ایمونوتراپی + آیا درمان قطعی سرطان با ایمونوتراپی ممکن است؟
امروزه دانشمندان در تلاش‌اند که با استفاده از روش‌های مختلف، با انواع سرطان مقابله کنند. ایمونوتراپی (ایمنی‌درمانی) ازجمله روش‌های رایج و موثر این روزها برای درمان سرطان محسوب می‌شود. این شیوه‌ی درمان با روش‌های متداول درمان مانند شیمی‌درمانی تفاوت دارد و به‌طور غیرمستقیم بر سلولهای سرطانی اثر می‌گذارد.
ازآنجایی‌که مکانیسم اثر ایمنی‌درمانی بسیار منحصر‌به‌فرد است، می‌تواند آینده‌ی درخشان و امید‌وار‌کننده‌ای در عرضه‌ی درمان سرطان داشته باشد. شاید بد نباشد با مطالعه‌ی این مقاله، به خود فرصتی بدهیم تا با این روش و آینده‌ی روشن آن آشنا شویم.
- ایمونوتراپی چیست و چگونه سرطان را درمان می‌کند؟
- انواع ایمنی‌درمانی کدام‌اند و چه عوارضی دارند؟
ایمونوتراپی چیست؟
ایمونوتراپی (ایمنی‌درمانی) نوعی روش برای درمان سرطان است که بر سیستم ایمنی بیمار اثر می‌گذارد و آن را به‌منظور مبارزه‌ی راحت‌تر با سرطان تقویت می‌کند. این روش نوعی درمان بیولوژیک است؛ یعنی برای کمک به سیستم ایمنی از آن دسته مواد و دارو‌های زیستی استفاده می‌کند که توسط سامانه‌های زنده ساخته شده‌اند. در این درمان، هدف افزایش قدرت سیستم ایمنی و بهره‌مندی از آن برای پیشگیری، کنترل و مبارزه با سرطان است؛ اما سیستم ایمنی بدن، چه ویژگی‌‌‌هایی دارد که قادر است با سلولهای سرطانی مبارزه کند؟
نحوه‌ی مبارزه‌ی سیستم ایمنی با سرطان
سیستم ایمنی ما از اعضا، بافت‌ها، گلبول‌های سفید و سیستم لنفاوی تشکیل شده است و می‌تواند با باکتری‌ها، ویروس‌ها، سلولهای سرطانی و سایر موارد مبارزه کرده و بدن را از خطرات گوناگون حفظ کند. برخی از ابراز‌هایی که دستگاه ایمنی برای سرکوب سرطان استفاده می‌کند، شامل موارد زیر است:
- پادتن‌ها (Antibodies): این پروتئین‌ها به سلولهای سرطانی متصل شده و آنها را نشانه‌گذاری می‌کنند تا سیستم ایمنی بدن راحت‌تر آنها را شناسایی و نابود کند
- سلول T کشنده: می‌توانند سلولهای سرطان را شناسایی و نابود کنند
- سلولهای B: این سلول‌ها پادتن (آنتی‌بادی) ترشح می‌کنند که در مبارزه با سرطان نقش دارد
- سلولهای T کمک‌کننده: این سلول‌ها بر روی سلولهای T کشنده و B اثر گذاشته و بر قدرت آنها می‌افزاید
- سیتوکین‌ها (Cytokines): این مواد به سلولهای ایمنی کمک می‌کنند تا با هم ارتباط برقرار کنند و پاسخ هماهنگ و مناسبی را به عوامل تهدیدکننده بدهند
- ماکروفاژ‌ها (Macrophages): این سلولهای دفاعی عوامل خطرساز مانند سلولهای سرطانی را می‌بلعند و به سلولهای ایمنی دیگر کمک می‌کنند تا راحت‌تر عوامل خطرساز را شناسایی کنند
- سلولهای کشنده‌ی طبیعی: سلولهای سرطانی و تومور را شناسایی و به‌سرعت نابود می‌کنند؛ بدون اینکه از آنتیبادیها کمک بگیرند
- سلولهای T تنطیم‌کننده (Regulatory T Cells): نظارت می‌کند تا سیستم ایمنی نسبت به تهدید‌ها به‌اندازه واکنش نشان دهد و زیاده‌روی نکند
- دندریتی سلزها (Dendritic Cells): سلولهای سرطانی را هضم کرده و پروتئین‌های آنها را به سلولهای ایمنی معرفی می‌کنند تا با آنها به مبارزه بپردازند
ایمونوتراپی چگونه سرطان را درمان می‌کند؟
همان‌طور که بیان شد، سیستم ایمنی سازوکار‌های مختلفی برای سرکوب سلولهای سرطانی دارد. روزانه در بدن همه‌ی ما، جهش ژنتیکی رخ داده و سلول‌هایی تولید می‌شوند که سرطانی هستند؛ اما دستگاه ایمنی برای حفظ سلامت ما، آنها را شناسایی کرده و از بین می‌برد.
گاهی به هر دلیلی، تولید سلولهای سرطانی در بدن افزایش مییابد به‌طوری‌که سلولهای ایمنی نمی‌توانند به‌اندازه‌ی کافی با آنها مقابله کنند. در این صورت سرطان رخ می‌دهد. سلولهای ایمنی ممکن است در اطراف و درون تومور‌ها یافت شوند. به سلولهای ایمنی موجود در تومور، TIL گفته می‌شود. توموری که حاوی TIL باشد، شانس بیشتری برای بهبودی دارد.
حتی اگر سیستم ایمنی برای جلوگیری از پیشرفت سرطان راهی پیدا کند، سلولهای سرطانی ممکن است خود را تغییر داده و از تخریب خود توسط دستگاه ایمنی جلوگیری کنند. سلولهای سرطانی قادرند:
- با ساخت پروتئین‌هایی بر روی سطح خود، سلولهای ایمنی را غیر‌فعال کرده و مانع پاسخ دادن آنها شوند
- سلولهای سالم نزدیک تومور را تغییر داده و در نحوه‌ی واکنش سیستم ایمنی مشکل ایجاد کنند. (تضعیف پاسخ سیستم ایمنی)
- تغییر ژنتیکی بدهند تا دستگاه ایمنی آنها را سخت‌تر شناسایی کند. در این حالت، سلولهای سرطانی وجود دارند، اما سیستم ایمنی بدن آنها را شناسایی نمی‌کند؛ بنابراین سرطان با گذر زمان پیشرفت می‌کند بدون اینکه تحت حمله‌ی دستگاه ایمنی باشد
با این توصیفات، سیستم ایمنی برای مقابله با بیماری سرطان به کمکی جدی نیاز دارد. امروزه از ایمونوتراپی برای افزایش دقت و قدرت سیستم ایمنی استفاده می‌شود. ایمنی‌درمانی قادر است:
- مواد لازم بدن را تهیه کند تا دستگاه ایمنی پاسخ قوی‌تری بدهد
- سلولهای ایمنی را فعال‌تر کند تا بتوانند سرطان را راحت‌تر سرکوب کنند
- شناسایی و حمله به سلولهای سرطانی را به سیستم ایمنی آموزش دهد
انواع ایمونوتراپی
درمان سرطان از طریق ایمنی‌درمانی روش‌های مختلفی دارد. در ادامه، انواع ایمونوتراپی را بررسی می‌کنیم:
تعدیل‌‌کننده‌های سیستم ایمنی
دارو‌هایی هستند که پاسخ سیستم ایمنی را نسبت به سرطان بیشتر می‌کنند. برخی از این دارو‌ها روی بخش‌های خاصی از دستگاه ایمنی اثر دارند و برخی دیگر از تعدیل‌کننده‌ها تأثیر کلی‌تری می‌گذارند.
انتقال سلولهای تی (T-Cell Transfer Therapy)
در این روش، سلولهای T که در ناحیه‌ی تومور قرار دارند، برداشته شده و آن‌هایی که در مقابل سرطان خوب عمل کرده‌اند، در محیط آزمایشگاه تغییر داده می‌شوند تا قدرتشان افزایش یابد. سپس در محیط آزمایشگاه رشد می‌یابند و تکثیر می‌شوند. درنهایت به‌صورت وریدی به بدن تزریق می‌شوند تا قوی‌تر از قبل، با سرطان مبارزه کنند. طی این شیوه، قدرت طبیعی سلولهای T در محیط آزمایشگاه بهبود مییابد.
پادتن‌های مونوکلونال (Monoclonal Antibodies)
پادتن‌هایی هستند که در آزمایشگاه توسط دسته‌ای از سلول‌ها و کلون‌ها ساخته می‌شوند و با اهداف متفاوتی به سلولهای سرطانی اتصال می‌یابند. برای مثال، برخی از این آنتیبادیها با وصل‌شدن به سلولهای سرطانی، آنها را علامت‌گذاری می‌کنند تا توسط سلولهای ایمنی راحت‌تر شناسایی و نابود شوند.
مهارکننده‌های سلولهای نظارتی
همان‌طور که قبل‌تر بیان شد، سلولهای نظارتی بررسی می‌کنند که سلولهای ایمنی بیش‌ازحد طبیعی واکنش دفاعی نشان ندهند. مهارکننده‌ها، دارو‌هایی هستند که با اثر بر سلولهای نظارتی، آنها را مسدود کرده و اجازه می‌دهند تا سیستم ایمنی فراتر از حد طبیعی و نرمال عمل کند؛ با این اتفاق، سیستم ایمنی می‌تواند با قدرت بیشتری به سرطان پاسخ دهد.
واکسن‌های درمانی
این واکسن‌ها با آن‌هایی که برای پیشگیری از بیماری استفاده می‌شوند، تفاوت دارند. واکسن‌های درمانی پاسخ سیستم ایمنی را نسبت به سرطان قوی‌تر می‌کنند تا قدرت سلولهای ایمنی افزایش یابد.
منظور از رادیو ایمونوتراپی چیست؟
رادیو ایمونوتراپی (به‌طور خلاصه RIT) ترکیبی از پرتودرمانی و ایمنی‌درمانی برای مبارزه با سرطان است. در این شیوه‌ی درمان، یک ماده‌ی رادیواکتیو به یک آنتی‌بادی مونوکلونال اتصال مییابد و سپس به بدن تزریق می‌شود. این ماده می‌تواند در بدن به بخش‌های مختلف ازجمله تومور‌ها و سلولهای سرطانی بچسبد. با اتصال این ماده (آنتی‌بادی+ ذره‌ی رادیواکتیو)، به سلول سرطانی، اشعه‌های رادیواکتیو می‌توانند سلول سرطانی را نابود کنند. از این روش برای درمان انواع سرطان‌ها به‌ویژه سرطان سیستم لنفاوی استفاده می‌شود.
به گفته‌ی cancer.gov انواع مختلف ایمنی‌درمانی می‌توانند با روش‌های زیر انجام شوند:
- خوراکی: ممکن است به‌صورت قرص و کپسول باشد
- تزریق: ممکن است ایمنی‌درمانی با تزریق دارو به رگ، عضله یا تزریق زیرپوستی انجام شود
- از طریق مثانه: ممکن است دارو به داخل مثانه وارد شود. این شیوه‌ی به‌خصوص برای درمان سرطان مثانه استفاده می‌شود
- موضعی: ایمنی‌درمانی می‌تواند موضعی باشد و به‌صورت کرم روی پوست مالیده و درنهایت جذب پوست شود. این روش معمولاً برای درمان سرطان پوست انجام می‌شود
طول دوره‌ی درمان ایمونوتراپی چقدر است؟
طول انجام ایمنی‌درمانی به شرایط جسمی شما بستگی دارد. پزشک با توجه به نکات زیر و موارد دیگر، طول درمان را تعیین می‌کند:
- نوع ایمونوتراپی که دریافت می‌کنید
- واکنشی که بدنتان نسبت به درمان از خود نشان می‌دهد
- نوع سرطان و میزان پیشرفتی که کرده است
بسیاری از افراد طبق نظر پزشک، به مدت دو سال تحت درمان قرار می‌گیرند و پس از اتمام دو سال درمان، صرفاً تحت نظر هستند. معمولاً پس از پایان دوره‌ی درمان، بیمار وضعیت خوبی خواهد داشت. اثربخشی برخی دارو‌ها ممکن است چند هفته تا چند ماه زمان ببرد. معمولاً طی چند هفته تا چند ماه پس از شروع ایمنی‌درمانی، بدن بیمار به درمان پاسخ می‌دهد. در برخی افراد ممکن است این مدت‌زمان بیشتر باشد.
کدام سرطان‌ها با ایمونوتراپی درمان می‌شوند؟
ایمنی‌درمانی در درمان انواع سرطان‌ها مانند سرطان پوست، مثانه، سرطان ریه، سرطان کبد، سرطان پروستات، سرطان کلیه، سرطان سر و گردن، سرطان سیستم لنفاوی و موارد دیگر موفقیت‌آمیز بوده است. البته همچنان نمی‌توان آن را به‌عنوان روش قطعی درمان دانست.
عوامل مختلفی در میزان بهبودی بیمار موثرند. تمام بیماران سرطانی لزوماً واجد شرایط لازم برای درمان کامل نیستند. ساختار ژنی تومور، پیشرفت (stage) سرطان و واکنشی که بدن بیمار به درمان‌ها می‌دهد، تعیین می‌کند که روند درمان چطور پیش خواهد رفت. ایمونوتراپی در بسیاری از کشور‌های جهان به‌عنوان روشی موثر در درمان سرطان تائید شده است و برای بیماران تجویز می‌شود. این تأییدیه نتیجه‌ی سال‌ها بررسی و تحقیق است که اثربخشی ایمنی‌درمانی را ثابت می‌کند.
البته این روش همیشه موفق نبوده است. دانشمندان در تلاش‌اند که تشخیص دهند ایمنی‌درمانی در چه بیمارانی پاسخ بهتری می‌دهد و در چه افرادی احتمالاً با شکست مواجه می‌شود. این تحقیق‌ها کمک می‌کند تا افراد بیشتری از این درمان برای بهبود وضعیت خود استفاده کنند.
در حال حاضر، ایمنی‌درمانی در بهبود وضعیت و نجات جان بسیاری از بیماران نقش دارد. دانشمندان هنوز از تمام قابلیت‌های ایمنی‌درمانی آگاه نیستند؛ بنابراین، این شیوه راه زیادی برای تکامل و پیشرفت دارد. ایمنی‌درمانی می‌تواند بسیار موثرتر، قوی‌تر و شخصی‌سازی‌شده‌تر از دیگر روش‌ها باشد و با عوارض جانبی بسیار کمتری به بیماران ارائه شود.
عوارض ایمونوتراپی
عوارض ایمنی‌درمانی معمولاً با سایر درمان‌های رایج (مانند شیمی‌درمانی) تفاوت دارد. این عوارض اگر به‌موقع شناسایی شوند، غالباً قابل‌کنترل هستند و مشکل جدی به وجود نمی‌آورند. عوارض ایمونوتراپی معمولاً ناشی از تحریک سیستم ایمنی هستند و می‌توانند شامل اختلالات جزئی مانند واکنش‌های آلرژیک و حساسیت و علائم آنفولانزا باشند.
گاهی نیز ممکن است عوارضی جدی و تهدیدکننده مانند اختلالات خود ایمنی پدید آید. به‌هرحال اگر هر عارضه‌ای به‌موقع با پزشک در میان گذاشته شود، به‌احتمال‌زیاد قابل‌حل است. عوارض جانبی ناشی از ایمنی‌درمانی ممکن است از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد. شایع‌ترین عوارضی که بیمار تجربه می‌کند، شامل موارد زیر است:
- واکنش‌های پوستی و آلرژیک
- تغییرات فشار خون
- سردرد و بدن‌درد
- حالت تهوع
- زخم‌های دهان
- خستگی و سایر موارد
معمولاً، عوارض ایمنی‌درمانی در هفته‌ها یا ماه‌های اول درمان، خود را نشان می‌دهند. لازم است این موارد حتماً با پزشک در میان گذاشته شوند تا تحت کنترل قرار بگیرند. معمولاً پس از پایان دوره‌ی درمان، عوارض کاهش می‌یابند یا از بین می‌روند.
جمع‌بندی
ایمنی‌درمانی، روشی بیولوژیک به‌منظور افزایش تولید سلولهای ضد سرطان یا تقویت سلولهای ایمنی است که می‌تواند در درمان سرطان موثر باشد. برخلاف روش‌های رایج درمان سرطان، این روش، سلولهای سرطانی را به‌طور مستقیم هدف قرار نمی‌دهد و با تقویت ایمنی بدن موجب بهبود سرطان می‌شود. در ایمونوتراپی، قدرت سیستم ایمنی معمولاً از حالت نرمال بیشتر می‌شود که ممکن است باعث بروز عوارض خفیف تا شدید باشد.
ایمونوتراپی هم‌اکنون پاسخگوی انواع سرطان‌هاست و پتانسیل آن را دارد که در آینده تمام سرطان‌ها را درمان کند. طول مدت ایمنی‌درمانی می‌تواند بسته به شرایط بیمار متفاوت باشد؛ اما معمولاً دو سال زمان می‌برد و بعد از آن بیمار باید تحت نظر باشد. این درمان جای پیشرفت بسیاری دارد و امید است تا در آینده به‌عنوان درمان قطعی با عوارض کمتر برای درمان انواع سرطان‌ها استفاده شود.
توجه داشته باشید که این مطلب، جایگزین نظرات و توصیه‌های تخصصی پزشکان نیست و هرگز از این مطلب به‌عنوان جایگزین توصیه پزشکان استفاده نکنید.
