سرطان پروستات بدخیم و علائم آن

سرطان پروستات از آن دسته سرطان‌هایی است که در مردان شیوع بالایی دارد. خوشبختانه بیشتر تومورهای پروستات خوش‌خیم هستند و با جراحی قابل درمان هستند اما گاهی سلول‌ها در تومور پروستات به دلیل تغییرات DNA ثبات طبیعی خود را از دست می‌دهند و به سلول‌های بدخیم تبدیل می‌شوند و باعث بروز سرطان پروستات بدخیم می‌شوند. جهت آشنایی بیشتر همراهان مجله سلامت با سرطان پروستات بدخیم، در این مقاله اطلاعات کاملی در مورد علت ایجاد سرطان پروستات، عوامل خطر، علائم آن و سایر نکات مهم بیان شده است.

سرطان زمانی شروع می‌شود که سلول‌های بدن به‌صورت خارج از کنترل شروع به رشد کنند. سلول‌ها تقریباً در هر قسمت از بدن پتانسیل تبدیل به سلول‌های سرطانی را دارند. هنگامی‌که سلول وارد فاز سرطان شود قدرت حرکت پیدا می‌کند و می‌تواند به سایر نقاط بدن گسترش یابد. برای آشنایی بیشتر با سرطان و چگونگی شروع و گسترش آن، به مقاله “سرطان چیست” در مجله سلامت هومکا مراجعه کنید.

انواع سرطان پروستات

سرطان پروستات زمانی شکل می‌گیرد که سلول‌های غده پروستات به‌طور غیرطبیعی و با سرعت زیاد تکثیر شوند. پروستات غده‌ای است که فقط در مردان وجود دارد و جهت محافظت از اسپرم‌ها تولید بخشی از مایع منی را بر عهده دارد. پروستات در زیر مثانه و جلوی راست‌روده (آخرین قسمت روده) قرارگرفته است. درست در پشت پروستات غددی به نام وزیکول منی وجود دارد که بیشتر مایع منی را آن‌ها می‌سازند.

مجرای ادرار لوله‌ای است که از مرکز پروستات می‌گذرد ادرار و مایع منی را از طریق آلت تناسلی به خارج از بدن هدایت می‌کند. اندازه پروستات معمولاً با افزایش سن تغییر می‌کند. غده پروستات در جوانان به‌اندازه یک گردو است اما در مردان مسن‌تر می‌تواند بسیار بزرگ‌تر باشد. تقریباً تمام سرطان‌های پروستات از نوع آدنوکارسینوم هستند. این سرطان‌ها از سلول‌های غده‌ای پروستات ایجاد می‌شوند. انواع دیگری از سرطان که می‌توانند در پروستات بروز کنند عبارت‌اند از:

• کارسینوم سلول کوچک
• تومورهای نورواندوکرین
• کارسینوم سلول‌های انتقالی
• سارکوم‌ها

ریسک فاکتورهای سرطان پروستات

عوامل خطر احتمال ابتلا به سرطان پروستات را افزایش می‌دهند. سرطان‌های مختلف عوامل خطر متفاوتی دارند. برخی از عوامل خطر مانند سیگار کشیدن در کنترل ما هستند و می‌توانیم آن‌ها را از میان برداریم اما بعضی از موارد مانند سن یا سابقه خانوادگی ابتلا به سرطان خارج از کنترل ما هستند.

داشتن یک عامل خطر یا حتی چندین عامل به این معنی نیست که حتماً به سرطان مبتلا می‌شویم. بسیاری از افراد با یک یا چند عامل خطر هرگز به سرطان مبتلا نمی‌شوند درحالی‌که برخی دیگر ممکن است با کمترین عامل خطر نیز به سرطان مبتلا شوند. عوامل خطر زیر در ابتلای مردان به سرطان پروستات تأثیر می‌گذارند:

• سن: سرطان پروستات در جوانان کمتر از ۴۰ سال نادر است اما احتمال ابتلا به سرطان پروستات پس از ۵۰ سالگی به‌سرعت افزایش می‌یابد. حدود ۶ مورد از هر ۱۰ مورد سرطان پروستات در مردان بالای ۶۵ سال مشاهده می‌شود
• نژاد/قومیت: سرطان پروستات در مردان آفریقایی-آمریکایی و در مردان کارائیب با اصل و نسب آفریقایی بیشتر از نژادهای دیگر دیده می‌شود
• سابقه خانوادگی: سرطان پروستات در برخی خانواده‌ها بیشتر از سایرین جریان دارد. بااین‌حال، بیشتر سرطان‌های پروستات بدون سابقه خانوادگی بروز می‌کنند
• رژیم غذایی: بعضی از مطالعات نشان داده‌اند مردانی که زیاد کلسیم مصرف می‌کنند (از طریق غذایی یا مکمل‌ها)، ممکن است نسبت به سایرین بیشتر در معرض خطر برای ابتلا به سرطان پروستات باشند. البته توجه داشته باشید که این ارتباط بسیار ناچیز است و کلسیم فواید بسیار کلیدی برای سلامتی دارد
• چاقی
• قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی

آیا می‌توان از سرطان پروستات بدخیم پیشگیری کرد؟

هیچ راه مطمئن و قطعی برای پیشگیری از سرطان پروستات بدخیم وجود ندارد. بسیاری از عوامل خطر مانند سن، نژاد و سابقه خانوادگی قابل‌کنترل نیستند. اما با تغییراتی در شیوه زندگی می‌توان خطر ابتلا به سرطان پروستات را کاهش داد.

کنترل وزن، فعالیت بدنی و رژیم غذایی

اثرات وزن بدن، فعالیت بدنی و رژیم غذایی بر خطر سرطان پروستات کاملاً مشخص نیست اما با سبک زندگی بهتر می‌توان ابتلا به انواع سرطان را تا حدودی کاهش داد. بعضی از مطالعات نشان داده‌اند که مردان چاق و دارای اضافه‌وزن بیشتر در معرض خطر ابتلا به سرطان پروستات هستند و مرگ‌ومیر نیز در آنان بیشتر است. در حال حاضر، بهترین توصیه در مورد رژیم غذایی و ورزش برای کاهش خطر ابتلا به سرطان پروستات به شرح زیر است:

• به وزن سالم برسید و آن را حفظ کنید
• فعالیت بدنی خود را ادامه دهید
• از یک الگوی تغذیه سالم پیروی کنید که شامل انواع میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل است و از مصرف گوشت‌های فرآوری شده، نوشیدنی‌های شیرین شده و غذاهای کنسروی پرهیز کنید
• از مصرف خودسرانه مکمل‌های کلسیم اجتناب کنید

ویتامین، مواد معدنی و سایر مکمل‌ها

در گذشته تصور بر این بود که مصرف ویتامین E و مکمل‌های سلنیوم ممکن است خطر سرطان پروستات را کاهش دهند اما امروزه مشخص شده است که این ویتامین‌ها و مکمل‌ها تأثیر چندانی در پیشگیری از سرطان پروستات ندارند.

سویا و ایزوفلاون‌ها

یافته‌های تحقیقاتی نشان می‌دهند که ایزوفلاون‌ها (پروتئین‌های سویا) در کاهش خطر سرطان پروستات موثر هستند.

آیا می‌توان سرطان پروستات را در مراحل اولیه تشخیص داد؟ به گفته‌ی وب‌سایت cancer آزمایش غربالگری پروستات قادر است سرطان پروستات را در مراحل اولیه تشخیص دهد. سرطان پروستات را می‌توان به صورت زودهنگام با اندازه‌گیری مقدار آنتی‌ژن اختصاصی پروستات (PSA) در خون تشخیص داد.

راه دیگر برای یافتن سرطان پروستات، آزمایش دیجیتال رکتوم (DRE) است. در این آزمایش، پزشک با روش معاینه انگشتی راست‌روده قادر است هرگونه تورم و تغییر حالت پروستات را تشخیص دهد. اگر نتایج هر یک از این آزمایش‌ها غیرطبیعی باشد آزمایش‌های بیشتر مانند بیوپسی پروستات انجام می‌شوند.

علائم و نشانه‌های سرطان پروستات بدخیم

بیشتر انواع سرطان پروستات را می‌توان در مراحل اولیه و از طریق غربالگری کشف کرد. سرطان پروستات در مراحل اولیه معمولاً هیچ علامتی ایجاد نمی‌کند اما در مراحل پیشرفته‌تر گاهی اوقات علائمی بروز می‌کند. برخی از علائم سرطان پروستات بدخیم عبارت است از:

• مشکلات ادراری ازجمله جریان آهسته یا ضعیف ادرار
• تکرر ادرار به‌ویژه در شب
• وجود خون در ادرار یا منی
• مشکل در نعوظ
• درد پشت (ستون فقرات)، درد در ناحیه قفسه سینه و دردهای لگنی که ناشی از گسترش سرطان به استخوان‌های پیرامون خود است
• ضعف یا بی‌حسی در پاها و از دست دادن کنترل مثانه یا روده در اثر متاستاز سرطان و فشار بر نخاع

بسیاری از علائمی که بیان شد ممکن است در اثر سایر مشکلات پروستات غیر از سرطان نیز بروز کنند به‌عنوان مثال، مشکل در دفع ادرار اغلب ناشی از هیپرپلازی خوش‌خیم پروستات (BPH) است و یا ملتهب شدن پروستات باعث مشکلات ادراری می‌شود. با این حال، مهم است که در صورت داشتن هر یک از این علائم به پزشک خود مراجعه کنید تا در صورت نیاز علت را پیدا و آن را درمان کند.

مراحل سرطان پروستات

اگر در بررسی بیوپسی، سرطان پروستات مشاهده گردد درجه‌ای به آن تعلق می‌گیرد. درجه سرطان بر اساس شکل ظاهری سلول‌ها در زیر میکروسکوپ تعیین می‌شود. سرطان‌های درجه بالاتر غیرطبیعی‌تر به نظر می‌رسند و احتمال رشد و گسترش آن‌ها بیشتر است. راه اصلی برای توصیف درجه سرطان پروستات روش گلیسون است.

نمره گلیسون سیستم درجه‌بندی است که برای تعیین تهاجمی‌بودن سرطان پروستات استفاده می‌شود. از این سیستم درجه‌بندی می توان برای انتخاب گزینه‌های درمانی مناسب استفاده کرد. امتیاز گلیسون از ۱ تا ۵ متغیر است و نشان می‌دهد که سرطان حاصل از بیوپسی چه‌قدر شبیه بافت سالم (نمره پایین) یا بافت غیر طبیعی (نمره بالاتر) است. اکثر سرطان ها نمره ۳ یا بالاتر دارند.

از‌آنجایی‌که تومورهای پروستات اغلب از سلول‌های سرطانی با درجه‌های متفاوتی تشکیل شده‌اند، برای هر بیمار دو درجه در نظر گرفته می‌شود. یک درجه اولیه برای توصیف سلول‌هایی که بزرگترین ناحیه تومور را تشکیل می‌دهند و یک درجه ثانویه برای توصیف سلول‌های بزرگ‌ترین ناحیه بعدی داده می‌شود.

به عنوان مثال، اگر نمره گلیسون به صورت ۳+۴=۷ نوشته شود، به این معنی است که بیشتر تومور درجه ۳ است و بزرگ‌ترین بخش بعدی تومور درجه ۴ است، که مجموع آن‌ها کل امتیاز گلیسون را تشکیل می‌دهند. اگر سرطان تقریباً به طور کامل از سلول‌هایی با امتیاز یکسان تشکیل شده باشد، نمره آن ناحیه دو بار برای محاسبه نمره کل گلیسون شمارش می‌شود. نمرات معمولی گلیسون از ۶ تا ۱۰ متغیر است. هر چه امتیاز گلیسون بالاتر باشد، احتمال رشد و گسترش سریع سرطان بیشتر است.

مهم‌ترین روش‌های تشخیص سرطان پروستات بدخیم

آنتی‌ژن اختصاصی پروستات (PSA) پروتئینی است که توسط سلول‌های غده پروستات (اعم از سلول‌های طبیعی و سلول‌های سرطانی) ساخته می‌شود. PSA بیشتر در مایع منی یافت می‌شود اما مقدار کمی نیز در خون وجود دارد. آزمایش PSA عمدتاً برای تشخیص سرطان در مردانی استفاده می‌شود که به سن غربالگری سرطان پروستات رسیده‌اند. همچنین در مردانی که علائمی شبیه به سرطان پروستات دارند، انجام می‌شود.

• اکثر مردانی که به سرطان پروستات مبتلا نیستند سطح PSA آنان کمتر از ۴ نانوگرم در میلی‌لیتر است
• افرادی که سطح PSA آنان بین ۴ تا ۱۰ است (محدوده مرزی) تقریباً ۲۵ درصد بیشتر از سایرین در معرض سرطان پروستات هستند
• اگر PSA بیش از ۱۰ نانوگرم در میلی‌لیتر باشد احتمال ابتلا به سرطان پروستات بیش از ۵۰ درصد است

اگر نتایج آزمایش خون PSA و معاینه انگشتی حاکی از ابتلا به سرطان پروستات باشد، به احتمال زیاد به بیوپسی پروستات نیاز خواهد بود. بیوپسی روشی است که در آن نمونه کوچکی از پروستات برداشته می‌شود تا با میکروسکوپ بررسی شود. بیوپسی معمولاً با یک ابزار سوزن مانند و توسط متخصص اورولوژی انجام می‌شود. برای انجام دقیق بیوپسی، پزشک در حین برداشتن نمونه از طریق آزمایش تصویربرداری مانند سونوگرافی ترانس رکتال بافت پروستات را تحت نظر دارد.

درمان سرطان پروستات بدخیم

پایش و مراقبت

ازآنجایی‌که سرطان پروستات اغلب رشد بسیار آهسته‌ای دارد، برخی از مبتلایان به‌ویژه افراد مسن‌تر یا آنان که علاوه بر سرطان پروستات دچار بیماری‌های جدی دیگری هستند ممکن است هرگز نیاز به درمان نداشته باشند. در عوض، پزشکان ممکن است مشاهده و کنترل بیماری را در پیش بگیرد. معمولاً در چنین شرایطی ویزیت منظم پزشکی یا انجام دوره‌ای آزمایش پروستات حداقل یک بار در سال انجام می‌شود. بیوپسی پروستات و آزمایشات تصویربرداری نیز ممکن است هر ۱ تا ۳ سال انجام شوند. اگر نتایج آزمایشات ثابت باشد فرد نیازی به جراحی یا شیمی‌درمانی نخواهد داشت اما اگر نتایج آزمایشات مطلوب نباشد پزشک در مورد گزینه‌های درمانی تصمیم‌گیری خواهد کرد.

جراحی سرطان پروستات بدخیم

اگر مشخص شود که سرطان پروستات به خارج از غده پروستات گسترش نیافته است، جراحی یکی از گزینه‌های درمانی خواهد بود. نوع اصلی جراحی سرطان پروستات، پروستاتکتومی رادیکال است. در این عمل کل غده پروستات و مقداری از بافت اطراف آن ازجمله وزیکول‌های منی برداشته می‌‌شود. در روش سنتی پروستاتکتومی، که پروستاتکتومی باز نامیده می‌شود جراح از طریق یک برش پوستی در ناحیه پایین شکم پروستات و بافت اطراف آن را برمی‌دارد.

این نوع جراحی کمتر از گذشته انجام می‌شود. اما در روش جدیدتر که پروستاتکتومی لاپاراسکوپی نام دارد جراح چندین برش کوچک‌تر ایجاد می‌کند و از ابزارهای جراحی برای برداشتن پروستات استفاده می‌کند. این رویکرد در سال‌های اخیر رایج‌تر است و اگر توسط جراحان مجرب انجام شود نتایجی قابل‌قبول و با عوارض کمتر خواهد داشت.

توجه داشته باشید که این مطلب، جایگزین نظرات و توصیه‌های تخصصی پزشکان نیست و هرگز از این مطلب به‌عنوان جایگزین توصیه پزشکان استفاده نکنید.