بیماری سلیاک چیست؟ + راه‌های درمان سلیاک
بیماری سلیاک یک اختلال مزمن گوارشی از نوع خودایمن است که به روده کوچک آسیب می‌رساند. علائم این بیماری با خوردن غذاهای حاوی گلوتن تحریک می‌شود. سلیاک می‌تواند جدی باشد و باعث مشکلات گوارشی بلندمدت گردد و بدن را از دریافت مواد مغذی موردنیاز باز دارد. اگر به دنبال مطالب معتبر در خصوص بیماری سلیاک هستید با این مقاله از مجله سلامت هومکا همراه شوید.
اگر قصد انجام آزمایش خون، ادرار و یا مدفوع را دارید، می‌توانید از خدمات آزمایش در محل هومکا در استان‌های تهران، البرز و شهرهای تبریز، رشت، اصفهان، شیراز، قم، آمل و یزد استفاده کنید. برای ثبت درخواست کبیک کنید.
بیماری سلیاک
گلوتن پروتئینی است که به‌طور طبیعی در گندم و جو یافت می‌شود و به همین دلیل غذاهایی مانند نان، پاستا، کیک و کلوچه سرشار از گلوتن هستند. بسیاری از محصولات صنعتی نیز مانند غذاهای بسته‌بندی‌شده، بالم لب، خمیر دندان، مولتی‌ویتامین‌ها و بعضی از داروها حاوی گلوتن هستند. عوارض این بیماری همچنین ممکن است سایر اندام‌ها را نیز درگیر کند. سلیاک با اختلال عدم تحمل گندم متفاوت است.
اگر فردی دچار مشکل عدم تحمل گلوتن باشد، ممکن است علائمی مانند بیماری سلیاک نظیر شکم‌درد و خستگی ظاهر شود. بر خلاف بیماری سلیاک، عدم تحمل گلوتن آسیبی به روده نمی‌رساند. همچنین سلیاک با آلرژی به گندم (نوعی از آلرژی غذایی) متفاوت است. در هر دو مورد، سیستم ایمنی بدن نسبت به گندم واکنش نشان می‌دهد. بااین‌حال، در آلرژی به گندم علائمی مانند خارش پوستی و اشک ریزش چشم یا دشوار شدن تنفس بروز می‌کند که در بیماری سلیاک دیده نمی‌شود. علاوه بر این، آلرژی به گندم باعث آسیب به روده کوچک نمی‌شود.
چه کسانی در معرض ابتلا به بیماری سلیاک هستند؟
معمولاً بیماری سلیاک یک ویژگی ژنتیکی دارد و در افرادی رخ می‌دهد که زمینه ابتلا به این بیماری را داشته باشند. اگر در خانواده فردی به این بیماری مبتلا باشد، احتمال ابتلای دیگر اعضای خانواده نیز وجود دارد. بیماری سلیاک هم در کودکان و هم بزرگ‌سالان در سراسر دنیا شایع بوده و شیوع بیماری در زنان بیشتر از مردان است. سلیاک همچنین در افرادی که دارای اختلالات کروموزومی مانند سندرم داون (Down syndrome)، سندرم ترنر و سندرم ویلیامز هستند، شایع‌تر است.
علائم بیماری سلیاک چیست؟
علائم بیماری سلیاک در افراد مختلف بسیار متفاوت است و غالباً علائم متعددی بروز می‌کنند که حالت عودکننده دارند. معمولاً بیماران مبتلا به سلیاک به مشکلات گوارشی یا علائم دیگری نیز به جز سلیاک دچار هستند. علائم گوارشی در کودکان بیشتر از بزرگ‌سالان و معمولاً شامل موارد زیر است:
- نفخ
- اسهال مزمن
- یبوست
- گاز روده
- عدم تحمل لاکتوز
- مدفوع شل، چرب، حجیم و بدبو
- حالت تهوع و استفراغ
- درد شکم
ناتوانی در جذب مواد مغذی در کودکان مبتلا به بیماری سلیاک می‌تواند منجر به مشکلات زیر گردد:
- آسیب دائمی به مینای دندان‌ها
- تأخیر در بلوغ
- ضعف در رشد، به این معنی که وزن کودک کمتر از حد انتظار است
- تغییرات خلقی و احساسی، بی‌حوصلگی
- کاهش وزن
برخی افراد مبتلا به بیماری سلیاک علائمی دارند که بیانگر درگیر شدن سایر اندام‌های بدن است ازجمله:
- درماتیت
- خستگی مفرط
- درد مفاصل یا درد استخوان
- مشکلات سلامت روان مانند افسردگی و اضطراب
- علائم سیستم عصبی مانند سردرد، اختلال در حفظ تعادل، تشنج و نوروپاتی محیطی
- مشکلات باروری در زنان و دختران شامل ناباروری، تأخیر در شروع قاعدگی و سقط‌های مکرر
- ناباروری در مردان
- علائم مربوط به دهان، مانند زخم‌های دهان، خشکی دهان، زبان قرمز، صاف و براق
علائم بیماری ممکن است پس از شروع یک رژیم غذایی بدون گلوتن از بین بروند. اگر فرد گلوتن مصرف کند، علائم ممکن است دوباره عود کنند.
عوارض بیماری سلیاک چیست؟
عوارض طولانی‌مدت بیماری سلیاک عبارت‌اند از:
- تسریع پوکی استخوان یا نرم شدن استخوان (استئومالاسی)
- ابتلا به کم‌خونی
- ابتلا به سوءتغذیه، وضعیتی که در آن روده قادر نیست ویتامین‌ها و مواد معدنی لازم بدن را جذب کند
- مشکلات سیستم عصبی
- مشکلات سیستم تولیدمثل
عوارض نادر بیماری سلیاک شامل موارد زیر است:
- آدنوکارسینوم؛ نوعی سرطان روده کوچک
- آسیب کبدی که منجر به سیروز یا نارسایی کبد شود
- لنفوم غیر هوچکین
در موارد نادر ممکن است فرد مبتلا با وجود پرهیز از گلوتن همچنان در جذب مواد مغذی مشکل داشته باشد. این بیماری به سلیاک مقاوم معروف است و باعث آسیب جدی به روده کوچک می‌شود. در چنین شرایطی ممکن است مواد غذایی به‌صورت داخل وریدی (IV) تزریق شوند.
چه بیماری‌هایی با سلیاک مرتبط است؟ به گفته‌ی niddk محققان دریافته‌اند که برخی افراد مبتلا به بیماری سلیاک از سایر اختلالات مربوط به سیستم ایمنی نیز رنج می‌برند. این اختلالات شامل موارد زیر است:
- دیابت نوع ۱
- بیماری‌های تیروئید مانند بیماری هاشیموتو، بیماری گریوز و تیروئید پرکار
- کمبود ایمونوگلوبولین A (IgA) که در آن بدن قادر نیست به مقدار کافی آنتی‌بادی IgA تولید کند
- بیماری‌های روماتیسمی مانند سندرم شوگرن
- بیماری‌های کبدی مانند هپاتیت خود ایمنی و کلانژیت اسکلروزان
دلیل ابتلا به بیماری سلیاک چیست؟
عوامل زیر احتمال ابتلا به سلیاک را افزایش می‌دهند:
زمینه ژنتیکی
تحقیقات نشان داده است که فقط افرادی به بیماری سلیاک مبتلا می‌شوند که دارای ژن‌های خاص مرتبط با سلیاک (به نام‌های DQ۲ و DQ۸) باشند. البته محققان همچنان در حال بررسی عوامل دیگری هستند که ممکن است در ایجاد این بیماری نقش داشته باشند. حدود ۳۰ درصد از مردم ژن‌های DQ۲ یا DQ۸ را در بدن خود دارند اما تنها ۳ درصد از آنان به بیماری سلیاک مبتلا می‌شوند.
گلوتن
مصرف گلوتن در افرادی که زمینه ابتلا به سلیاک دارند باعث ایجاد واکنش غیرطبیعی در سیستم ایمنی می‌شود. تحقیقات نشان داده است که در میان کودکانی که مستعد ابتلا به بیماری سلیاک هستند، آنانی که در اوایل کودکی گلوتن بیشتری مصرف کرده‌اند بیشتر در معرض خطر ابتلا به سلیاک قرار دارند.
سایر عوامل
محققان در حال بررسی عوامل دیگری هستند که ممکن است احتمال ابتلا به بیماری سلیاک را افزایش دهند. به‌عنوان‌مثال، تحقیقات نشان می‌دهد که بعضی از عفونت‌ها در اوایل زندگی و تعدادی از عفونت‌های گوارشی خطر ابتلا را افزایش می‌دهند. محققان همچنین بر این باورند که تغییرات میکروبیوم روده (باکتری‌های طبیعی موجود در دستگاه گوارش) می‌توانند در ایجاد سلیاک نقش داشته باشند.
بیماری سلیاک چگونه تشخیص داده می‌شود؟
پزشکان از اطلاعات مربوط به سابقه درمانی، معاینات فیزیکی، معاینه دندانپزشکی و نتایج آزمایشات بیماری سلیاک را تشخیص می‌دهند.
بررسی سابقه درمانی
در زمان معاینه، پزشک در مورد علائم شما سوال خواهد کرد. البته بیماری سلیاک صرفاً بر اساس علائم تشخیص داده نمی‌شود زیرا علائم مشکلات گوارشی مانند سندرم روده تحریک پذیر (IBS) و عدم تحمل لاکتوز بسیار به هم شبیه هستند و تنها نمی‌توان بر علائم تکیه کرد. با بررسی سابقه درمانی شما، بیماری‌های احتمالی مرتبط با سلیاک شناسایی می‌شوند. پزشک همچنین در مورد سابقه بیماری‌های فامیلی و اینکه آیا کسی در خانواده شما مبتلا به سلیاک است یا خیر سوال می‌پرسد.
معاینه بالینی
در معاینه بالینی موارد زیر ارزیابی می‌شود:
- علائم کاهش وزن یا مشکلات رشد و بلوغ
- بررسی بثورات پوستی مانند درماتیت
- معاینه شکمی با گوشی پزشکی و همچنین بررسی تورم و برآمدگی
در برخی موارد، دندان‌پزشکان ممکن است در طی معاینه دهان و دندان متوجه علائم بیماری سلیاک شود. سلیاک مشکلاتی مانند نقص مینای دندان یا آفت دهانی ایجاد می‌کند.
چه آزمایشاتی برای تشخیص بیماری سلیاک تجویز می‌شوند؟
پزشکان اغلب از آزمایش خون و بیوپسی روده برای تشخیص یا رد بیماری سلیاک استفاده می‌کنند. قبل از انجام آزمایش سلیاک پزشکان شروع یک رژیم غذایی بدون گلوتن را توصیه نمی‌کنند زیرا رژیم غذایی بدون گلوتن بر نتایج آزمایش تأثیر منفی دارد. در برخی موارد، آزمایش‌های تکمیلی مانند بیوپسی پوست و آزمایش‌های ژنتیکی برای کمک به تشخیص یا رد بیماری سلیاک تجویز می‌شوند.
آزمایش خون
برای انجام این آزمایش یک نمونه خون از شما گرفته می‌شود تا جهت ارزیابی سطوح آنتی‌بادی‌های مرتبط با سلیاک به بخش آزمایشگاهی منتقل شود. از طریق آزمایش‌های خونی همچنین می‌توان سایر مشکلات مرتبط با بیماری سلیاک مانند کم‌خونی را تشخیص داد.
نمونه‌برداری از روده کوچک
پزشک در طی آندوسکوپی دستگاه گوارش یک بیوپسی یا نمونه بافتی از روده کوچک برمی‌دارد. برای انجام آندوسکوپی، از یک آندوسکوپ که شامل یک لوله منعطف مجهز به دوربین برای دیدن پوشش دستگاه استفاده می‌شود.
بیوپسی پوستی
اگر بثورات پوستی مشکوک به درماتیت هرپتی‌فورمیس باشند، پزشک ممکن است یک بیوپسی پوست از ناحیه استخراج کند. در آزمایشگاه، متخصص پاتولوژی بافت را زیر میکروسکوپ بررسی می‌کند تا علائم درماتیت هرپتی فرمیس را جستجو کند.
آزمایش ژنتیک
در برخی موارد، نمونه خون یا نمونه سلولی جمع‌آوری‌شده از داخل دهان برای انجام آزمایش ژنتیک مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این بررسی ژن‌های DQ۲ و DQ۸ ارزیابی می‌شوند تا فرد از نظر مستعد بودن به سلیاک سنجیده شود. افرادی که فاقد این گونه‌های ژنی هستند، احتمال ابتلای آنان به بیماری سلیاک بسیار کم است. داشتن DQ۲ یا DQ۸ به‌تنهایی به معنای ابتلا به بیماری سلیاک نیست. اکثر افراد دارای این گونه‌های ژنی به سلیاک مبتلا نمی‌شوند. در صورت داشتن ژن‌های DQ۲ یا DQ۸، تجویز آزمایش‌های اضافی برای بررسی یا رد بیماری سلیاک محتمل است.
درمان سلیاک چگونه است؟
پیروی از رژیم غذایی فاقد گلوتن
پیروی از رژیم غذایی فاقد گلوتن، یکی از راه‌های درمان بیماری سلیاک است. پروتئین گلوتن به‌طور طبیعی در غلات ازجمله گندم و جو یافت می‌شود. همچنین بسیاری از غذاها و محصولات تهیه‌شده از غلات ممکن است حاوی گلوتن باشند. در افراد مبتلا به سلیاک، مصرف گلوتن باعث تحریک واکنش غیرطبیعی سیستم ایمنی می‌شود که آسیب به روده کوچک را به دنبال دارد.
برای پیروی از رژیم غذایی بیماری سلیاک (رژیم غذایی فاقد گلوتن)، پزشک شما را به یک متخصص تغذیه ارجاع می‌دهد تا یک رژیم غذایی سالم را برای شما تنظیم کند. در اکثر افرادی که از رژیم غذایی بدون گلوتن پیروی می‌کنند علائم تا حد زیادی بهبود می‌یابد و آسیب روده را نیز به‌تدریج التیام می‌بخشد. طی چند روز تا چند هفته پس از شروع رژیم بدون گلوتن، علائم به‌تدریج فروکش می‌کنند.
اجتناب از محصولاتی که حاوی گلوتن هستند
علاوه بر تجویز یک رژیم غذایی بدون گلوتن، پزشک از شما می‌خواهد که از تمام منابع خوراکی حاوی گلوتن پرهیز کنید. اگر مبتلا به بیماری سلیاک هستید، قبل از مصرف موارد زیر با پزشک یا متخصص داروسازی مشورت کنید:
- داروهای گیاهی
- داروهای نسخه‌ای و بدون نسخه
- مولتی‌ویتامین‌ها و مکمل‌ها
احتمال وجود گلوتن در داروها نادر است اگر گلوتنی هم یافت شود به حدی نیست که تحریک‌کننده علائم سلیاک باشد. بهتر است از محصولاتی که خوراکی نیستند اما حاوی گلوتن هستند نیز آگاه شوید زیرا گاهی استفاده از این محصولات نیز باعث انتقال مقادیری هرچند اندک گلوتن به دستگاه گوارش می‌شود. این محصولات عبارت‌اند از:
- خمیر مدل‌سازی کودکان
- لوازم آرایشی
- رژ لب و بالم لب
- محصولات پوست و مو
- خمیردندان و دهان‌شویه
گاهی اوقات خواندن برچسب محصولات می‌تواند به شما در جلوگیری از مصرف گلوتن کمک کند. بعضی از شرکت‌ها محصولات فاقد گلوتن نیز دارند.
برای انجام آزمایش خون، ادرار و یا مدفوع در منزل کلیک کنید.
توجه داشته باشید که این مطلب، جایگزین نظرات و توصیه‌های تخصصی پزشکان نیست و هرگز از این مطلب به‌عنوان جایگزین توصیه پزشکان استفاده نکنید.
