پرکاری تیروئید در کودکان و علائم آن

پرکاری تیروئید در کودکان زمانی رخ می‌دهد که غده تیروئید بیش از نیاز بدن هورمون‌های T3 و T4 تولید کند. تیروئید یک غده پروانه‌ای شکل در ناحیه گردن است. این غده با ترشح هورمون‌های تیروئیدی، نقش مهمی در تنظیم ضربان قلب، دمای بدن و سوخت‌وساز سلولی دارد. وقتی‌ هورمون‌های تیروئیدی بیش از مقدار نرمال به خون ترشح شوند سوخت‌وساز کودک سرعت می‌گیرد و مشکلاتی نظیر تغییرات خلق‌وخو، عصبانیت، اختلالات قلبی، کاهش وزن و رعشه دست بروز می‌کند.

تشخیص زودهنگام و درمان به‌موقع این عارضه در پیشگیری از بروز علائم آتی آن بسیار مهم است چراکه پرکاری تیروئید مزمن و درمان‌نشده سبب بروز مشکلات رشد، اختلالات عصبی و کاهش پتانسیل یادگیری در کودک می‌شود. در ادامه این مقاله از مجله سلامت هومکا بیشتر به تشریح پرکاری تیروئید در کودکان می‌پردازیم.

چه عوامل در بروز پرکاری تیروئید در کودکان تأثیر دارند؟

علاوه بر کم‌کاری تیروئید در کودکان پرکاری تیروئید هم در کودکان بروز می‌کند. مهم‌ترین عواملی که سبب بروز پرکاری تیروئید در کودکان می‌شوند شامل موارد زیر است.

بیماری گریوز

این بیماری از شایع‌ترین علت‌های پدید آمدن پرکاری تیروئید در کودکان است. بیماری گریوز یک بیماری خود ایمن است و زمانی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی بدن به دلایل ژنتیکی و یا محیطی به‌اشتباه سلول‌های غده تیروئید را با تولید آنتی‌بادی هدف قرار می‌دهد. این آنتی‌بادی‌ها با اتصال به سلول‌های تولیدکننده هورمون به‌عنوان محرک تولید بیشتر هورمون عمل می‌کنند.

مصرف بیش‌ازحد داروهای هورمونی تیروئیدی

برای کودکانی که به دلایل مختلف درمانی از قرص‌های هورمونی تیروئید استفاده می‌کنند مصرف بیش از نیاز بدن سبب بروز علائم پرکاری تیروئید مثل ضربان قلب بالا و افزایش دمای بدن می‌شود. یکی از این داروها لووتیروکسین است که برای درمان کم‌کاری تیروئید مورداستفاده قرار می‌گیرد.

استفاده زیاد از غذاهای حاوی ید

ید یکی عناصر ضروری برای تولید هورمون‌های تیروئیدی است. مصرف مقادیر زیادید در وعده‌های غذایی ممکن است به‌عنوان یک محرک برای تولید بیشتر هورمون‌های تیروئیدی عمل کند.

ندول تیروئید

گاهی ممکن است با رشد یک یا چند زائده در غده تیروئید رشد کنند که به آن ندول تیروئید می‌گویند. این گره‌ها ظرفیت تولید هورمون‌های تیروئیدی افزایش یابد. این زائده‌ها که به‌صورت جامد و یا کیست‌های مایع ظاهر می‌شوند در بیشتر موارد خوش‌خیم بوده و در بیشتر موارد هم نیازی به درمان با جراحی ندارند.

علائم پرکاری تیروئید در کودکان چیست؟

هورمون‌های غده تیروئید بر تمام اعضای بدن ازجمله مغز، قلب، استخوان، پوست و روده تأثیرگذار هستند. به همین دلیل علائم متعددی در پرکاری تیروئید ظاهر می‌شود که ناشی از افزایش سوخت‌وساز بدن است. از مهم‌ترین علائم پرکاری تیروئید می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

• لاغری مفرط و دشوار شدن افزایش وزن
• ضربان قلب بالا و نامنظم
• فشارخون بالا
• رعشه بدن به‌خصوص دست‌ها
• تعریق زیاد
• زودرنجی و اضطراب
• بیش فعالی و بی‌قراری
• عدم توانایی در تمرکز
• بدخوابی
• خستگی و ضعف
• اشتهای زیاد

اگر علت پرکاری تیروئید بیماری گریوز باشد احتمال بروز علائمی نظیر قرمز شدن، درد و ورم چشم، دوبینی و خشکی چشم نیز وجود دارد.

پرکاری تیروئید در کودکان چگونه تشخیص داده می‌شود؟

معاینه بالینی

در ویزیت اولیه، پزشک با معاینه کودک و بررسی علائم بالینی نظیر ضربان قلب بالا، بی‌قراری، رعشه دست‌ها و علائم چشمی او به وجود پرکاری تیروئید پی می‌برد.

آزمایش تیروئید

پس از معاینه بالینی، پزشک برای تأیید نهایی تشخیص خود آزمایش خونی تیروئید را تجویز می‌کند. در این آزمایش که با گرفتن یک نمونه خون از ساعد کودک انجام می‌شود سطح خونی هورمون‌های تیروئید ارزیابی می‌شوند. بالا بودن سطح هورمون‌های تیروئید یعنی آزمایش T3 و آزمایش T4 و پایین بودن هورمون Thyrotropin در تفسیر آزمایش TSH، بیانگر اختلال پرکاری تیروئید است.

سونوگرافی تیروئید

در این آزمایش که با تصویربرداری از بافت غده تیروئید انجام می‌شود علت زمینه‌ای عارضه پرکاری تیروئید مشخص می‌شود. تغییرات بافتی که در غده تیروئید به‌واسطه بیماری‌های خود ایمن و یا وجود گره ایجاد شده، قابل‌تشخیص است.

درمان پرکاری تیروئید در کودکان چگونه است؟

داروهای ضد تیروئیدی

این داروها با سرکوب عملکرد تیروئید، در کاهش ترشح هورمون‌های تیروئیدی مؤثر هستند. همچنین همزمان با داروهای سرکوب‌کننده غده تیروئید داروهایی به نام مهارکننده‌های بتا نیز برای کاهش علائم بالینی تجویز می‌شود. داروهای ضد تیروئید حداقل باید به مدت دو سال مصرف شوند. پس از سپری شدن این مدت علائم بسیاری از کودکان بهبود پیدا می‌کند. اما در برخی کودکان علائم طولانی‌تر هستند و باید به مدت بیشتری دارو مصرف شود.

کودکانی که علائم آن‌ها پس از سپری شدن دوره درمانی بهبودیافته است به‌منظور کنترل سطح هورمون‌های تیروئیدی، آزمایشات چکاپ تیروئید را به صورت دوره‌ای انجام می‌دهند. بررسی عملکرد تیروئید در آزمایش خون به این دلیل اهمیت دارد که در ۷۵ درصد کودکان احتمال عود مجدد بیماری وجود دارد. با مصرف داروهای تیروئید ممکن است عوارضی نظیر جوش‌های پوستی، درد عضله و مفاصل و کاهش تعداد سلول‌های سفید خون دیده شود.

درمان با ید رادیواکتیو

این روش درمانی به‌منظور درمان قطعی بیماری پرکاری تیروئید مورداستفاده قرار می‌گیرد. بدین منظور از ترکیب ید رادیواکتیو استفاده می‌شود. ید رادیواکتیو پس از ورود به خون توسط غده تیروئید جذب می‌شود. به‌مرور زمان ید رادیواکتیو باعث چروکیده و کوچک شدن غده تیروئید شده و به‌این‌ترتیب ظرفیت غده برای تولید هورمون کاهش می‌یابد. ید رادیواکتیو به بافت‌های بدن آسیب نمی‌زند.

درمان با ید رادیواکتیو یکی از بهترین راه‌ها برای درمان پرکاری تیروئید است که می‌تواند به‌صورت دائمی و قطعی مشکل پرکاری تیروئید کودکان را برطرف کند. البته این روش درمانی برای کودکان زیر ۵ سال، بیماران مبتلا به بیماری‌های چشمی مرتبط با تیروئید و موارد شدید پرکاری تیروئید توصیه نمی‌شود. روش درمانی ید رادیواکتیو برای درمان گره‌های تیروئیدی نیز کاربرد دارد اما برای کودکان و نوجوانان روش جراحی برای برداشتن گره‌های تیروئیدی اولویت دارد.

به گفته وب‌سایت thyroid.org درمان پرکاری تیروئید در کودکان با تجویز دارو آغاز می‌شود. اگر مصرف دارو باعث بهبودی علائم نشود و یا اینکه داروها عوارض زیادی برای کودک به همراه داشته باشند روش درمان با تشخیص پزشک تغییر خواهد کرد و از روش‌های درمان قطعی مثل جراحی یا ید درمانی استفاده می‌شود.

برای بیمارانی که با مصرف دارو بهبود می‌یابند در صورت قطع مصرف داروی متی‌مازول امکان عود بیماری تا شش ماه پس از قطع دارو وجود دارد. معمولا ۶-۱۲ ماه پس از قطع این دارو آزمایش‌های کنترلی صورت می‌گیرد.

جراحی

یکی دیگر از روش‌های درمان قطعی پرکاری تیروئید در کودکان برداشتن بخشی از غده تیروئید به‌منظور کاهش ظرفیت آن برای تولید هورمون‌های تیروئیدی است. در کودکان زیر ۵ سال، کودکان مبتلا به گره‌های تیروئیدی، کودکانی که غده تیروئید آن‌ها بزرگ شده است و همچنین در موارد بسیار شدید و کنترل نشده پرکاری تیروئید که درمان سریع ارجح است، روش جراحی نسبت به سایر روش‌های درمانی اولویت دارد.

در صورت عمل شدن تیروئید توسط جراح تیروئید، عوارض ناشی از عمل کمتر از ۲ درصد است اما اگر جراحی توسط جراح عمومی انجام گردد امکان بیشتر شدن عوارض وجود دارد. بیمارستان‌ها و کلینیک‌های جراحی اطفال بهترین مراکز درمانی برای عمل تیروئید کودکان به شمار می‌روند.

از عوارض عمل تیروئید می‌توان به آسیب دیدن غده پاراتیروئید (غده کوچکی در پشت تیروئید که وظیفه تنظیم کلسیم بدن را بر عهده دارد) و آسیب به عصب‌های حنجره (باعث تغییر تن صدا می‌شود) اشاره کرد. البته این عوارض معمولاً موقتی بوده و با گذر زمان برطرف می‌شوند. از عوارض دیگر جراحی به‌جا ماندن جای عمل بر روی گردن است که البته پس از گذر ۳ ماه تا ۱ سال بخش بزرگی از آن برطرف می‌شود. قبل از عمل ممکن است مکمل‌های ویتامین D برای تنظیم سطح کلسیم برای کودک تجویز گردد.

 روش درمانی مناسب برای پرکاری تیروئید در کودکان

هدف از درمان پرکاری تیروئید در کودکان کاهش و یا حذف علائم بالینی است. هر سه نوع روش درمانی شامل مصرف داروهای ضد تیروئیدی، روش ید رادیواکتیو و روش جراحی برای درمان پرکاری تیروئید مؤثر هستند. برای کودکان در ابتدا سعی می‌شود علائم با استفاده از تجویز داروهای ضد تیروئیدی کنترل شوند. اگر پس از سپری شدن دوره درمانی با دارو در کاهش علائم پرکاری تیروئید نتیجه‌ای حاصل نگردد و یا عوارض جانبی ناشی از دارو آزاردهنده باشند برای استفاده از روش‌های درمانی دیگر تصمیم‌گیری می‌شود.

درمان قطعی و دائمی تیروئید شامل روش جراحی و ید رادیواکتیو است که با ایجاد تعادل هورمونی سبب بازگرداندن زندگی نرمال به کودکان و نوجوانان مبتلا به پرکاری تیروئید می‌شوند. برخی کودکان با مصرف دارو علائم آن‌ها برطرف شده و نیازی به روش جراحی ندارند اما امکان عود بیماری پس از قطع شدن مصرف داروها وجود دارد. برای کنترل سطح هورمون‌های تیروئیدی در این کودکان، چکاپ‌های دوره‌ای تیروئید به‌صورت منظم انجام می‌شود.

چکاپ‌های لازم پس از درمان پرکاری تیروئید در کودکان

یکی از اقدامات مهم مراقبتی پس از پایان یافتن دوره درمانی، ویزیت‌های منظم پزشکی برای بررسی سطح هورمون‌های تیروئیدی، میزان رشد کودک و سایر علائم بالینی است. در ابتدای دوره درمانی ویزیت‌های دوره‌ای بسته به تشخیص پزشک به‌صورت ۱ تا ۳ ماهه است. با ثابت شدن سطح هورمون‌های تیروئید، فواصل زمانی بیشتر شده و به هر ۶ ماه یک‌بار تغییر می‌کند. در هر بار ویزیت پزشکی آزمایش تیروئید به‌منظور ارزیابی سطح هورمون‌های تیروئیدی تجویز می‌شود.

پرکاری تیروئید در نوزادان

پرکاری تیروئید در نوزادان نادر است اما می‌تواند عوارض جدی داشته باشد. زنانی که در دوران باردرای به بیماری گریوز مبتلا هستند ممکن است مشکل پرکاری تیروئید را به جنین خود انتقال دهند. در بیماری گریوز، آنتی بادی‌های خودایمن باعث افزایش تولید هورمون از غده تیروئید می‌شوند که در نهایت منجر به بیماری پرکاری تیروئید می‌شود.

این آنتی بادی‌ها از جفت عبور می‌کنند و غده تیروئید جنین را تحت تاثیر قرار می‌دهند و گاهی نیز باعث تولد زودرس نوزاد می‌شوند. از آنجایی که نوزادان پس از تولد در معرض آنتی بادی‌های مادر نیستند اختلال پرکاری تیروئید در نوزادان (بیماری گریوز نوزادی) معمولاً موقتی است و پس از مدتی برطرف می‌شود. پرکاری تیروئید در نوزادان ممکن است با علائم زیر همراه باشد:

• وزن تولد پایین
• ناهنجاری در شکل یا اندازه سر نوزاد
• مشکل در وزن گرفتن نوزاد (به‌طور طبیعی نوزاد باید طبق نمودار مشخصی افزایش وزن داشته باشد، اما این نوزادان وزن گیری مناسبی ندارند)
• افزایش اندازه کبد و طحال
• تورم ناحیه جلوی گردن
• افزایش ضربان قلب و فشار خون
• پوست گرم و مرطوب

البته توجه داشته باشید، داشتن یک یا حتی چند مورد از این علائم، الزاما دلیلی بر وجود چنین مشکلی نیست، اما بهتر است جهت بررسی بیشتر به پزشک متخصص مراجعه شود.

توجه داشته باشید که این مطلب، جایگزین نظرات و توصیه‌های تخصصی پزشکان نیست و هرگز از این مطلب به‌عنوان جایگزین توصیه پزشکان استفاده نکنید.