تومور مغزی بدخیم
تومورهای مغزی توده‌های خوش‌خیم (غیرسرطانی) و یا بدخیمی (سرطانی) هستند که ممکن است در هر ناحیه از مغز تشکیل شوند. همه تومورهای مغزی سرطانی نیستند و تنها انواعی که قابلیت متاستاز دارند و به دیگر نواحی نزدیک به مغز سرایت می‌کنند، سرطانی محسوب می‌شوند. در این مقاله به بررسی تومورهای مغزی سرطانی و غیر سرطانی (یا تومور مغزی بدخیم و خوش‌خیم) می‌پردازیم.
تومور مغزی بدخیم چیست؟
تومور مغزی بدخیم نوعی رشد غیرطبیعی سلول‌ها در بافت یا بخشی از مغز است. رشد تومور بدخیم با خوش‌خیم متفاوت است و ویژگی‌های خاص خود را دارد. یک تومور بدخیم ممکن است از ناحیه دیگری نشات گرفته و به مغز رسیده باشد. همچنین تومورهای مغزی بدخیم قابلیت رشد با سرعت زیاد را دارند و می‌توانند به اندام‌ها و بافت‌های دیگر سرایت کنند. احتمال اینکه یک تومور بدخیم به نخاع متاستاز کند نیز وجود دارد.
تومورهای مغزی بدخیم معمولاً بسته به جایی که رشد می‌کنند، نام متفاوتی خواهند داشت. همچنین به این گروه از تومورهای مغزی برحسب مرحله یک عدد از ۱ تا ۴ تعلق می‌گیرد. بالاتر بودن عدد به معنای شدیدتر بودن تومور است. معمولاً تومورهای مغزی درجه ۳ و ۴ توده‌های سرطانی و بدخیم شناخته می‌شوند. توده‌های مغزی سرطانی رشد سریعی دارند و درمان آن‌ها نسبت به توده‌های خوشیم به‌مراتب سخت‌تر است.
علائم تومور مغزی بدخیم
علائم تومور مغزی بدخیم به محل ایجاد و رشد آن وابسته است. همچنین مرحله بیماری نیز می‌تواند در شدت نشانه‌ها و یا بی‌علامت بودن آن تأثیرگذار باشد. شایع‌ترین علائم تومور مغزی بدخیم عبارت‌اند از:
- سردرد: معمولاً سردردهای ناشی از تومور مغزی بدخیم در ساعات اول روز رخ می‌دهند. همچنین این سردرد با سرفه کردن یا زور زدن تشدید می‌شود
- تشنج: ممکن است فرد دچار حملات صرعی شود، درصورتی‌که این وضعیت بی‌سابقه است
- استفراغ و تهوع: بیمار مبتلا به تومور مغزی بدخیم عموماً درگیر حالت تهوع، استفراغ و احساس بیماری است
- اختلالات حافظه: ممکن است فرد مبتلا بروز مشکلاتی در حافظه را تجربه کند. همچنین امکان تغییر در شخصیت وجود دارد
- ایجاد ضعف یا اختلال در بینایی و توانایی تکلم
- تشدید اختلالات گفتاری
در بیشتر موارد، علائم تومور مغزی چه خوش‌خیم و چه بدخیم مشابه است؛ بنابراین درصورتی‌که علائم شایع تومور مغزی دارید، حتماً به پزشک مراجعه کنید. به خاطر داشته باشید که بیشتر علائم تومور مغزی شبیه به علائم دیگر شرایط پزشکی هستند، بنابراین احتمال اینکه درگیر تومور مغزی شده باشید خیلی ضعیف است.
درمان تومور مغزی بدخیم
اصلی‌ترین هدفی که در پروسه درمان تومور مغزی دنبال می‌شود، حذف بافت سرطانی تا حد امکان و استفاده از تکنیک‌های درمانی دیگر برای پیشگیری از عود مجدد توده است. درمان‌های اصلی و رایج تومورهای مغزی به شرح زیر است.
جراحی
جراحی یکی از اصلی‌ترین و موثرترین روش‌های درمان و حذف تومور مغزی بدخیم و خوش‌خیم به‌شمار می‌رود. در این روش بخش کوچکی از جمجمه برداشته‌شده و تومور از داخل بافت مغز حذف می‌شود. سپس مجدداً قطعه جمجمه در جای خود قرار می‌گیرد.
پرتودرمانی
در برخی موارد که پزشک نمی‌تواند تمام بافت سرطانی را خارج کند، پس از جراحی از پرتودرمانی برای از بین بردن بقایای سلول‌های سرطانی استفاده می‌کند. پرتودرمانی به معنای استفاده از تجهیزات خارجی جهت حذف کردن و ضعیف کردن سلول‌های سرطانی است. معمولاً پرتودرمانی تکنیک درمانی حمایتی است که پس از جراحی آغاز می‌شود.
شیمی‌درمانی
شیمی‌درمانی یکی از روش‌های رایج کنترل تومورهای مغزی بدخیم به‌شمار می‌رود. در این روش درمانی از داروهای خاص برای حذف و ضعیف کردن سلول‌های سرطانی بعد از جراحی یا تسکین نشانه‌ها استفاده می‌شود. این روش درمانی معمولاً زمانی آغاز می‌شود که بعد از جراحی مقداری سلول سرطانی در مغز باقی‌مانده باشد.
رادیوسرجری
در این روش پرتوهای ریز زیادی از تشعشع به طرف سلول‌های سرطانی فرستاده می‌شود. زمانی که امکان انجام جراحی فراهم نباشد، از رادیوسرجری برای حذف سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود.
ایمپلنت‌های کارموستین
یکی از مدرن‌ترین روش‌های شیمی‌درمانی ایمپلنت کارموستین است. این تکنیک درمانی معمولاً برای کاهش علائم و کنترل تومورهای درجه ۳ و ۴ مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این روش ایمپلنت‌ها در مغز جایگذاری می‌شوند. برای حمایت از بیمار در پروسه درمان و کاهش علائم و عوارض ناشی از روش‌های درمانی و تومور مغزی پزشک ممکن است داروهایی همچون مسکن سردرد، ضد تشنج و ضد تهوع تجویز کند.
اثرات پس از درمان تومور مغزی بدخیم
بعد از درمان تومور مغزی این احتمال وجود دارد که بیمار درگیر عوارض پایداری همچون اختلال در راه رفتن، اختلال در گفتار و تشنج شود. معمولاً پزشک معالج با تجویز روش‌های درمانی حمایتی همچون فیزیوتراپی و کاردرمانی به بیمار کمک می‌کند که با شرایط فعلی سازگار شود و مشکلات را به‌تدریج برطرف نماید.
آنچه تا حدود زیادی در افزایش کیفیت زندگی این گروه تأثیرگذار است، پیروی از یک سبک زندگی سالم خواهد بود. با پیروی از دستورالعمل‌های پزشک بیمار تا حدود زیادی ریسک خطر سکته مغزی را کاهش می‌دهد. ترک سیگار، خوردن غذاهای سالم و انجام تمرینات ورزشی منظم می‌تواند به فرد در بازیابی سلامت کمک کند. همچنین فرد بهبودیافته باید طبق توصیه‌های پزشک از برخی چیزها به‌صورت مادام‌العمر دوری کند.
عوارض جانبی درمان تومور مغزی
گروهی از مبتلایان به تومور مغزی وقتی تحت درمان قرار می‌گیرند، امکان دارد برای چند ماه یا چند سال درگیر عوارض جانبی درمان شوند. برخی از رایج‌ترین عوارض جانبی درمان تومور مغزی عبارت‌اند از:
- آب‌مروارید
- صرع
- اختلال در تفکر، حافظه، زبان و قدرت قضاوت
دقت کنید که تمام افراد بهبودیافته و تحت درمان درگیر چنین نشانه‌ها و عوارضی نمی‌شوند، بنابراین نباید با نگرانی نسبت به این موارد از درمان عارضه خودداری کنید. درصورتی‌که پس از درمان دچار علائم نگران‌کننده مغزی شدید، حتماً بلافاصله با پزشک خود یا فوریت‌های پزشک تماس بگیرید.
تومور مغزی غیرسرطانی یا خوش‌خیم
این تومورها به‌نوعی رشد غیرطبیعی و خارج از کنترل سلول‌ها در بافت مغز است. تومور مغزی خوش‌خیم خاصیت تهاجمی ندارد و به بافت‌های سالم اطراف مغز و دیگر اندام‌ها حمله‌ور نمی‌شود. همچنین تومورهای مغزی خوش‌خیم به سمت نخاع منتشر نمی‌شوند. یکی از ویژگی‌های تومور مغزی خوش‌خیم این است، که تمایل به یکجا ماندن دارد.
علائم تومور مغزی خوش‌خیم (توده غیرسرطانی)
علائم تومور مغزی غیر سرطانی بستگی به بزرگی و محل قرار گرفتن توده در بافت مغز دارد. خیلی از مبتلایان به تومور مغزی خوش‌خیم به علت رشد کُند توده هیچ نشانه یا علامتی را تجربه نمی‌کنند. رایج‌ترین نشانه‌های رشد تومور مغزی خوش‌خیم عبارت‌اند از:
- حملات صرعی (تشنج)
- ایجاد سردردهای مداوم و بی‌سابقه
- خواب‌آلودگی مداوم
- استفراغ و حالت تهوع
- تغییرات ذهنی یا رفتاری همچون تغییر در شخصیت
- بروز مشکلات بینایی
- اختلالات گفتاری
- ضعف در اندام و فلجی
عوارض بعد از عمل تومور مغزی خوش‌خیم
این تقریباً پذیرفتنی است که بیماران مبتلا به تومور مغزی خوش‌خیم پس از جراحی و درمان تومور مغزی دچار برخی عوارض شوند. بعد از درمان تومور این احتمال وجود دارد که اختلالات تکرارشونده و طولانی‌مدت همچون تشنج، اختلال در گفتار و راه رفتن ایجاد شود. در این صورت پزشک برای سرعت بخشیدن به روند درمان یا سازگار شدن بیمار با این وضعیت درمان‌های حمایتی را تجویز می‌کند.
خیلی از مبتلایانی که موفق شدند تحت درمان قرار بگیرند و از شر تومور مغزی خوش‌خیم خلاص شوند، امروز زندگی عادی دارند و به فعالیت‌های همیشگی خود می‌پردازند. پس از درمان به‌تدریج می‌توانید به فعالیت‌های معمول همچون ورزش، کار و … برگردید. درصورتی‌که بیمار پس از درمان عارضه دچار عوارض روانی و عاطفی شود، مشاور می‌تواند در این خصوص راهگشا باشد.
درمان تومور مغزی غیرسرطانی یا خوش‌خیم
همان‌طور که اشاره کردیم تومورهای خوش‌خیم مغزی تمایل دارند که در یکجا بمانند و به هیچ بافت دیگری منتشر نمی‌شوند. معمولاً تیم جراحی تلاش می‌کنند، برای درمان کامل عارضه تمام تومور را خارج کنند. اگر تمام تومور برداشته شود ریسک عود مجدد تقریباً برطرف می‌شود. چون تومورهای مغزی خوش‌خیم سرطانی نیستند، بنابراین شانس درمان بسیار بالاست. اما دقت کنید که حتی تومورهای مغزی خوش‌خیم نیز شرایط پزشکی خاص و جدی تلقی می‌شوند و در صورت عدم درمان درست می‌توانند تهدیدی برای زندگی باشند.
پرتودرمانی تومور مغزی خوش‌خیم
پرتودرمانی معمولاً زمانی تجویز می‌شود، که جراح موفق به تخلیه کامل تومور نشود، یا موقعیت تومور در مغز به صورتی باشد که تخلیه کامل آن امکان‌پذیر نباشد. بنابراین اگر تومور کاملاً برداشته نشود ریسک عود مجدد آن وجود دارد. در چنین مواردی پس از جراحی پزشک با استفاده از نتایج اسکن بقایای تومور و عملکرد آن را مورد نظارت قرار می‌دهد. همچنین برای درمان و از بین بردن سلول‌های غیرطبیعی باقی‌مانده رادیوتراپی را تجویز می‌کند.
تفاوت تومور مغزی خوش‌خیم (غیرسرطانی) و بدخیم
تفاوت تومور مغزی خوش‌خیم و بدخیم بیشتر در این است که تومورها یا توده‌های بدخیم سرطانی هستند و قابلیت متاستاز دارند. تومورهای بدخیم برخلاف تومورهای خوش‌خیم می‌توانند با سرعتی زیاد در دیگر بخش‌های مغز منتشر شوند. همچنین این تومور می‌تواند سلول‌های سرطانی را به دیگر بافت‌های اطراف که سلامت هستند نیز بفرستد. تومورهای خوش‌خیم رشد می‌کنند اما منتشر نمی‌شوند و به دیگر بافت‌ها منتقل نمی‌شوند. بنابراین تشخیص اینکه یک تومور مغزی خوش‌خیم است یا بدخیم پزشک تنها به علائم بیمار اکتفا نکرده و حتماً آزمایشات بیشتری را تجویز می‌کند.
به گفته‌ی hopkinsmedicine محل یا ناحیه مشخصی در مغز وجود ندارد که بگوییم دقیقاً آنجا تومور مغزی شروع به شکل گرفتن می‌کنند. تومورهای مغزی این قابلیت را دارند که در هر بخش از مغز ایجاد شوند. باوجوداین مناطق خاصی از مغز وجود دارد که چند تومور خاص در آنجا ایجاد می‌شوند:
- تومور هیپوفیز: تومورهای مغزی هیپوفیز در غده هیپوفیز ایجاد می‌شوند
- مننژیوم: تومور مننژیوم همان‌طور که از نامش مشخص است اغلب در مننژها، لایه محافظ مغز شکل می‌گیرد
- تومور مدولوبلاستوما: این تومور در مخچه یا ساقه مغز شکل می‌گیرد
- تومور قاعده جمجمه: تومور قاعده جمجمه در بخش زیرین مغز شکل می‌گیرد، که به آن قاعده جمجمه گفته می‌شود
دیگر تومورهای مغز با توجه به سلول‌هایی که در شکل گرفتنشان نقش دارند، نام‌گذاری می‌شوند. مثلاً سلول‌های گلیال سبب ایجاد تومور مغزی گلیوما می‌شوند.
مقایسه تومور مغزی با سرطان مغز
این یک قاعده کلی و پایدار است که تمام سرطان‌های مغز تومور هستند، ولی تمام تومورهای مغزی سرطانی محسوب نمی‌شوند. به همین علت از تومورهای غیر سرطانی مغز تحت عنوان تومورهای خوش‌خیم مغز یاد می‌شود. تومورهای خوش‌خیم مغزی اغلب رشد خیلی کُندی دارند، این تومورها مرز مشخصی دارند و خیلی کم پیش می‌آید که گسترش پیدا کنند. باوجوداین پزشکان می‌گویند تومورهای خوش‌خیم نیز عوارض و اثرات خاص خود را دارند و می‌توانند تهدیدآمیز باشند. تومورهای خوش‌خیم مغزی قادر هستند که به برخی از بخش‌های مغز آسیب وارد کنند.
درنتیجه فشار حاصل از تومور مغزی خوش‌خیم بافت‌های تحت فشار دچار اختلال در عملکرد می‌شوند. همچنین برخی از تومورهای مغزی خوش‌خیم که در ناحیه حساس بروز می‌کنند، می‌توانند ریسک مرگ را به همراه داشته باشند. این مورد خیلی نادر است که یک تومور خوش‌خیم مغز بدخیم شود. ازجمله تومورهای خوش‌خیم شایع می‌توان به شوانوم دهلیزی (نورینوم اکوستیک)، آدنوم هیپوفیز و مننژیوم(در اکثر موارد خوش خیم است) اشاره نمود.
تومورهای مغزی بدخیم سرطانی تلقی می‌شوند. تومورهای بدخیم مغز به‌سرعت منتشرشده و به ساختار سالم مغز و دیگر بافت‌های مجاور و نزدیک به مغز حمله‌ور می‌شوند. سرطان مغز تغییرات اساسی و مخربی در ساختار حیاتی مغز ایجاد می‌کند، بنابراین می‌تواند تهدیدکننده زندگی باشد. نوروبلاستوما بویایی، کندروسارکوم کندروسارکوم (نوعی از سرطان استخوانی در مغز است که در سلول های غضروفی قاعده جمجمه ایجاد می شود) و مدولوبلاستوما ازجمله تومورهای مغزی بدخیم هستند که در مغز یا نزدیک آن رشد می‌کنند.
مقایسه تومورهای مغزی اولیه و متاستاتیک
تومورهای مغزی را به لحاظ منشأ رشد به دو دسته کلی طبقه‌بندی می‌کنیم؛ تومورهای اولیه و تومورهای متاستاتیک.
تومورهای اولیه
این تومورها به توده‌ها و سلول‌های غیرطبیعی گفته می‌شود که از مغز شروع می‌شوند. گلیوما و مننژیوم ازجمله تومورهای مغزی هستند که منشأ آن‌ها مغز است. خیلی نادر است که این توده‌ها بتوانند از مغز جدا شده و در نخاع یا دیگر بخش‌های مغز منتشر شوند. دلیل این گفته این است که معمولاً تومورها از دیگر بخش‌های بدن به مغز سرایت می‌کنند.
تومورهای متاستاتیک
تومورهای متاستاتیک مغز که تومورهای مغزی ثانویه هم معرفی می‌شوند، تومورهای بدخیم هستند و تحت عنوان سرطان مغز از دیگر نقاط بدن منشأ می‌گیرند و بعد به مغز متاستاز یا سرایت می‌کنند. شیوع این نوع تومورهای مغزی ۴ برابر بیشتر از تومورهای مغزی اولیه است. تومورهای متاستاتیک مغزی سرعت رشد بالایی دارند، به بافت‌ها سالم حمله‌ور می‌شوند و به بافت‌های مغز آسیب وارد می‌کنند. ازجمله سرطان‌های رایجی که قابلیت سرایت به مغز دارند می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- سرطان سینه
- سرطان روده بزرگ
- ملانوم (سرطان پوست)
- کنسر کلیه
- سرطان ریه
تومورهای مغزی شایع در اطفال
خوب است بدانید که تومورهای مغزی یکی از رایج‌ترین تومورهای جامد در نوجوانان و اطفال به‌شمار می‌روند. چند نوع تومور مغزی بیشتر در رده سنی کودک و نوجوان شایع هستند. گلیوما، اپاندیموم، آستروسیتوم و مدولوبلاستوما ازجمله رایج‌ترین تومورهای مغزی در کودکان به‌شمار می‌روند.
توجه داشته باشید که این مطلب، جایگزین نظرات و توصیه‌های تخصصی پزشکان نیست و هرگز از این مطلب به‌عنوان جایگزین توصیه پزشکان استفاده نکنید.
