تومور مغز و دانستنی‌های آن + ایا تومور مغزی کشنده است؟
تومورهای مغزی توده‌هایی از سلول‌ها هستند که با رشد سریع خود بافت‌های حساس مغز را تحت فشار قرار می‌دهند. به دلیل اینکه فضای درون جمجمه محدود است و تنها به اندازه بافت‌های طبیعی فضا دارد بنابراین پدیدار شدن هرگونه بافت اضافه درون مغز می‌تواند مشکل‌ساز شود. احتمال بروز چنین تومورهایی هم در کودکان و هم در بزرگ‌سالان وجود دارد. برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص تومور مغزی این مقاله از هومکا را دنبال کنید.
تومور مغزی چیست؟
در تومور مغزی یک توده سلولی به دلیل رشد غیرطبیعی سلول‌های مغز و یا مهاجرت سلول‌های سرطانی از مناطق دیگر بدن، در مغز تشکیل می‌شود. تومورهای ستون فقرات و تومورهای مغزی با هم تومورهای سیستم عصبی مرکزی (CNS) را شکل می‌دهند. بعضی از تومورهای مغز به سرعت رشد می‌کنند درحالی‌که بعضی دیگر رشد آهسته‌تری دارند. تنها حدود یک‌سوم تومورهای مغزی از نوع بدخیم یا سرطانی هستند.
البته تومور مغز چه سرطانی باشد چه خوش‌خیم بر عملکرد مغز و سلامت فرد تأثیر منفی دارند و اگر به‌اندازه کافی بزرگ شوند بر اعصاب، رگ‌های خونی و بافت اطراف خود فشار تحمیل می‌کنند. تومورهایی که از بافت مغز منشأ می‌گیرند تومورهای مغزی اولیه نامیده می‌شوند اما تومورهایی که از اندام دیگری به مغز مهاجرت کرده‌اند، تومورهای ثانویه یا تومورهای متاستاتیک هستند. در این مقاله ما بیشتر به تومورهای اولیه مغز می‌پردازیم.
انواع تومورهای مغزی
محققان بیش از ۱۵۰ نوع تومور مغزی مختلف را شناسایی کرده‌اند. تومورهای اولیه به تومورهای گلیال (منشأ گرفته از سلول‌های گلیال مغز) یا غیرگلیال ( برخاسته از اعصاب، رگ‌های خونی و غدد مغزی) و خوش‌خیم (غیر سرطانی) و بدخیم (سرطانی) دسته‌بندی شده‌اند. بسیاری از انواع تومورهای مغزی قادرند در ستون فقرات ایجاد شوند. همان‌طور که اشاره شد بیشتر تومورهای مغز از نوع خوش‌خیم هستند. انواع تومورهای خوش‌خیم مغز به شرح زیر هستند:
کوردوما
این تومورها رشد آهسته‌ای دارند و معمولاً از قاعده جمجمه یعنی در محل اتصال مغز با ستون فقرات سرچشمه می‌گیرند. تومورهای کوردوما عمدتاً خوش‌خیم هستند.
کرانیوفارنژیوم
توده‌های کرانیوفارنژیوم معمولاً در غده هیپوفیز بروز می‌کنند و برداشتن آن‌ها به دلیل قرار گرفتن در نزدیکی ساختارهای حساس مغز دشوار است.
گانگلیوما
تومورهای نادری هستند که از سلول‌های عصبی (نورون‌ها) تشکیل می‌شوند.
گلوموس
توده‌های گلوموس درست در قاعده جمجمه در بالای ورید گردنی ظاهر می‌شوند.
مننژیوم
شایع‌ترین نوع تومورهای اولیه مغزی هستند. مننژیوم معمولاً به آهستگی و در بلندمدت ایجاد می‌شود. این تومورها در غشای مننژ که مغز و نخاع را محافظت می‌کند، تشکیل می‌شوند. در موارد نادری، مننژیوم می‌تواند بدخیم هم باشد.
تومور پینه‌آل
این تومورها با رشد آهسته در غده صنوبری (غده پینه‌آل) که هورمون ملاتونین را ترشح می‌کند، در اعماق مغز ظاهر می‌شوند.
آدنوم هیپوفیز
این تومورها در غده هیپوفیز که در پایه مغز قرار دارد، تشکیل می‌شوند. غده هیپوفیز مسئول تولید هورمون‌های مختلفی در بدن است. آدنوم‌های هیپوفیز معمولاً به‌کندی رشد می‌کنند و ممکن است باعث تولید بیش‌ازحد هورمون‌های هیپوفیزی شوند.
شوانوما
تومورهای خوش‌خیم مغزی شایع در بزرگ‌سالان هستند که از سلول‌های شوان در سیستم عصبی محیطی یا اعصاب جمجمه ایجاد می‌شوند. سلول‌های شوان به هدایت سیگنال‌های عصبی کمک می‌کنند.
انواع تومورهای سرطانی مغز
تقریباً ۷۸ درصد از تومورهای سرطانی مغز از نوع گلیوما هستند. این تومورها در سلول‌های گلیال ظاهر می‌شوند. انواع تومورهای سرطانی گلیوما عبارت‌اند از:
آستروسیتوما
تومورهای آستروسیتوما شایع‌ترین نوع گلیوما هستند که در سلول‌های گلیال ستاره‌ای شکل به نام آستروسیت به وجود می‌آید. آستروسیتوما قادر است در بسیاری از قسمت‌های مغز ایجاد شود.
اپاندیموم
این تومورها اغلب در نزدیکی بطن‌های مغز شکل می‌گیرند. منشأ تومورهای اپاندیموم سلول‌های اپاندیمی (سلول‌های گلیال شعاعی) است.
گلیوبلاستوما
گلیوبلاستوما از سلول‌های گلیال به نام آستروسیت تشکیل می‌شوند که سریع‌ترین رشد را در بین تومورهای آستروسیتوم دارد.
الیگودندروگلیوما
این تومورها غیرمعمول هستند و از سلول‌هایی میلین (لایه عایق اطراف رشته‌های عصبی) برمی‌خیزند.
مدولوبلاستوما
نوع دیگری از تومور سرطانی در مغز است. این تومورها به سرعت در قاعده جمجمه رشد می‌کنند. مدولوبلاستوما شایع‌ترین تومور مغز در کودکان است.
به گفته‌ی my.clevelandclinic احتمال بروز تومورهای مغزی در تمامی سنین وجود دارد و هم کودکان و هم بزرگ‌سالان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. البته نسبت ابتلا به تومورهای مغزی تا حدودی در مردها بیشتر از زنان است. مننژیوم تنها تومور مغزی است که در زنان شایع‌تر است. شیوع جدی‌ترین نوع تومور مغزی یعنی گلیوبلاستوما با افزایش سن بیشتر می‌شود بنابراین تومورهای گلیوبلاستوما بیشتر در افراد مسن دیده می‌شود.
تومورهای مغز چقدر شایع هستند؟
تومورهای اولیه مغز (تومورهایی که از خود مغز منشا می‌گیرند) غیرمعمول هستند. در ایالات متحده سالانه تنها حدود ۵ نفر از هر ۱۰۰۰۰۰ نفر به تومور اولیه مغزی مبتلا می‌شوند. هر ساله حدود ۴۱۰۰ کودک زیر ۱۵ سال در ایالات‌متحده به تومور مغز مبتلا می‌شوند.
تومورهای مغزی چقدر جدی هستند؟
تومورهای مغزی چه سرطانی باشند و چه غیر سرطانی می‌توانند مشکلات جدی ایجاد کنند چراکه که جمجمه محکم است و فضایی برای گسترش تومور فراهم نمی‌کند. همچنین اگر یک تومور در نزدیکی بخش‌های حساس و حیاتی مغز ایجاد شود، ممکن است علائم زیر بروز کند:
- ضعف تدریجی و پیش‌رونده
- مشکل در راه رفتن
- مشکلات تعادل
- از دست دادن جزئی یا کامل بینایی
- اختلالات تکلم
- مشکلات حافظه
علائمی که بروز می‌کند ناشی از اثرات زیر است:
- تخریب مستقیم بافت سالم مغز
- فشار آوردن به بافت مجاور
- افزایش فشار داخل جمجمه
- تجمع مایع در مغز
- مسدود شدن جریان طبیعی مایع مغزی نخاعی (CSF)
- بروز خونریزی در مغز
بااین‌حال، برخی افراد که دچار تومورهای مغزی هستند هرگز علائمی بروز نمی‌دهند زیرا تومور به‌اندازه‌ای بزرگ نمی‌شود که بافت‌های اطراف خود را تحت فشار قرار دهد.
علائم و نشانه‌های تومور مغزی چیست؟
برخی از افرادی که مبتلا به تومور مغزی هستند هیچ علامتی را تجربه نمی‌کنند به‌خصوص اگر تومور خیلی کوچک باشد. علائم و نشانه‌های تومور مغزی بسته به محل، اندازه و نوع آن متفاوت است. علائم شایع تومور مغزی شامل موارد زیر است:
- سردردهایی که اوایل صبح شدیدتر هستند و در شب‌ها فرد را از خواب بیدار می‌کنند.
- تشنج
- مشکل در تفکر، صحبت کردن یا درک گفتار
- تغییر خلق‌وخو و شخصیت
- بی‌حسی و فلج در یک طرف بدن
- مشکلات تعادلی و سرگیجه
- مشکلات بینایی
- اختلالات شنوایی
- بی‌حسی یا سوزن سوزن شدن صورت
- حالت تهوع یا استفراغ
- سردرگمی و آشفتگی
در صورت مشاهده علائم بیان‌شده به پزشک مراجعه کنید.
علت ایجاد تومورهای مغزی چیست؟
تومورهای مغزی زمانی ایجاد می‌شوند که ژن‌های خاصی بر روی کروموزوم‌های یک سلول دچار جهش شوند و کارکرد اولیه خود را از دست بدهند. اما اینکه چرا چنین جهش‌هایی رخ می‌دهد هنوز به‌خوبی مشخص نیست. زمانی که DNA تغییر کند و روال طبیعی سلول‌های مغزی مختل شود یکی از پیامدهای آن تکثیر سریع‌تر و غیرطبیعی خواهد بود. وقتی چنین اتفاقی رخ دهد توده‌ای از سلول‌ها به نام تومور در مغز شکل می‌گیرند. البته در برخی موارد جهش‌ها از همان بدو تولد در سلول‌های مغز وجود دارند و ممکن است بر اثر عوامل محیطی مانند قرار گرفتن در معرض اشعه ایکس یا مواد شیمایی، ژن‌های خفته فعال شوند. چند سندرم ژنتیکی نادر و ارثی با تومورهای مغزی مرتبط هستند، ازجمله:
- سندرم نوروفیبروماتوز
- سندرم تورکو
- سندرم گورلین
تنها حدود ۵ تا ۱۰ درصد افراد مبتلا به تومور مغزی سابقه خانوادگی تومور مغزی دارند.
تومورهای مغزی چگونه تشخیص داده می‌شوند؟
تشخیص تومور مغزی فرآیند تقریباً پیچیده‌ای است اما اغلب با بروز علائم و محتمل بودن تومور مغزی، پزشکان با تجویز آزمایش‌های تصویربرداری تومور مغزی را تشخیص می‌دهند. اگر علائم تومور مغزی در فرد دیده شود علاوه بر معاینه بالینی سوالاتی نیز پرسیده می‌شود:
- چه علائمی را در طول روز تجربه می‌کنید؟
- به چه بیماری‌های جدی در گذشته مبتلا بوده‌اید؟
- چه داروهایی در حال حاضر مصرف می‌کنید؟
- جراحی و درمان‌هایی که در گذشته داشته‌اید چه بوده است؟
- آیا سابقه فامیلی ابتلا به سرطان دارید؟
همچنین ممکن است یک معاینه عصبی انجام شود که شامل موارد زیر است:
- ارزیابی تعادل و هماهنگی عضلات
- بررسی وضعیت روانی
- سنجش میزان شنوایی
- معاینه چشم و اختلالت بینایی
- بررسی رفلکس‌های عضلانی
تغییرات منفی در موارد بالا ممکن است بیانگر تحت تأثیر قرار گرفتن بخشی از بافت مغز باشد. اگر پزشک به تومور مغزی مشکوک شود، اسکن مغز اغلب با روش MR تجویز خواهد شد.
چه آزمایشاتی برای تشخیص تومور مغزی انجام می‌شود؟
پزشکان از چندین آزمایش برای تشخیص تومور مغزی استفاده می‌کنند، ازجمله:
MRI و سی‌تی‌اسکن
تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) بهترین آزمایش تصویربرداری برای شناسایی تومورهای مغزی است. سی‌تی‌اسکن (CT) نیز جایگزین خوبی برای مواردی است که انجام MRI مقدور نباشد. قبل از این آزمایش‌ها، مایعی به نام ماده حاجب به یکی از رگ‌های بدن تزریق می‌شود که شناسایی تومور بهتر و واضح‌تر انجام شود. این روش‌های تصویربرداری می‌توانند اندازه و موقعیت دقیق تومور را با جزئیات خاص نشان دهند. پزشک همچنین ممکن است سایر قسمت‌های بدن مانند ریه‌ها، روده بزرگ یا سینه‌ها را نیز جهت ارزیابی مهاجرت سلول‌های توموری معاینه کند.
بیوپسی
در بعضی شرایط برای مشخص شدن نوع تومور نیاز به بیوپسی از تومور (برداشتن نمونه‌ای از تومور برای بررسی میکروسکوپی) است. این کار توسط جراح مغز و اعصاب با ایجاد یک سوراخ کوچک در جمجمه و استفاده از یک سوزن برای نمونه‌برداری از بافت تومور انجام می‌شود.
پونکسیون کمری
در این روش، از یک سوزن کوچک برای برداشتن مایع مغزی نخاعی (CSF) از ستون فقرات استفاده می‌شود. آزمایشگاه از این نمونه برای جستجوی سلول‌های سرطانی استفاده می‌کند. با این ارزیابی مشخص می‌شود که آیا سلول‌های سرطانی به غشای مننژ سرایت کرده‌اند یا خیر.
آزمایش خون
بعضی‌اوقات از آزمایش‌های تخصصی به‌منظور ارزیابی خون و مایع مغزی نخاعی از نظر وجود مارکرهای اختصاصی توموری که بیانگر نوع خاصی از سرطان هستند، استفاده می‌شود.
تومورهای مغزی چگونه درمان می‌شوند؟
درمان تومور مغزی به عوامل مختلفی بستگی دارد، ازجمله:
- محل، اندازه و نوع تومور
- تعداد تومورها
- سن بیمار
- سلامت عمومی بیمار
تومورهای مغزی خوش‌خیم معمولاً با جراحی با موفقیت برداشته می‌شوند و اغلب عود مجدد ندارد. البته موفقیت‌آمیز بودن جراحی تا حدودی نیز به موقعیت تومور و مهارت جراح در حذف تمام تومور بستگی دارد. روش‌های درمانی مانند پرتودرمانی برای مغز بزرگ‌سالان قابل‌تحمل است اما ممکن است از رشد طبیعی مغز کودک به‌ویژه در کودکان کمتر از پنج سال، جلوگیری کند. پزشکان برای درمان تومور اغلب از روش‌های ترکیبی استفاده می‌کنند. گزینه‌های درمانی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
جراحی مغز (کرانیوتومی)
در صورت امکان، جراحان مغز و اعصاب تومور را به‌طور کامل از مغز خارج می‌کنند. این کار بسیار بااحتیاط انجام می‌شود تا آسیب به نواحی عملکردی مغز به حداقل برسد.
پرتودرمانی
دوزهای بالای اشعه ایکس، سلول‌های تومور مغزی را از بین می‌برد یا اندازه تومور را کاهش می‌دهد.
رادیوسرجری
نوعی پرتودرمانی است که از پرتوهای بسیار متمرکز (پرتوهای گاما یا پرتوهای پروتون) برای از بین بردن تومور استفاده می‌شود. رادیوسرجری جراحی نیست زیرا نیازی به برش بافت ندارد.
براکی تراپی
نوعی پرتودرمانی است که شامل قرار دادن دانه‌های رادیواکتیو، کپسول‌ها یا سایر ایمپلنت‌ها به‌طور مستقیم در داخل یا نزدیک تومور است. این کار باعث می‌شود که پرتوها به‌صورت موضعی و متمرکز بر تومور بتابند.
شیمی‌درمانی
در شیمی‌درمانی داروهای ضد سرطانی سلول‌های بدخیم را از بین می‌برند. داروهای شیمی‌درمانی ممکن است به‌صورت وریدی یا به‌صورت قرص تجویز شوند. پس از جراحی تومور مغز، شیمی‌درمانی به‌عنوان روش کمکی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی باقی‌مانده استفاده می‌شود.
ایمونوتراپی
ایمونوتراپی که به آن روش بیولوژیکی هم گفته می‌شود نوعی درمان است که از سیستم ایمنی خود بیمار برای مبارزه با سرطان استفاده می‌شود. درمان عمدتاً شامل تحریک سیستم ایمنی برای برخورد موثرتر با سرطان است.
درمان هدفمند
در این روش درمانی، داروها بدون آسیب رساندن به سلول‌های سالم قادرند سلول‌های سرطانی را مورد هدف قرار دهند. درمان هدفمند معمولاً زمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد که تحمل علائم شیمی‌درمانی برای بیمار دشوار باشد.
پایش و مراقبت
اگر اندازه تومور مغزی کوچک باشد و علائمی ایجاد نکند ممکن است پزشکان روند پایش و مراقبت با انجام آزمایش‌های منظم و دوره‌ای را مدنظر بگیرند.
درمان‌های کاهش علائم تومورهای مغزی
- شانت: اگر تومور باعث افزایش فشار در جمجمه شود، به روش شانت یک لوله نازک با جراحی در مغز قرار می‌گیرد تا مایع مغزی نخاعی مازاد تخلیه شود
- تجویز دارو: داروهایی مانند مانیتول و کورتیکواستروئیدها (کورتون‌ها) می‌توانند به کاهش فشار داخل جمجمه کمک کنند. همچنین این داروها قادرند تورم تومور را کاهش دهند
آیا می‌توان از ابتلا به تومورهای مغزی پیشگیری کرد؟
متأسفانه نمی‌توان از بروز تومور مغزی جلوگیری کرد اما اجتناب از سیگار کشیدن و دوری از تشعشعات رادیواکتیو از اقدامات مهمی است که خطر ابتلا به هر نوع توموری را کاهش می‌دهد. اگر یکی از بستگان درجه یک شما (خواهر و برادر یا والدین) به تومور مغزی مبتلا شده است، مهم است که این موضوع را با پزشک مطرح کنید. در چنین مواردی مشاوره ژنتیک توصیه می‌شود تا مشخص گردد که آیا تومور مغزی با یک سندرم ژنتیکی ارثی مرتبط است یا خیر.
توجه داشته باشید که این مطلب، جایگزین نظرات و توصیه‌های تخصصی پزشکان نیست و هرگز از این مطلب به‌عنوان جایگزین توصیه پزشکان استفاده نکنید.
