سوراخ قلب + نقص مادرزادی سپتوم چیست؟

سوراخ قلب یا نقص مادرزادی سپتوم ازجمله بیماری‌های قلبی است، که از بدو تولد همراه برخی از نوزادان است. این عارضه در دیواره یا تیغه جداکننده دهلیزها و بطن‌ها رخ می‌دهد. با ایجاد حفره در دیواره بین بطن‌ها و دهلیز‌ها خون اکسیژن‌دار و فاقد اکسیژن ترکیب‌شده و یک جریان رفت و برگشتی ایجاد می‌شود. در این حالت قلب و ریه مجبور به فعالیت بیشتر می‌شوند و فشار بیشتری را متحمل خواهند شد. ازجمله علائم سوراخ قلب می‌توان به تنگی نفس، خستگی، رنگ‌پریدگی و نامنظم شدن ضربان قلب اشاره نمود.

آیا سوراخ قلب خطرناک است؟

اگر نقص مادرزادی سپتوم از نوع بطنی باشد به‌مراتب خطر بیشتری سلامت فرد را تهدید می‌کند. هرچه وسعت حفره به وجود آمده در قلب بیشتر باشد، طبیعتاً بیمار علائم را با شدت بیشتری تجربه می‌کند. این بیماری درصورتی‌که تبدیل به یک وضعیت پزشکی بحرانی شود، نیاز به جراحی خواهد داشت و دیگر نمی‌توان آن را با دارودرمانی و سایر تکنیک‌ها درمانی کنترل نمود. در شرایط خیلی بد این عارضه می‌تواند عوارض جانبی جدی همچون آریتمی، نارسایی قلب، سفتی قلب و حمله قلبی را در پی داشته باشد.

آیا سوراخ قلب باعث مرگ می‌شود؟

شدت و میزان خطرناک بودن این نقص مادرزادی به عوامل مختلفی همچون شدت بیماری، وسعت حفره و پیشرفت آن دارد. باوجوداین باید اشاره کرد که اگر سوراخ قلب در ناحیه دهلیزی خیلی کوچک باشد، در بیشتر موارد تشخیص داده نمی‌شود و دلیل تشخیص آن نیز ممکن است یک آزمایش تصادفی باشد. سوراخ قلب دهلیزی در بسیاری از نوزادان پس از تولد به‌تدریج بسته می‌شود و این نگرانی کاملاً برطرف خواهد شد.

VSD یا نقص مادرزادی بطنی شایع‌تر است، علائم واضح‌تری دارد و می‌تواند عوارض بدتری را نیز درپی داشته باشد. این نقص مادرزادی سپتوم می‌تواند در صورت درمان نشدن و البته تشدید شدن سبب ابتلای فرد به نارسایی قلبی، مشکلات دریچه قلب و سکته قلبی شود (اینجا مطالعه کنید: علائم سکته قلبی چیست؟). بنابراین هر یک از این نقایص مادرزادی در نوع خود و درصورتی‌که تشدید شده و مورد کنترل قرار نگیرند، می‌توانند دلیل درصدی از مرگ‌ومیرهای ناشی از عارضه‌های قلبی باشند.

عوارض سوراخ قلب در بزرگ‌سالان

همان‌طور که اشاره کردیم نقص‌های سپتوم مادرزادی اگر کوچک باشند، مسئله جدی ایجاد نمی‌کنند و شاید هرگز نگرانی و علائمی نیز ایجاد نکنند. درصورتی‌که نقص سپتوم وسعت زیادی نداشته باشد، در اوایل دوره نوزادی بسته خواهد شد، بنابراین حتی به درمان خاصی نیز نیاز نیست. اما اگر نقص سپتوم مادرزادی بزرگ باشد مسلماً عوارض جدی به همراه خواهد داشت. ازجمله عوارض جدی ناشی از نقص سپتوم مادرزادی از نوع دهلیزی می‌توان به  موارد زیر اشاره نمود:

• سکته
• مرگ زودهنگام
• نارسایی قلبی سمت راست قلب
• آریتمی یا نامنظم شدن ضربان قلب
• فشار خون ریوی

فشار خون ریوی یکی از جدی‌ترین عوارض حاصل از این نقص مادرزادی است که ممکن است تبدیل به یک آسیب مادام‌العمر شود. از این عارضه تحت عنوان سندرم آیزنمنگر یاد می‌شود. این بیماری به صورت غیرمعمول به‌تدریج در افراد مبتلا به نقص سپتوم دهلیزی با حفره بزرگ ایجاد می‌شود. بروز این عارضه معمولاً چند سال زمان می‌برد.

بنابراین درمان و کنترل سوراخ قلب دهلیزی می‌تواند نقش موثری در جلوگیری از بروز چنین عوارضی داشته باشد. با مدیریت این نقص می‌توان کیفیت زندگی بیمار را بهبود بخشید و حتی آن را درمان نمود. عوارض و زندگی با نقص مادرزادی سپتوم بطنی در انواع مختلف شرایط زیر را به وجود خواهد آورد.

VSD کوچک

اگر فرد بزرگ‌سال یا نوزاد درگیر به نقص مادرزادی سپتوم بطنی با وسعت کم باشد، احتمالاً هیچ علامتی را تجربه نمی‌کند. همچنین این نوزادان و بزرگ‌سالان نیاز به درمان دارویی و جراحی ندارند و خللی در روند زندگی‌شان ایجاد نمی‌شود. بیشتر سوراخ‌های دهلیزی کوچک پس از تولد نوزادان به‌تدریج بسته می‌شوند. همچنین لازم است که مرتباً این افراد تحت معاینه و کنترل پزشک باشند. اگر سوراخ قلب دهلیزی در حال ترمیم و بسته شدن باشد، این اتفاق تا ۲ سالگی خواهد افتاد.

در برخی از موارد ممکن است بسته شدن این سوراخ با وسعت کم تا ۴ سالگی کودک نیز به طول بیانجامد. هیچ اختلالی در رشد طبیعی این گروه از نوزادان و کودکان ایجاد نمی‌شود و مانند سایر نوزادان و کودکان رشد خواهند کرد. آن‌ها می‌توانند مانند دیگران فعالیت کنند، بازی کنند و حتی برای ورزش کردن نیز محدودیتی ندارند.

VSD متوسط تا شدید

چنانچه نقص سپتوم مادرزادی دهلیزی از نوع متوسط تا شدید باشد، قلب کودک یا فرد مبتلای بزرگ‌سال باید مرتباً تحت کنترل و معاینه پزشک قرار بگیرد. معمولاً این عارضه با این وسعت باید با دارو و جراحی تحت درمان قرار بگیرد. این عارضه چون علائم واضحی دارد در سنین نوزادی و کودکی تشخیص داده شده و درمان می‌شود.

پزشک متخصص با نظارت بر وضعیت نوزاد تشخیص می‌دهد که چه زمانی بهتر است جراحی شود و یا اینکه با چه روشی تحت درمان قرار بگیرد. احتمالاً اگر روند درمان بر پایه جراحی باشد، ابتدا کودک برای مدتی تحت درمان دارویی و تغذیه‌ای خاص قرار می‌گیرد. زمانی که پزشک تعیین کند، کودک نیاز به بستری شدن و جراحی قلب خواهد داشت.

نوزادانی که پیش از جراحی در غذا خوردن مشکل دارند، اغلب بلافاصله پس از جراحی انرژی بیشتری خواهند داشت. همچنین بهبود وزن گیری در نوزاد مشاهده می‌شود و حالا خیلی بهتر می‌تواند غذا بخورد. جراحی VSD شدید برای کودکان و بزرگ‌سالان نیز مزیت‌هایی همچون بازیابی انرژی، عدم خستگی در اثر فعالیت‌های روزانه و برگشتن به فعالیت‌های عادی زندگی را در پی خواهد داشت. عدم کنترل این عارضه می‌تواند تبعات جدی همچون نارسایی قلبی، آریتمی، تنگی نفس و سکته را در پی داشته باشد.

سوراخ قلب نوزاد

سوراخ قلب نوزاد ازجمله بیماری‌های قلبی مادرزادی است، که از بدو تولد همراه نوزاد خواهد بود. این حفره ممکن است در دیواره بین دهلیز‌ها یا دیواره بین بطن‌ها ایجاد شود. به این دیواره که دو اتاقک دهلیز و دو اتاق بطن را از هم جدا می‌کند، سپتوم گفته می‌شود. نقص سپتوم دهلیزی در بخش فوقانی قلب و بین دو اتاقک بالایی عضله قلب اتفاق می‌افتد. همچنین نقص سپتوم بطنی در بخش پایینی قلب و بین دو اتاقک پایینی عضله قلب رخ می‌دهد.

از نقص سپتوم دهلیزی تحت عنوان ASD و از نقص سپتوم بطنی تحت عنوان VSD یاد می‌شود. سوراخ به وجود آمده در دیواره دهلیزی سبب می‌شود که حجم خونی که باید در ریه‌ها در جریان باشد، افزایش پیدا کند. حفره اگر در دیواره بین بطن‌ها ایجاد شود، سبب ترکیب خون اکسیژن‌دار (در بطن چپ) و خون فاقد اکسیژن (در بطن راست) می‌شود. همچنین قلب را برای پمپاژ کامل خون مجبور به فعالیت شدیدتر می‌کند. خوب است بدانید که نقص سپتوم بطنی نسبت به نقص سپتوم دهلیزی شایع‌تر است. همچنین این عارضه قلبی مادرزادی نسبت به دیگر انواع بیماری‌های قلبی مادرزادی شیوع بالاتری دارد.

آیا سوراخ بودن قلب نوزاد خطرناک است؟

سوراخ‌ بودن قلب نوزاد یا نقص مادرزادی سپتوم بسته به نوع و شدت آن می‌تواند خطرناک باشد. سوراخ سپتوم از نوع ASD در بسیاری از نوزادان پس از تولد هیچ علائمی ایجاد نمی‌کند، چراکه بعد از تولد به‌تدریج ترمیم می‌شود. اما اگر حفره سپتوم از نوع ASD و VSD شدت پیدا کند یا وسعت آن زیاد باشد می‌تواند نوزاد را دچار اختلالات قلبی ریوی متعدد کند. همچنین عوارضی همچون نارسایی قلبی، رشد ضعیف، آریتمی و مشکلات دریچه قلب را به همراه داشته باشد.

به گفته‌ی وب‌سایت mayoclinic سپتوم دهلیزی یا ASD مانند نقص سپتوم بطنی (VSD) درجه‌بندی دارد. انواع نقص سپتوم دهلیزی به شرح زیر است:

• نقص سپتوم دهلیزی پریموم: این عارضه در بخش تحتانی دهلیز رخ می‌دهد. گاهاٌ همراه این نقص مادرزادی چند نقص دیگر نیز بروز می‌کند
• نقص سپتوم دهلیزی سکوندوم: سکوندوم شایع‌ترین نوع ASD است. این نوع حفره دقیقاً وسط سپتوم بین دهلیز‌ها ایجاد می‌شود
• ASD سینوس کرونری: این نوع ASD شیوع بالایی ندارد و دیواره بین سینوس کرونری را درگیر می‌کند. سینوس کرونری قسمتی از سیستم ورید قلب به شمار می‌رود
• نقص ASD سینوس ورید: این نقص در بخش فوقانی سپتوم به وجود می‌آید. همچنین همراه این نقص مادرزادی ساختار قلب نیز هنگام تولد نوزاد دچار تغییر می‌شود

درمان سوراخ قلب

درمان سوراخ قلب بستگی به نوع آن و شدتش دارد. بر طبق این گفته درمان نقص مادرزادی ASD و نقص مادرزادی VSD به‌صورت زیر خواهد بود.

درمان VSD یا نقص مادرزادی سپتوم بطنی

درمان نقص مادرزادی سپتوم بطنی به فاکتورهایی همچون سلامت عمومی نوزاد، کودک یا بزرگ‌سال، میزان حفره، سن و علائم او بستگی دارد. VSD اگر خیلی کوچک باشد به‌احتمال‌زیاد پس از تولد با رشد نوزاد به‌تدریج برطرف شده و بسته می‌شود، اما گاهی مسدود نشدن این سوراخ نیز محتمل است. اگر این حفره کوچک باشد و بسته نشود، همچنان نیاز به جراحی ندارد و خللی در کیفیت زندگی نوزاد ایجاد نمی‌کند.

اگر VSD بزرگ باشد باید تحت عمل جراحی قرار بگیرد یا با استفاده از کاتتریزاسیون قلبی تحت درمان قرار گیرد. نوزاد یا کودک مبتلا به نقص سپتوم مادرزادی بطنی مرتباً توسط پزشک مورد بررسی قرار می‌گیرد، تا متخصص از بهبود پیدا کردن این نقص اطمینان حاصل کند.

درمان سوراخ قلب بطنی با دارو

گروهی از کودکان مبتلا به سوراخ قلب بطنی یا VSD برای اینکه قلبشان به درستی عمل کند، نیاز به درمان با دارو دارند. این موضوع در مورد کودکانی که علائم شدید دارند صدق می‌کند و کودکان بدون علامت نیاز به دارو ندارند.

عمل جراحی

هدف از انجام این جراحی ترمیم سپتوم پیش از این است که به ریه آسیب جدی وارد شود. نتیجه این جراحی درصورتی‌که موفقیت‌آمیز باشد، می‌تواند تاثیرات مثبتی در کیفیت زندگی و سلامت نوزاد داشته باشد. ازجمله مزیت‌های این جراحی برای نوزاد وزن گیری طبیعی، رشد فیزیکی خوب و بهبود تغذیه است. در این جراحی سپتوم از ناحیه‌ای که در بطن سوراخ دارد، بخیه می‌خورد.

کاتتریزاسیون قلبی

نقص مادرزادی سپتوم بطنی با کاتتریزاسیون قلبی نیز قابل درمان است. در این روش پزشک از ابزار مسدودکننده سپتال همراه با کاتتر استفاده می‌کند. این کاتتر از راه رگ به قلب فرستاده می‌شود. زمانی که کاتتر داخل قلب قرار گرفت، متخصص حفره سپتوم را می‌بندد.

نقش تغذیه در درمان سوراخ قلب بطنی

نوزادانی که مبتلا به نقص مادرزادی VSD هستند، اغلب در هنگام غذاخوردن دچار خستگی می‌شوند. بنابراین این گروه از مبتلایان به‌سختی وزن می‌گیرند و اختلالات تغذیه‌ای متعددی دارند. این نوزادان نیاز دارند:

• شیر خشک یا شیر مادر پرکالری مصرف کنند
• تحت تغذیه به روش لوله‌ای قرار بگیرند

نکاتی در ارتباط با VSD یا نقص سپتوم بطنی

• VSD حفره‌ای است که دیواره بین دو بطن راست و چپ ایجاد می‌شود
• برحسب وسعت حفره علائم مختلفی در نوزاد پدیدار می‌شود
• VSD کوچک علائم خاصی ندارد و در بیشتر موارد خودبه‌خود مسدود می‌شود
• VSD با وسعت بالا با جراحی و کاتتریزاسیون تحت درمان قرار می‌گیرد
• عدم درمان این نقص مادرزادی اگر شدید باشد، عوارضی همچون سکته قلبی، آسیب ریوی، نارسایی قلبی و آریتمی را در پی خواهد داشت
• جراحی نقص سپتوم بطنی نتایج مثبتی همچون بهبود تغذیه، افزایش وزن و افزایش انرژی فیزیکی نوزاد و کودک را در پی دارد

توجه داشته باشید که این مطلب، جایگزین نظرات و توصیه‌های تخصصی پزشکان نیست و هرگز از این مطلب به‌عنوان جایگزین توصیه پزشکان استفاده نکنید.