سندروم روده تحریک پذیر چیست؟
سندروم روده تحریک پذیر (IBS) یکی از بیماری‌های شایع سیستم گوارش است که با علائمی نظیر درد شکم، نفخ، اسهال و یبوست همراه است. سندروم روده تحریک پذیر معمولا یک مشکل مادام‌العمر است و می‌تواند تأثیر زیادی بر زندگی روزمره افراد مبتلا داشته باشد. با توجه به شیوع بالای سندرم روده تحریک پذیر، در این مقاله از مجله سلامت هومکا به مباحث مهم در خصوص IBS می‌پردازیم. برای انجام خدمات آزمایش در منزل تحت پوشش بیمه پایه و تکمیلی، کافی است کلیک کنید.
شایع‌ترین علائم سندروم روده تحریک پذیر
علائم سندروم روده تحریک پذیر یا IBS شامل موارد زیر است:
- درد و گرفتگی شکم عمدتا در نیمه تحتانی شکم
- نفخ و گاز زیاد در دستگاه گوارش
- اجابت مزاج نامطلوب که معمولا سخت‌تر یا شل‌تر از حالت طبیعی است
- وجود مخاط در مدفوع
در زنان مبتلا به IBS، ممکن است که علائم بیماری در طول قاعدگی شعله‌ور شود و باعث استرس و ناراحتی فرد شود. بهترین راه برای کاهش فشارهای روانی و جسمانی یادگیری مهارت‌های مدیریت IBS است که در بخش درمان به آن اشاره خواهیم کرد.
تشخیص سندروم روده تحریک پذیر
تاکنون یک آزمایش واحد و قطعی برای تشخیص IBS ابداع نشده است. از این‌رو جهت تشخیص سندروم روده تحریک پذیر پزشک سوابق کامل درمانی، معاینه بالینی و آزمایش‌هایی برای رد سایر بیماری‌ها، مانند بیماری سلیاک (Celiac disease) و بیماری التهابی روده (IBD) در نظر می‌گیرد. پس از رد سایر بیماری، معیارهای تشخیصی خاصی برای پی بردن به IBS استفاده می‌شود از جمله:
معیارهای رم (Rome)
اگر درد و ناراحتی شکم به طور متوسط حداقل یک روز در هفته در طی سه ماه گذشته شما را درگیر کرده است، یکی از معیارهای ابتلا به IBS را دارید. البته این درد و ناراحتی باید با حداقل دو مورد از موارد زیر همراه باشد:
- درد و ناراحتی در زمان اجابت مزاج
- کمتر یا بیشتر شدن اجابت مزاج
- تغییر در شکل و قوام مدفوع
بر اساس علائم بیمار، سندروم روده تحریک پذیر به چهار نوع تقسیم‌بندی می‌شود که شامل IBS یبوست غالب، اسهال غالب، IBS با الگوی مخلوط و حالت طبقه‌بندی نشده است. اگر علائم دیگری علاوه‌بر موارد ذکر شده در بیمار بروز کرده باشد معمولا پزشکان احتمال ابتلا به سایر بیماری‌های گوارشی را نیز در نظر خواهند گرفت.
به گفته وبسایت mayoclinic از علائمی که اشاره به مشکلات جدی‌تری دارند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بروز علائم بعد از ۵۰ سالگی
- کاهش وزن قابل توجه
- خونریزی از رکتوم
- تب
- حالت تهوع و استفراغ مکرر
- درد شکم که با اجابت مزاج مرتبط نیست و اغلب شبانه رخ دهد
- اسهالی مزمن به خصوص اگر باعث اختلال خواب شود
- علائم همراه با کم خونی فقر آهن
اگر علائم بالا در بیمار مشاهده شود و یا اگر درمان اولیه برای IBS اثربخش نباشد، احتمالاً آزمایش‌های تکمیلی جهت ارزیابی بیشتر تجویز خواهد شد.
آزمایش‌های تکمیلی
از آزمایش‌های تکمیلی می‌توان آزمایش مدفوع جهت بررسی میکروب‌های روده‌ای را نام برد. همچنین ارزیابی روده از طریق توانایی جذب مواد مغذی نیز از دیگر راهکارهای تشخیص سایر بیماری‌های مرتبط با سندروم روده تحریک پذیر است. روش‌های تشخیصی سندروم روده تحریک پذیر شامل موارد زیر است:
کولونوسکوپی
در این روش با استفاده از یک لوله انعطاف‌پذیر داخل روده بزرگ بررسی می‌شود.
سی تی اسکن
در این روش تصویربرداری، تصاویری از ناحیه شکم و لگن به دست می‌آید که ممکن است سایر مشکلات مرتبط با دستگاه گوارش را آشکار کند.
آندوسکوپی
در آندوسکوپی یک لوله بلند و منعطف از راه دهان به گلو و مری وارد می‌شود. در انتهای این لوله یک دوربین قرار گرفته است که به پزشک امکان می‌دهد تا پوشش دستگاه گوارش را به خوبی بررسی کند. همچنین ممکن است در طول آندوسکوپی، یک نمونه بافت (بیوپسی) مخاطی از پوشش دستگاه گوارش جمع‌آوری گردد. این نمونه در آزمایشگاه برای ارزیابی سلامت سلول‌های روده و تشخیص بعضی از بیماری‌ها مثل سلیاک اهمیت دارد.
درمان سندروم روده تحریک پذیر
تنها یک راه درمانی برای همه افراد مبتلا به سندروم روده تحریک پذیر در دسترس نیست، بلکه هر فردی بسته به علائم، شرایط جسمانی و میزان شدت بیماری با رویکردهای درمانی مختص به خود تحت درمان قرار می‌گیرد. به همین دلیل نیازهای درمانی شما توسط پزشک بررسی می‌شود تا بهترین اثربخشی را به دنبال داشته باشد.
گزینه‌های درمانی معمولا شامل اصلاح رژیم غذایی و تغییر سبک زندگی است. در این راستا، ارجاع فرد مبتلا به یک متخصص تغذیه می‌تواند در تنظیم یک رژیم غذایی متناسب با وضعیت بیمار بسیار مفید باشد. افزایش مصرف فیبر را در رژیم غذایی، نوشیدن آب فراوان در طی روز، به حداقل رساندن مصرف چای، قهوه و نوشابه‌های گازدار از جمله مواردی است که همواره برای بیماران مبتلا به سندروم روده تحریک پذیر مدنظر قرار دارد.
سندروم روده تحریک پذیر و خون در مدفوع
علائمی که در سندروم روده تحریک پذیر بروز می‌کند برای همه افراد یکسان نیست اما در کل شامل اسهال، یبوست، درد شکم، نفخ شکم، مخاط در مدفوع، نفخ و گاز روده است. وجود خون در مدفوع و کاهش وزن از علائم سندروم روده تحریک پذیر نیست به همین دلیل افراد مبتلا به IBS باید به علائم معمول خود دقت داشته باشند تا در صورت تغییر علائم و یا بروز علائم هشدار دهنده موضوع را به پرشک اطلاع دهند.
علائم و نشانه‌های هشدار دهنده که به عنوان زنگ خطر مشکلات جدی‌تر گوارشی بروز می‌کنند نباید نادیده گرفته شوند و این موارد نیاز به بررسی بیشتر توسط پزشک متخصص دارد و ممکن است نشانه یک بیماری زمینه‌ای یا مشکلات دیگر روده‌ای باشند. برای مثال: خونریزی مقعدی و وجود خون در مدفوع یکی از علائم هشدار دهنده گوارشی است که می‌تواند به دلیل هموروئید یا شقاق مقعد رخ دهد و یا در موارد جدی‌تر به دلیل التهاب، پولیپ بزرگ یا تومور روده‌ای نیاز به درمان فوری داشته باشند.
مجموعه‌ای از علائم هشدار دهنده که باید نسبت به آنها حساس باشید به صورت زیر است:
- وجود خون در مدفوع (مدفوع خونی به رنگ قرمز یا قرمز تیره)
- تب، لرز یا تعریق شبانه
- علائم شبانه
- کاهش وزن غیرمنتظره و زیاد
- تغییر در علائم سندروم روده تحریک پذیر
- داشتن سابقه خانوادگی ابتلا به سایر بیماری‌های دستگاه گوارشی مانند سرطان روده
رژیم غذایی سندروم روده تحریک پذیر
رژیم غذایی یا داروی قطعی و واحد برای درمان همه مبتلایان به IBS در دسترس نیست، اما اگر مبتلا به IBS هستید نکات غذایی زیر می‌تواند به کاهش علائم کمک کند:
- تا حد امکان مواد غذایی خانگی مصرف کرده و برای تهیه غذا از مواد اولیه تازه و مرغوب استفاده کنید.
- پس از صرف غذا علائم گوارشی خود را یادداشت کنید تا به مروز زمان بدانید کدام غذاها با شما سازگاری بهتری دارند و از آنچه شما را آزار می‌دهد پرهیز کنید.
- همواره به آرامش روح و روان خود توجه کنید و مهارت‌های لازم برای کنترل استرس و مدیریت امور روزانه را فرا بگیرید.
- ساعاتی در طول روز را به ورزش و فعالیت بدنی اختصاص دهید.
- از مواد غذایی و خوراکی‌های حاوی پروبیوتیک نیز استفاده کرده و ببینید که برای کاهش علائم شما مفید است یا خیر
با رژیم غذایی زیر می‌توان نفخ و ناراحتی روده را کاهش داد:
- غذاهای حاوی جو دوسر مانند فرنی را به طور منظم در برنامه غذایی خود بگنجانید
- روزانه یک قاشق غذاخوری بذر کتان را به صورت کامل یا آسیاب شده میل نمائید
- مصرف مواد غذایی دیر هضم مانند: انواع لوبیا، پیاز و میوه‌های خشک را به حداقل برسانید
- از شیرین کننده‌های مصنوعی مانند سوربیتول اجتناب کنید
- در خصوص مصرف داروهای طبیعی و مفید مانند: داروهای حاوی روغن نعناع با پزشک مشورت کنید
راه‌های پیشگیری از کاهش علائم سندروم روده تحریک پذیر
برای اینکه علائم سندروم روده تحریک پذیر تشدید نشوند از انجام موارد زیر خودداری کنید:
- از حذف و یا به تاخیر انداختن وعده‌های غذایی اجتناب کنید
- با آرامش غذا بخورید و از تندخوری پرهیز کنید
- سعی کنید کمتر از غذاهای پرچرب و فرآوری شده استفاده کنید
- در طول روز بیشتر از سه وعده میوه نخورید
- نوشیدن بیشتر از ۳ فنجان چای یا قهوه در روز می‌تواند مشکل ساز شود
- از نوشیدنی الکلی و نوشابه‌های گازدار دوری کنید
اگر قصد انجام خدمات آزمایش در خانه را تحت پوشش بیمه پایه و تکمیلی دارید، کافی است کلیک کنید.
توجه داشته باشید که این مطلب، جایگزین نظرات و توصیه‌های تخصصی پزشکان نیست و هرگز از این مطلب به‌عنوان جایگزین توصیه پزشکان استفاده نکنید.
