آنژیوگرافی + مراقبت بعد از آنژیوگرافی قلب
آنژیوگرافی از آن واژه‌هایی است که احتمالاً پیش از چندین بار آن را از اطرافیان، تلویزیون و سایر رسانه‌ها شنیده‌اید و یا مطالبی در مورد آن در اینترنت خوانده‌اید. دلیل پرتکرار بودن این واژه چیست؟ چرا آنژیوگرافی امروزه نسبت به قبل در حال بیشتر شدن است و هر ساله افراد بیشتری با آن سروکار پیدا می‌کنند؟ این مقاله از هومکا برای پاسخ به سوالات پرتکرار در این زمینه و آشنایی هرچه بیشتر همراهان گرامی با روش آنژیوگرافی تهیه‌شده است.
آنژیوگرافی چیست؟
آنژیوگرافی روشی است که از تصویربرداری اشعه ایکس برای دیدن رگ‌های قلبی استفاده می‌شود. این آزمایش معمولاً به‌منظور بررسی برخی از بیماری های قلبی نظیر انسداد و گرفتگی عروقی و تشخیص مشکلات جریان خون به قلب کاربرد دارد. در طی آنژیوگرافی، نوعی رنگ که توسط دستگاه اشعه ایکس قابل‌مشاهده است به رگ‌های قلب تزریق می‌شود.
با کمک دستگاه اشعه ایکس و رنگ‌های تزریق‌شده، به‌سرعت یک سری تصاویر (آنژیوگرام) از رگ‌ها گرفته‌شده و سپس بر روی مانیتور ظاهر می‌شوند. این تصاویر به‌طور واضحی هرگونه تنگ‌شدگی و یا انسداد عروقی را به تصویر می‌کشند و از طریق آن‌ها پزشک متوجه می‌شود که کدام‌یک از رگ‌های بدن باعث بروز مشکلات قلبی شده است.
چرا آنژیوگرافی انجام می‌شود؟
آنژیوگرافی برای بررسی سلامت رگ‌های خونی و نحوه جریان خون در آن‌ها استفاده می‌شود. با این روش می‌توان چندین اختلال و بیماری عروق خونی را تشخیص داد، ازجمله:
- آترواسکلروز به معنی باریک شدن شریان‌های قلبی و قرارگرفتن در معرض خطر سکته مغزی یا حمله قلبی
- تشخیص بیماری‌های شریانی محیطی مانند کاهش خون‌رسانی به عضلات پا
- تشخیص آنوریسم مغزی که در آن رگ‌های خونی مغز دچار برآمدگی می‌شوند
- آنژین که به معنی درد قفسه سینه ناشی از کاهش جریان خون در عضلات قلب است
- لخته شدن خون در ریه یا آمبولی که باعث انسداد شریان‌های ریوی می‌شود
- تشخیص انسداد خون‌رسانی به کلیه‌ها
چه علائمی باعث می‌شود که پزشک آنژیوگرافی را تجویز کند؟
در صورت بروز علائم و نشانه‌های زیر ممکن است پزشک انجام آنژیوگرافی عروقی را توصیه کند:
- بروز علائم بیماری عروق کرونر، مانند درد قفسه سینه
- درد در قفسه سینه، فک، گردن یا بازو
- درد جدید یا فزاینده قفسه سینه
- نقایص مادرزادی قلبی
- نتایج غیرطبیعی در تست استرس (تست ورزش)
- سایر مشکلات عروقی یا آسیب قفسه سینه
- مشکلات دریچه قلب
ازآنجایی‌که آنژیوگرافی ممکن است با عوارضی نیز همراه باشد استفاده از این روش معمولاً تا زمانی که آزمایش‌های غیرتهاجمی قلب مانند الکتروکاردیوگرام، اکوکاردیوگرافی یا تست استرس انجام‌نشده باشد، مورداستفاده قرار نمی‌گیرد.
خطرات آنژیوگرافی
مانند بسیاری از روش‌هایی که برای قلب و رگ‌های خونی انجام می‌شود، آنژیوگرافی عروقی نیز خطرات خود را دارد. برای مثال قرار گرفتن در معرض تابش اشعه ایکس یکی از خطرات این روش تشخیصی است. خطرات و عوارض بالقوه اما نادر عبارت‌اند از:
- ریتم نامنظم قلب (آریتمی)
- واکنش‌های آلرژیک به رنگ یا داروهای مورداستفاده در طول عمل
- آسیب کلیه
- خونریزی و یا ایجاد تورم و التهاب پوستی در ناحیه لوله‌گذاری شده
- عفونت محل کاتتر شده
شرایط قبل از آنژیو
در بعضی موارد، آنژیوگرافی عروق کرونر به‌صورت اورژانسی است اما در سایر موارد انجام این تست تشخیصی از قبل برنامه‌ریزی می‌شود و تاریخ آن و شرایط لازم قبل از انجام آزمایش به اطلاع شما خواهد رسید. آنژیوگرافی در بیمارستان توسط تیم مراقبت‌های بهداشتی با دستورالعمل‌های خاص انجام می‌شود. شرایط رایج قبل از آنژیوگرافی به شرح زیر است:
- شب قبل از آنژیوگرافی چیزی نخورید یا ننوشید
- تمام داروهای تجویزشده را با خود به بیمارستان ببرید. از پزشک خود در مورد مصرف داروهایی که نوبت مصرف آن‌ها اول صبح است سوال کنید
- اگر به دیابت مبتلا هستید در خصوص تزریق انسولین قبل از آنژیوگرافی سؤال کنید
شرایط قبل از آنژیو
قبل از شروع روش آنژیوگرافی، تیم مراقبت‌های بهداشتی سابقه درمانی شما، ازجمله انواع آلرژی‌ها و داروهایی را که مصرف می‌کنید، بررسی می‌کند. یک معاینه فیزیکی انجام می‌شود و در آن علائم حیاتی مانند فشارخون و نبض بررسی خواهد شد. قبل از آنژیوگرافی لازم است مثانه خود را خالی کنید. ممکن است لازم باشد لنزهای تماسی، عینک، جواهرات و سنجاق سر نیز برداشته شود. احتمال دارد که قبل از آنژیوگرافی برای تعیین سلامت سیستم انعقاد خون شما یک آزمایش تجویز شود. دستورالعمل زیر راهنمای قبل از آنژیوگرافی و شب قبل از آزمایش است:
داروها
تمام داروها و یا مکمل‌هایی را که مصرف می‌کنید به اطلاع پزشک برسانید و هرگز مصرف دارویی را خودسرانه قطع نکنید. چند توصیه دارویی مهم پیش از آنژیوگرافی به‌قرار زیر است:
- از مصرف آسپیرین یا محصولات حاوی آسپیرین خودداری کنید
- دی پیریدامول یا وارفارین را ظرف ۷۲ ساعت قبل از آزمایش و ۲۴ ساعت بعد از آزمایش مصرف نکنید. این داروها به‌عنوان قرص‌های رقیق‌کننده خون شناخته می‌شوند
- از مصرف پلاویکس به مدت ۵ روز قبل از عمل خودداری کنید
قطع و مصرف داروها صرفاً باید با مشورت پزشک باشد و از هر نوع اقدام خودسرانه اکیداً اجتناب کنید.
اگر مبتلا به دیابت هستید در بدو ورود به کلینیک برای انجام آنژیوگرافی، تیم مراقبتی را در جریان دیابت خود قرار دهید. همچنین:
- اگر انسولین سریع الاثر تزریق می‌کنید، در روز عمل از مصرف آن خودداری کنید
- درصورتی‌که انسولین طولانی اثر مصرف می‌کنید، دوز معمول را استفاده کنید
- اگر NPH یا DETEMIR مصرف می‌کنید، نیم دوز مصرف کنید
آماده شدن برای آنژیوگرافی
برای انجام آنژیوگرافی، باید به پشت روی تخت اشعه ایکس دراز بکشید. ازآنجایی‌که این تخت ممکن است در طول عمل تغییر وضعیت دهد، ممکن است تسمه‌های ایمنی روی سینه و پاهای شما بسته شود. دوربین‌های اشعه ایکس روی سر و سینه شما حرکت می‌کنند تا از زوایای مختلف عکس بگیرند.
- یک لوله باریک در یکی از رگ‌های بازوی شما قرار می‌گیرد. البته ممکن است قبل از شروع آنژیوگرافی یک آرام‌بخش به شما تزریق گردد و باعث شود که در طول آنژیوگرافی احساس خواب‌آلودگی کنید
- الکترودهایی در طی آنژیوگرافی به قفسه سینه وصل می‌شوند که در طول عمل، عملکرد قلب پایش شود. همزمان، یک فشارسنج فشار خون شما و یک اکسی‌متر میزان اکسیژن خون را اندازه‌گیری می‌کند
- موهای زائد ناحیه ورود کاتتر (لوله باریک) اصلاح و سپس ضدعفونی می‌شود. یک برش کوچک در محل ورود ایجاد می‌شود و یک لوله پلاستیکی کوتاه در شریان شما قرار می‌گیرد. کاتتر از طریق برش وارد رگ خونی شده و با دقت به شریان‌های کرونری هدایت می‌شود
- رنگ حاجب از طریق کاتتر تزریق می‌شود و در این هنگام ممکن است احساس گرگرفتگی و یا افزایش دمای مختصری داشته باشید اما دوباره وضعیت به حالت عادی برمی‌گردد. اگر احساس درد یا ناراحتی را تجربه کردید به تیم مراقبت‌های پزشکی خود اطلاع دهید. رنگ تزریق‌شده در تصاویر اشعه ایکس به‌راحتی قابل‌مشاهده است. همان‌طور که رنگ در رگ‌های خونی شما حرکت می‌کند، پزشک می‌تواند جریان آن را مشاهده و هرگونه انسداد یا گرفتگی را شناسایی کند
در طول آنژیوگرافی
بسته به آنچه پزشک در طول آنژیوگرافی شما مشاهده می‌کند، ممکن است از روش‌های آنژیوپلاستی با بالون یا استنتگذاری برای باز کردن شریان مسدود شده استفاده شود. گاهی سایر آزمایش‌های تشخیصی مانند سونوگرافی به پزشک کمک می‌کند تا انسدادهای شناسایی‌شده را ارزیابی کند. انجام آنژیوگرافی حدود یک ساعت طول می‌کشد، اگرچه گاهی طولانی‌تر هم می‌شود، به‌خصوص اگر قرار باشد آنژیوپلاستی و استنتگذاری نیز انجام شود.
به گفته‌ی وب‌سایت mayoclinic اگر موارد زیر را پس از آنژیوگرافی مشاهده کردید موضوع را به پزشک خود اطلاع دهید:
- متوجه خونریزی، کبودی یا تورم در محل لوله‌گذاری (کاتتر) شده‌اید
- درد و ناراحتی زیادی در محل کاتتر احساس می‌کنید
- علائم عفونت مانند قرمزی، التهاب یا تب دارید
- تغییر دمای بدن یا تغییر رنگ پوست در دست‌وپا دیده شود
- ضعف یا بی‌حسی در پا یا بازوی کاتترگذاری شده رویت شود
- دچار درد قفسه سینه یا تنگی نفس می‌شوید
اگر محل کاتتر همچنان خونریزی می‌کند و با اعمال فشار به محل متوقف نمی‌شود، با خدمات فوریت‌های پزشکی تماس بگیرید. همچنین اگر محل کاتتر به‌طور ناگهانی متورم و یا کبود شد نیز با خدمات فوریت‌های پزشکی تماس بگیرید.
بعد از آنژیوگرافی
پس از انجام آنژیوگرافی، کاتتر از بازو یا کشاله ران برداشته می‌شود و برش پوستی با یک گیره یا یک باند مخصوص بسته خواهد شد. سپس به اتاق خود بازمی‌گردید و اگر کاتتر در کشاله ران قرار داده شده باشد، باید چند ساعت دراز بکشید تا محل کاتتر کاملاً بسته و از خونریزی جلوگیری شود. پس از آنژیوگرافی به مدت ۴ تا ۶ ساعت تحت نظر خواهید بود.
در این مدت زمان، پرستار دستورالعمل‌های مراقبت در منزل را برای شما بیان می‌کند و یک برگه مکتوب از این دستورالعمل‌ها در اختیار شما قرار خواهد گرفت. موارد ذکرشده را در خانه به‌درستی دنبال کنید. قبل از ترخیص یک‌بار دیگر رادیولوژیست شما را ارزیابی می‌کند و سپس نتایج آزمایش را با شما در میان می‌گذارد. با تشخیص پزشک می‌توان همان روز به خانه برگشت و یا ممکن است یک شب را در بیمارستان بمانید.
در این مدت لازم است مایعات زیادی بنوشید تا رنگ از بدنتان پاک شود. از پزشک خود بپرسید که چه زمانی می‌توانید مصرف داروها، دوش گرفتن، کار کردن و سایر فعالیت‌های عادی را از سر بگیرید. برای چند روز از انجام فعالیت‌های سخت و بلند کردن اجسام سنگین خودداری کنید. اگر دیابت دارید تا ۴۸ ساعت پس از آزمایش گلوکوفاژ (متفورمین هیدروکلراید) مصرف نکنید تا خطر عوارض کلیوی کاهش یابد.
انواع آنژیوگرافی
بسته به اینکه کدام قسمت از بدن موردبررسی قرار گیرد، انواع مختلفی از آنژیوگرافی وجود دارد.
- آنژیوگرافی عروق کرونر برای بررسی قلب و عروق خونی مجاور
- آنژیو مغزی برای بررسی عروق خونی داخل و اطراف مغز
- آنژیوگرافی ریه برای بررسی رگ‌های خونی ریوی
- آنژیوگرافی کلیه برای بررسی رگ‌های خونی کلیوی
گاهی اوقات در آنژیوگرافی ممکن است از روش اسکن به جای اشعه ایکس استفاده شود. به این روش سی‌تی آنژیو یا آنژیوگرافی ام‌آر‌آی می‌گویند. یک نوع آنژیوگرافی هم وجود دارد که برای بررسی چشم استفاده می‌شود که آنژیوگرافی فلورسین نام دارد.
توجه داشته باشید که این مطلب، جایگزین نظرات و توصیه‌های تخصصی پزشکان نیست و هرگز از این مطلب به‌عنوان جایگزین توصیه پزشکان استفاده نکنید.
