرطان پانکراس نیز مانند سایر سرطان‌ها با سبک زندگی و انتخاب‌های ما در زندگی روزمره مرتبط است. برای مثال سیگار کشیدن و مصرف مشروبات الکلی به‌طور قابل‌توجهی خطر انواع سرطان را افزایش می‌دهند. اگرچه نمی‌توان به‌طور کامل از سرطان پانکراس پیشگیری کرد اما ایجاد تغییرات سالم در زندگی می‌تواند شانس ابتلا به آن را کاهش دهد. علاوه بر این، در نظر گرفتن نکات زیر در بهبود وضعیت جسمانی و کاهش خطر ابتلا به سرطان پانکراس مفید است:
- اگر دچار اضافه‌وزن هستید وزن خود را کاهش دهید
- مصرف گوشت‌های فرآوری شده مانند ژامبون، کالباس و سوسیس را تا حد امکان محدود کنید
- اگر دچار دیابت نوع ۲ هستید با پیروی از دستورات پزشکی قند خون را مدیریت کنید
- از قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض مواد شیمیایی اجتناب کنید
آزمایش‌های تشخیص سرطان پانکراس
تست‌های تشخیصی شامل موارد زیر است:
- آزمایش خون برای تشخیص مولکول‌های اختصاصی سرطان
- روش‌های تصویربرداری شامل سونوگرافی، سی‌تی‌اسکن، اسکن PET و MRI
- دریافت نمونه سلولی از پانکراس (بیوپسی)
- لاپاراسکوپی برای بررسی داخل شکم
- آزمایش ERCP
علائم سرطان پانکراس در آزمایش خون
اگر در آزمایش خون سطح بیلی‌روبین غیرطبیعی باشد ممکن است آزمایشات تکمیلی جهت بررسی علت زمینه‌ای تجویز شوند. ممکن است این پرسش برای شما به وجود بیاید که منظور از Bilirubin چیست؟ بیلی‌روبین یک ماده رنگی در بدن است که سطح خونی آن در افراد مبتلا به سرطان لوزالمعده به دلیل انسداد مجرای صفراوی افزایش می‌یابد. البته لازم به ذکر است که عوامل زیادی ممکن است موجب افزایش سطح بیلی‌روبین خون شوند ازجمله می‌توان به هپاتیت، سنگ کیسه صفرا و عفونت مونونوکلئوز عفونی اشاره کرد.
بنابراین اگر در آزمایش خون سطح بیلی‌روبین شما بالا بود در بسیاری از موارد مشکل چیزی غیر از سرطان لوزالمعده است. یکی دیگر از علائم سرطان پانکراس در آزمایش خون بالا بودن سطح آنتی‌ژن CA۱۹-۹ است. این آنتی‌ژن یک مارکر اختصاصی تومور پانکراس است که در سرطان پانکراس سطح آن در خون افزایش می‌یابد. به‌طورکلی هرچه سرطان پانکراس وسیع‌تر باشد به همان نسبت سطوح CA۱۹-۹ در خون بیشتر می‌شود. البته برای تشخیص سرطان لوزالمعده صرفاً بر مولکول CA ۱۹-۹ تکیه نمی‌شود چراکه بیماری‌های دیگری نیز ممکن است باعث بالا رفتن سطح این آنتی‌ژن در خون شوند.
آماده شدن نتایج آزمایشات سرطان لوزالمعده چقدر طول می‌کشد؟
آماده شدن نتایج آزمایشات ممکن است از چند روز تا چند هفته طول بکشد. ارائه جواب بعضی از آزمایشات به زمان بیشتری نیاز دارد بنابراین دیر ارائه شدن آن‌ها به معنی وجود بیماری یا مشکل دیگری در پانکراس شما نیست. اگر نتایج آزمایشات حاکی از ابتلا به سرطان پانکراس باشد گروهی از متخصصان برای درمان و حتی فراتر از آن شما را یاری و حمایت خواهند کرد تا سرطان به مطلوب‌ترین شکل ممکن درمان شود. در صورت مثبت بودن جواب آزمایش پزشک با تجویز آزمایش خون و یا تصویربرداری مرحله سرطان لوزالمعده را مشخص می‌کند. بر اساس مرحله سرطان می‌توان فهمید که اندازه تومور و میزان گسترش آن در بدن به چه میزان است.
مراحل و استیج سرطان پانکراس
سرطان لوزالمعده به پنج استیج مختلف طبقه‌بندی می‌شود. مرحله سرطان به اندازه و محل تومور و میزان گسترش آن بستگی دارد:
- مرحله ۰: در این مرحله در پوشش پانکراس سلول‌های غیرطبیعی دیده می‌شود. این سلول‌ها در صورت عدم درمان می‌توانند به بافت‌های اطراف نفوذ کنند
- مرحله ۱: تومور در ابعاد کوچک در پانکراس قابل‌مشاهده است
- استیج ۲: تومور لوزالمعده به بافت‌ها، اندام‌ها یا غدد لنفاوی مجاور گسترش یافته است
- مرحله ۳: سرطان به عروق خونی پانکراس گسترش یافته است. همچنین احتمال سرایت به غدد لنفاوی مجاور نیز وجود دارد
- مرحله ۴: در این مرحله سلول‌های بدخیم به نواحی دوردست بدن مانند کبد و ریه‌ها گسترش یافته‌اند
به گفته‌ی my.clevelandclinic از آن‌جایی‌که علت ابتلا به سرطان پانکراس مشخص نیست، بنابراین پیشگیری از آن دشوار است. بااین‌حال با تغییر بعضی رفتارها می‌توان خطر ابتلا به سرطان لوزالمعده را کاهش داد. این تغییرات عبارت است از:
- سیگار نکشیدن
- سعی کنید با تغذیه سالم و ورزش به وزن مناسب برسید
- از ابتلا به دیابت پیشگیری کنید و اگر به دیابت مبتلا هستید، سطح قند خون خود را کنترل کنید
- اگر با سموم سر و کار دارید، از تجهیزات ایمنی استفاده کنید
درمان سرطان پانکراس
درمان سرطان لوزالمعده به موارد زیر بستگی دارد:
- اندازه و نوع سرطان پانکراس
- محل تومور
- میزان گسترش سرطان در بدن
- سلامت عمومی بیمار
روش‌های درمانی شامل جراحی، شیمی‌درمانی، رادیوتراپی و مراقبت‌های حمایتی است. تیم پزشکی در موارد زیر به بیماران کمک می‌کنند:
- انتخاب بهترین گزینه درمانی طبق برنامه جامع درمان
- توضیح انواع درمان‌ها، مزایا و معایب آن‌ها برای بیمار
- مدیریت و تسکین عوارض جانبی ناشی از شیمی‌درمانی یا رادیوتراپی
- مشاوره برای اصلاح رژیم غذایی و کمک به بهبود مشکلات گوارشی
- انجام معاینات منظم جهت ارزیابی سلامت بیمار
جراحی سرطان پانکراس
درمان سرطان پانکراس به این بستگی دارد که آیا سرطان در مراحل اولیه قرار دارد یا خیر. اگر سرطان لوزالمعده زود تشخیص داده شود و در بدن پخش نشده باشد ممکن است بتوان با جراحی تومور را برداشت. البته گاهی در مراحل پیشرفته نیز به‌منظور کاهش علائم بیمار، برداشتن تومور انجام می‌شود.
چندین روش جراحی برای درمان سرطان لوزالمعده وجود دارد و تیم پزشکی معایب و مزایای هر کدام را برای بیمار تشریح می‌کند. در بیشتر بیماران بخشی از بافت پانکراس با جراحی برداشته می‌شود اما در مواردی نیز لازم است که کل پانکراس برداشته شود. بهبودی پس از جراحی سرطان و برگشتن به زندگی روزمره ممکن است زمان زیادی ببرد.
جراحی تسکینی برای کمک به کنترل علائم سرطان پانکراس
هدف از جراحی تسکینی کمک به بهبود علائم بیمار است نه درمان سرطان. بسیاری از این روش‌ها با استفاده از آندوسکوپی انجام می‌شوند و اهداف زیر مدنظر است:
- باز شدن مجرای صفراوی و کمک به کاهش علائم یرقان
- باز شدن ابتدای روده کوچک (دوازدهه) و جلوگیری از انسداد آن برای عملکرد بهتر روده
شیمی‌درمانی
در شیمی‌درمانی از داروهای ضدسرطانی برای از بین بردن سلول‌های بدخیم استفاده می‌شود. در سرطان پانکراس روش شیمی‌درمانی با اهداف زیر اجرا می‌شود:
- درصورتی‌که انجام عمل جراحی پانکراس به دلیل وضعیت بیمار یا گسترش زیاد مقدور نباشد برای کنترل و بهبود علائم از روش شیمی‌درمانی استفاده می‌شود
- پس از جراحی برای کمک به جلوگیری از عود سرطان شیمی‌درمانی کاربرد بسیاری دارد
- قبل از جراحی برای کمک به کوچک شدن تومور و انجام آسان‌تر جراحی مفید است
رادیوتراپی
در رادیوتراپی از پرتوهای پرانرژی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. البته خاطر نشان می‌شود که رادیوتراپی معمولاً برای درمان سرطان پانکراس استفاده نمی‌شود اما در شرایط زیر کاربرد دارد:
- درصورتی‌که درمان سرطان پانکراس با عمل جراحی مقدور نباشد از پرتودرمانی به‌عنوان درمان جایگزین استفاده می‌شود
- از رادیوتراپی قبل از جراحی برای کوچک‌تر شدن تومور پانکراس استفاده می‌شود
- در حالت پیشرفته سرطان، رادیوتراپی برای کمک به کنترل و بهبود علائم موثر است
امید به زندگی در سرطان پانکراس چقدر است؟
سرطان لوزالمعده معمولاً در مراحل ابتدایی قابل‌تشخیص نیست و زمانی به وجود آن پی برده می‌شود که به مراحل پیشرفته رسیده است. بنابراین یکی از علل اصلی مرگ‌ومیر ناشی از سرطان پانکراس پیشروی گسترده آن در بدن است. در استیج ۴ سرطان پانکراس میزان بقای یک ساله حدود ۲۰ درصد و بقای پنج ساله حدود ۶ درصد است. هر سال در ایالات متحده آمریکا حدود ۳۰۰۰ نفر جان خود را به دلیل سرطان پانکراس از دست می‌دهند. اگر امکان انجام جراحی میسر باشد میانگین بقای پنج‌ساله به ۱۰ تا ۲۵ درصد افزایش خواهد یافت.
چه زمانی باید برای سرطان پانکراس به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر مبتلا به سرطان لوزالمعده نیستید اما علائمی مانند درد شکم و یرقان شما را نگران کرده بهتر است به پزشک مراجعه کنید؛ اما اگر از قبل به سرطان لوزالمعده مبتلا بوده‌اید و علائم شما بدتر شده یا علائم جدیدی بروز کرده است به پزشک خود اطلاع دهید.
دلایل و علائم سرطان پانکراس در کودکان
بسیاری از تومورها در کودکان ازجمله سرطان پانکراس به دلیل ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی رخ می‌دهند. در برخی موارد زمینه ارثی با ایجاد تومورهای لوزالمعده در کودکان مرتبط است. مشکلات ارثی مانند سندرم نئوپلازی متعدد غدد درون‌ریز (MEN) و سندرم فون هیپل لیندو در ابتلا به سرطان پانکراس در کودکان نقش دارند. علائم تومورهای پانکراس در کودکان به یک شکل نیست و علائم به محل تومور و اینکه آیا تومور هورمون تولید می‌کند یا خیر، بستگی دارد. علائم شایع تومور پانکراس در کودکان به شرح زیر است:
- اگر بافت تومور هورمون تولید نکند و فقط به دلیل بزرگی به بافت‌ها و اندام‌های مجاور فشار آورد یا هیچ علامتی ندارد و یا احساس درد شکم و نفخ بروز می‌کند
- افت قند خون، تغییر در رفتار و تشنج از علائم تومورهایی هستند که انسولین ترشح می‌کنند
- زخم معده، استفراغ خونی، درد شکم و کمر، رفلاکس و اسهال ناشی از تومورهایی است که گاسترین تولید می‌کنند
- اسهال، کم‌آبی بدن، کاهش سدیم خون، تغییرات وزن و فشار خون بالا ناشی از تومورهایی است که تعادل هورمونی کودک را مختل کرده‌اند.
- یرقان، خارش بدن و مدفوع کم‌رنگ ناشی از تومورهایی است که مجرای صفراوی را مسدود کرده‌اند
ازآنجایی‌که بسیاری از این علائم با سایر بیماری‌ها مشترک هستند با مشاهده آن‌ها در کودک خود ترس به خود راه ندهید. اقدام مهم در چنین شرایطی مراجعه به متخصص اطفال جهت معاینه و تشخیص علت زمینه‌ای است.
توجه داشته باشید که این مطلب، جایگزین نظرات و توصیه‌های تخصصی پزشکان نیست و هرگز از این مطلب به‌عنوان جایگزین توصیه پزشکان استفاده نکنید.
