سرطان چشم و علائم آن
سرطان چشم یکی از انواع نادر و کمتر شایع سرطان به شمار می‌رود. این سرطان می‌تواند ناشی از رشد غیرطبیعی طیف وسیعی از سلول‌ها باشد، بنابراین انواع متفاوتی دارد. به‌طورکلی به هر سرطانی که منشأ رشد سلولی آن از چشم باشد، سرطان چشم می‌گوییم. شایع‌ترین گونه نوع این سرطان، سرطان ملانوم است.
علت سرطان چشم
سرطان چشم برحسب محل رشد، نوع سلول‌های درگیر و نوع رفتار توده در رشد و تکثیر، انواع متفاوتی خواهد داشت. کاملاً روشن نیست که چرا برخی دچار این سرطان می‌شوند، اما آنچه مشخص است دلیل اصلی ابتلا به سرطان چشم رشد و تکثیر غیرطبیعی برخی از سلول‌های این عضو از بدن است.
شایع‌ترین گونه سرطان چشم که نسبت به سایر انواع آن بیشتر گزارش و شناسایی می‌شود، سرطان چشم ملانوم نام دارد. باوجوداین برحسب سلول‌های درگیر به چشم نام سرطان متفاوت خواهد بود. به‌طورکلی دلیل ابتلا به کنسر چشم روشن نیست، اما ریسک فاکتورهایی وجود دارند که می‌توانند شانس ابتلا به عارضه را افزایش دهند:
- وجود تعداد زیادی خال روی پوست و ایجاد خال‌های جدید
- روشن بودن رنگ چشم‌ها
- افزایش سن
- سابقه خویشاوندی ابتلا
علائم سرطان چشم چیست؟
ممکن است برحسب نوع سرطان بیماران علائم و نشانه‌هایی متفاوت را تجربه کنند. یکی از شایع‌ترین علائم بروز سرطان چشم ایجاد اختلال در بینایی است. همچنین برخی از مبتلایان ممکن است از عدم بینایی در یک یا دو چشم شکایت کنند. دیدن و عبور خطوط خمیده و درخشان از روی دید دیگر نشانه خطر بروز این سرطان است. از شایع‌ترین علائمی که ممکن است در مبتلایان به این نوع سرطان ایجاد شوند، می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- تغییر شکل مردمک یا لکه تیره روی عنبیه
- برآمده شدن چشم‌ها
- عدم حرکت درست چشم‌ها
توجه داشته باشید که همیشه این علائم به معنای سرطان چشم نیست و در بسیاری از موارد مشکل و خطری وجود ندارد. باوجوداین اگر درمورد علائمتان نگران هستید، به پزشک متخصص مراجعه کنید و معاینه شوید.
سرطان پلک چشم
سرطان پلک چشم یکی از انواع سرطان‌های پوستی شناخته می‌شود. معمولاً سرطان پلک چشم از نوع ملانوما یا سلول پایه و سنگفرشی است. ازآنجایی‌که سرطان پلک چشم روی بافت پوست در این نقطه ایجاد می‌شود، بنابراین علائمی متفاوت از سایر سرطان‌های چشمی خواهد داشت. ازجمله نشانه‌های سرطان پلک چشم می‌توان به برآمدگی صاف، براق، مرواریدی، سفت و قرمز اشاره کرد. گاهی این سرطان خود را به شکل یک زخم یا توده که دلمه می‌بندد یا پوسته‌پوسته می‌شود، نشان می‌دهد. از دیگر علائم سرطان پلک چشم می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- نقطه‌ای صاف و خارش‌دار
- گل‌مژه‌ای که بهبود پیدا نمی‌کند
- ریزش مژه‌ها
- ضایعه‌ای صاف و قهوه‌ای یا قرمزرنگ
- قرارگرفتن بیش‌ازحد در برابر نور خورشید و اشعه‌های مضر آن
تشخیص سرطان چشم
تشخیص این سرطان بستگی به محل بروز و رشد غیرطبیعی سلول‌ها دارد. به‌طورکلی چشم انسان از ۳ بخش اصلی تشکیل می‌شود، کره چشم، مدار و ساختارهای آدنکس. در ادامه واضح‌تر توضیح می‌دهیم که هریک شامل چه بخش‌هایی هستند:
- کره چشم: کره چشم که از آن تحت عنوان کره نیز یاد می‌شود، غالباً ترکیباتی ژله‌ای به نام زجاجیه دارد. کره چشم از ۳ لایه تشکیل می‌شود که شامل صلبیه، یووه و شبکیه است
- مدار: منظور از مدار چشم بافت‌هایی هستند که اطراف کره چشم را فرا می‌گیرند
- ساختارهای آدنکس: غدد اشکی، پلک‌ها و سایر بافت‌های مرتبط با چشم و نزدیک به آن ساختار آدنکس شناخته می‌شوند
درصورتی‌که پزشک متخصص نسبت به بروز سرطان چشم مشکوک شده باشد، ساختاری خارجی چشم را بررسی می‌کند و سپس با تجهیزات مخصوص چشم‌پزشکی داخل چشم‌ها را بررسی خواهد کرد. اگر وضعیت چشم‌ها مشکوک به نظر برسد و تشخیص دقیقی به دست نیاید پزشک سونوگرافی یا آنژیوگرافی را تجویز می‌کند.
درصورتی‌که بافت مشکوک به بیماری وجود داشته باشد، امکان دارد پزشک برای تشخیص بیوپسی انجام داده و نمونه را به آزمایشگاه جهت بررسی و تشخیص بفرستد. از دیگر روش‌های تشخیصی انواع سرطان‌های چشم می‌توان به اشعه ایکس و سی‌تی‌اسکن اشاره نمود. معمولاً سی‌تی‌اسکن و اشعه ایکس زمانی تجویز می‌شود که سرطان تشخیص داده شده باشد. با استفاده از نتایج سی‌تی‌اسکن و اشعه ایکس پزشک متوجه می‌شود که آیا سرطان به دیگر نقاط بدن سرایت کرده یا نه.
آیا می‌توان از ابتلا به سرطان چشم پیشگیری کرد؟ به گفته‌ی cancer.org ازآنجایی‌که علت ابتلا به سرطان چشم مشخص نیست نمی‌توان از بروز این سرطان پیشگیری کرد. اما می‌توان اقداماتی را برای کاهش خطر ابتلا انجام داد. این اقدامات عبارت است از:
- محدود کردن قرار گرفتن در معرض نور شدید خورشید
- پوشیدن کلاه لبه‌دار
- استفاده از کرم ضد آفتاب
- استفاده از عینک آفتابی مفاوم به UV
انواع سرطان‌های چشم
ممکن است در کره، مدار و ساختار آدنکس انواع متفاوتی از سرطان‌ها شروع به رشد و توسعه یافتن کنند. در ادامه به سرطان‌های شایع و ویژگی‌های آن‌ها در هر یک از بخش‌های اصلی چشم اشاره خواهیم کرد.
سرطان‌های داخلی چشم
به مجموعه سرطان‌هایی که دقیقاً چشم را مورد حمله قرار می‌دهند، سرطان‌های داخل چشمی گفته می‌شود. به سرطان‌هایی که منشأ شروعشان چشم باشد، سرطان‌های اولیه داخل چشمی گفته می‌شود. همچنین اگر سرطان چشم‌ها ناشی از سرایت سلول‌های سرطانی از اعضای دیگر بدن باشد، به آن سرطان ثانویه داخل چشمی گفته می‌شود.
انواع سرطان‌های داخل چشمی در بزرگ‌سالان و اطفال به لحاظ اولیه و ثانویه بودن و همچنین نوع، درصد شیوع متفاوتی دارند. رایج‌ترین سرطان‌های اولیه داخل چشمی در بزرگ‌سالان عبارت‌اند از لنفوم غیر هوچکین و ملانوم داخل چشمی. در اطفال رایج‌ترین سرطان‌های اولیه داخل چشمی عبارت‌اند از:
- رتینوبلاستوما: رتینوبلاستوما مرتبط با سلول‌های شبکیه است. منظور از سلول‌های شبکیه، سلول‌هایی هستند که پشت چشم قرار دارند و حساس به نور هستند
- مدولواپیتلیوما: مدولواپیتلیوما دومین سرطان چشم شایع در گروه سنی کودک است. بااین‌وجود، این نوع سرطان نسبت به رتینوبلاستوما کمتر شایع است و یک نوع نادر شناخته می‌شود
سرطان‌های داخل چشمی از نوع ثانویه همان‌طور که عنوان شد از جای دیگری در بدن نشأت می‌گیرند و در ادامه با توسعه یافتن به چشم می‌رسند. سرطان‌های چشم داخلی از نوع ثانویه در حقیقت سرطان چشم نیستند و یک سرطان از نوع توسعه‌یافته معرفی می‌شوند. ازجمله سرطان‌های شایعی که قابلیت توسعه یافتن و سرایت به چشم را دارند می‌توان به سرطان ریه و سرطان سینه اشاره نمود. در بیشتر موارد سرطان داخل چشمی که از نوع ثانویه باشد، به کره چشم یا UVEA حمله‌ور می‌شود.
ملانوم چشم یا ملانوم داخل چشمی
ملانوم داخل چشمی رایج‌ترین نوع سرطان چشمی است که درون کره چشم رشد می‌کند. همچنین این سرطان بیشتر در بزرگ‌سالان شایع است. البته نباید این نکته را فراموش کنیم که ملانوم داخل چشمی هنوز یکی از انواع نادر سرطان محسوب می‌شود، چراکه ملانوم‌های داخل چشمی در مقایسه با ملانوم‌های با منشأ پوست شیوع کمتری دارند. ملانوم ناشی از رشد غیرطبیعی سلول‌های رنگ‌دانه ساز یا ملانوسیت‌ها است. اغلب ملانوم در UVEA و گاهی هم د ملتحمه ایجاد می‌شود.
ملانوم Uvea
منظور از Uvea لایه وسطی کره چشم است. این لایه خود از ۳ بخش اصلی تشکیل می‌شود:
- عنبیه: عنبیه همان بخش رنگی چشم‌هاست و دربرگیرنده مردمک (روزنه کوچکی که نور وارد کره چشم می‌شود) را احاطه می‌کند
- مشیمیه: لایه‌ای نازک رنگ‌دانه‌ای است که کره چشم را فرامی‌گیرد و شبکیه و جلوی چشم را با استفاده از خون تغذیه می‌کند
- جسم مژگانی: ماهیچه‌ای است که داخل چشم قرار دارد و ظاهر عدسی را تغییر می‌دهد. درواقع این ماهیچه به عدسی کمک می‌کند که روی اجسام و افراد در فواصل مختلف فوکوس کند. این ماهیچه سلول‌های تولیدکننده مایع شفاف برای مراقبت از عدسی و قرنیه دارد
از هر ۱۰ مورد ابتلا به ملانوم داخل چشمی ۹ مورد مرتبط با مشیمیه یا جسم مژگانی است. رنگ‌دانه‌ها در چشم توسط سلول‌های کوروئید تولید می‌شوند که مشابه رنگ‌دانه‌هایی هستند که ملانوسیت‌ها تولید می‌کنند؛ بنابراین همانند پوست این ریسک در چشم نیز وجود دارد که کوروئید‌ها تبدیل به عامل ملانوم شوند.
اغلب ملانوم‌های داخلی چشمی از بخش عنبیه آغاز می‌شوند و تشخیص راحت‌تری دارند. معمولاً ملانوم‌هایی که روی عنبیه ظاهر می‌شوند رشد سریعی ندارند و تمایل به توسعه یافتن نیز در آن‌ها دیده نمی‌شود؛ اما ملانوم Uveal قابلیت متاستاز دارد و این امکان وجود دارد که همراه با جریان خون به سایر بافت‌ها بخصوص کبد انتقال پیدا کند.
ملانوم ملتحمه
ملتحمه غشا مخاطی نازک و شفافی است. ملانوم ملتحمه حالتی تهاجمی دارد و می‌تواند به ساختار‌ها و بافت‌های اطراف نیز سرایت کند. ملانوم ملتحمه قابلیت سرایت از طریق جریان خون و سیستم لنفاوی را دارد. درصورتی‌که این عارضه سریع تشخیص داده نشود و تحت درمان قرار نگیرد، می‌تواند به مغز، کبد و ریه‌ها سرایت کند.
سرطان‌های آدنکس و اربیتال
مدار سومین بخش مهم چشم محسوب می‌شود. مدار متشکل از بافت‌های اطراف کره چشم است. اعصابی که به چشم اتصال دارند و ماهیچه‌هایی که به کره چشم جهت حرکت به جهات مختلف کمک می‌کنند، همگی بخشی از مدار چشم محسوب می‌شوند. زمانی که سلول‌ها در این بخش‌ها دچار تغییر و رشد غیرطبیعی می‌شوند، سرطان مدار و آدنکس رخ می‌دهد.
درمان سرطان چشم
درمان سرطان چشم با توجه به اینکه یک عارضه با تنوع بالا از حیث نوع شناخته می‌شود، متفاوت خواهد بود. انتخاب تکنیک درمانی کاملاً وابسته به نوع سرطان، مرحله توسعه‌یافتگی آن و وضعیت بیمار است. جراحی و تخلیه تومور، تخلیه چشم، شیمی‌درمانی، لیزر درمانی، پرتودرمانی و درمان‌های دارویی و هدفمند ازجمله روش‌های دیگر کنترل و درمان این سرطان هستند.
عمل سرطان چشم بستگی به نوع عارضه، مرحله آن و ترجیحات بیمار برای درمان و برخورد با عارضه دارد. عمل چشم ممکن است در مرحله بیوپسی به پایان برسد، یک عمل لیزری ساده یا پیچیده باشد و یا اینکه شامل جراحی کل چشم، تخلیه تومور و تخلیه چشم شود. اغلب برای حذف و تخلیه تومور سرطانی از روش جراحی استفاده می‌شود. همچنین ممکن است کل چشم شدیداً درگیر به عارضه باشد و کل چشم تخلیه شود. پس از تخلیه چشم برای طبیعی‌تر بودن ظاهر بیمار معمولاً از چشم مصنوعی استفاده می‌شود.
سرطان شبکیه
رتینوبلاستوما یا تومور شبکیه نوعی سرطان با رشد سریع است که در سلول‌های شبکیه چشم رشد می‌کند. این سرطان در کودکان زیر ۵ سال شایع‌تر است. زمانی که سرطان شبکیه رخ می‌دهد، به این معناست که سلول‌های حساس به نور که در پشت چشم واقع شدند درگیر به عارضه سرطان هستند.
سرطان پلک
یکی از حساس‌ترین بخش‌های پوست بدن، پوست ناحیه پلک است. پلک‌ها به‌شدت در برابر نور خورشید آسیب‌پذیر هستند و به همین علت یکی از مستعد‌ترین نقاط پوست برای بروز سرطان شناخته می‌شوند. اغلب تومورهایی که در پلک ایجاد می‌شوند از نوع کارسینوم سلول بازال هستند. معمولاً کارسینوم خیلی کند رشد می‌کند و تمایلی به سرایت کردن و راه یافتن به دیگر نقاط بدن ندارد.
گاهی کارسینوم سلول سنگفرشی، غدد سباسه و ملانوم بدخیم روی پلک رشد می‌کند. دقت کنید که سرطان پلک از نوع ملانوم بدخیم به‌مراتب از کارسینوم سلول بازال تهاجمی‌تر است. ملانوم بدخیم خاصیت متاستاتیک دارد و می‌تواند در صورت توسعه یافتن به دیگر نقاط بدن و غدد لنفاوی سرایت کند.
توجه داشته باشید که این مطلب، جایگزین نظرات و توصیه‌های تخصصی پزشکان نیست و هرگز از این مطلب به‌عنوان جایگزین توصیه پزشکان استفاده نکنید.
