افسردگی در سالمندان؛ از علائم تا درمان
هر از گاهی ناامیدی و غصه‌دار بودن بخشی از روال طبیعی زندگی است اما اگر این احساسات چندین هفته متوالی ادامه داشته باشند به احتمال زیاد از نشانه‌های ابتلا به افسردگی است. سالمندان هم ممکن است دچار افسردگی شوند. در این مقاله علائم و نشانه‌های مهم مرتبط با افسردگی در سالمندان و روش‌های درمان آن تشریح شده است.
افسردگی چیست؟
افسردگی چیست؟ افسردگی یک اختلال خلقی جدی است که بر نحوه تصمیم‌گیری، رفتار و افکار تأثیر زیادی دارد. این اختلال ذهنی اگرچه در سالمندان شایع است اما بیشتر افراد سال‌خورده با وجود ابتلا به بیماری‌ها و مشکلات جسمی از زندگی خود رضایت خاطر دارند. در این میان سالمندانی که در جوانی به افسردگی مبتلا بوده‌اند نسبت به سایرین بیشتر در معرض افسردگی قرار دارند.
افسردگی یک چالش در سلامت روان است که باید برای درمان آن تلاش کرد و امروزه خوشبختانه با در دسترس بودن داروهای مؤثر امکان بهبودی بسیار چشمگیر است. مشاوره، تجویز دارو و سایر روش‌های موجود قادرند شما را در روند بهبودی یاری دهند. اگر علائم افسردگی را در خود مشاهده می‌کنید تردید و تحمل درد جایز نیست و توصیه می‌شود هرچه سریع‌تر برای درمان آن به پزشک مراجعه کنید.
انواع افسردگی در سالمندان
در سالمندان چندین نوع افسردگی شایع است که مهم‌ترین آن‌ها شامل موارد زیر است:
- اختلال افسردگی اساسی: در این نوع افسردگی علائمی بروز می‌کند که حداقل دو هفته طول می‌کشد و توانایی فرد را برای انجام کارهای روزانه به‌شدت کاهش می‌دهد
- اختلال افسردگی مداوم (دیستایمیا): در این نوع افسردگی، فرد افسرده‌حال حداقل به مدت دو سال علائم افسردگی را بروز داده است. البته شدت افسردگی کمتر از نوع افسردگی اساسی است و افراد مبتلا به دیستایمیا معمولاً قادرند امور روزانه خود را پیش ببرند
- اختلال افسردگی ناشی از مواد/دارو: این نوع افسردگی با مصرف الکل، مواد مخدر یا داروهایی مانند مسکن‌ها در ارتباط است
- اختلال افسردگی ناشی از ابتلا به بیماری: افسردگی‌هایی که با یک بیماری مثل بیماری‌های قلبی یا سرطان در ارتباط هستند
سایر انواع افسردگی‌ها مثل افسردگی سایکوز، افسردگی پس از یائسگی و افسردگی فصلی نیز با شیوع کمتر در سالمندان دیده می‌شوند.
فاکتورهای خطر ابتلا به افسردگی در سالمندان چیست؟
بر اساس تحقیقات، عوامل زیادی در ابتلای سالمندان به افسردگی سهیم هستند. در برخی افراد واکنش‌هایی که در مغز رخ می‌دهد در بروز این اختلال نقش به‌سزایی دارد اما در برخی دیگر محرک افسردگی ممکن است یک حادثه تلخ مثل مرگ عزیزان و یا تشخیص یک بیماری وخیم باشد. علاوه بر موارد ذکرشده عوامل زیر نیز در بروز افسردگی نقش دارند:
- بعضی بیماری‌ها: مثل سکته مغزی یا سرطان
- عوامل ژنتیکی: به‌ویژه در افرادی که سابقه خانوادگی ابتلا به افسردگی دارند بیشتر در معرض افسردگی هستند
- استرس: ازجمله استرس مراقبت از عزیزان در بستر بیماری
- مشکلات خواب: بی‌خوابی یکی از مشکلات شایع در کاهش سلامت روان است
- تنهایی: انزوای اجتماعی و تنهایی زندگی کردن سالمندان را با خطر جدی سلامت روحی و روانی مواجه می‌کند
- فقدان ورزش: عدم تحرک بدنی و یکجا نشستن احتمال ابتلای فرد به انواع بیماری‌های جسمی و ذهنی را افزایش می‌دهد
- مشکلات فیزیکی: محدودیت‌های حرکتی که انجام فعالیت‌های روزمره را دشوار می‌کند
علائم افسردگی در سالمندان چیست؟
تشخیص افسردگی در سالمندان به آسانی تشخیص افسردگی در جوانان نیست چراکه با گذشت سن علائم و نشانه‌های افسردگی نیز تغییر می‌کنند. برای مثال در برخی‌ها غم و غصه نشانه اصلی افسردگی نیست بلکه احساس بی‌حسی و عدم علاقه به فعالیت‌های روزمره نشانه اصلی افسردگی است. دز ادامه برخی از علائم افسردگی ذکر شده است. باید خاطرنشان کرد ازآنجایی‌که هر فرد افسردگی را به شکل متفاوتی تجربه می‌کند ممکن است بعضی از علائم در این لیست نباشد:
- افسرده حالی، اضطراب یا احساس پوچی
- احساس ناامیدی، گناه، بی‌ارزشی یا درماندگی
- زودرنجی و بی‌قراری
- از دست دادن علاقه به انجام فعالیت‌های لذت‌بخش
- کاهش انرژی و خستگی مفرط
- آهسته‌تر از قبل حرکت کردن یا صحبت کردن
- مشکل در تمرکز، به خاطر سپردن یا تصمیم‌گیری
- مشکل در خوابیدن، زود بیدار شدن یا پرخوابی
- خوردن بیشتر یا کمتر از حد معمول
- خطور افکار خودزنی یا خودکشی و اقدام به خودکشی
اگر فردی هستید که از یک سالمند مراقبت می‌کنید گه گاهی از احساسات و افکارش بپرسید. گفتگو و بیان کردن احساسات به‌ویژه در سالمندان نقش مهمی در کم شدن علائم افسردگی و کاهش اقدام به خودکشی دارد. مراقب سرنخ‌های افسردگی در پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها باشید و هرگاه پی بردید که غم و غصه دارند به‌دقت به حرف‌هایشان گوش دهید تا در صورت نیاز کمک کنید.
اگر از علائمی که ذکر شد تعدادی را در خود می‌بینید و بیش از دو هفته نیز پایدار بوده‌اند توصیه می‌شود با پزشک مشورت نمائید. هرگز افسردگی را دست‌کم نگیرید و بی‌توجه از کنار نشانه‌ها عبور نکنید چراکه به‌مرورزمان شدت علائم بیشتر می‌شود.
درمان افسردگی سالمندان چگونه است؟
خوشبختانه هر نوع افسردگی حتی در مراحل پیشرفته نیز قابل‌درمان است. هرگاه به علائم افسردگی پی بردید به دنبال درمان آن باشید. اگر فکر می‌کنید که مبتلا به افسردگی هستید با پزشک مشورت نمائید. گاهی مصرف بعضی داروها و یا ابتلا به بعضی بیماری‌ها علائمی شبیه به افسردگی ایجاد می‌کند.
پزشک با معاینه بیمار، بررسی سابقه درمانی و تجویز آزمایشات این احتمالات را نیز ارزیابی می‌کند. اگر پزشک در معاینات خود وجود بیماری‌های فیزیکی را رد کند بیمار را برای انجام معاینات تخصصی‌تر به یک متخصص سلامت روان مانند روانشناس ارجاع می‌دهد. روش‌های مختلف درمانی برای افسردگی سالمندان به صورت زیر است.
روان‌درمانی
با کمک مشاوره یا گفتگو درمانی فرد می‌تواند احساسات، افکار و رفتار مضر را شناسایی و آن‌ها را تغییر دهد. این کار توسط متخصصین سلامت روان مثل روانشناس، مددکار اجتماعی بالینی، روانپزشک، یا سایر متخصصان بهداشت روان انجام می‌شود. نمونه‌هایی از رویکردهای درمانی برای افسردگی در سالمندان عبارت‌اند از درمان شناختی-رفتاری (CBT) و روان‌درمانی بین فردی (IPT).
تجویز دارو
داروهایی که برای درمان افسردگی در سالمندان تجویز می‌شوند در تنظیم هورمون‌های مؤثر بر خلق‌وخو و تغییر شیمی مغز مثل افزایش سروتونین تأثیر دارند. انواع مختلفی از داروهای افسردگی تولید شده‌اند و بسته به علائم بیمار تجویز می‌شوند. برای مثال داروهای SSRIs داروهای ضدافسردگی هستند که معمولاً برای افراد مسن مورداستفاده قرار می‌گیرند.
الکتروشوک درمانی (ECT)
در این روش چند الکترود بر روی جمجمه قرار می‌گیرند تا جریان الکتریکی ایمن و ملایمی از مغز عبور کند. این شیوه درمانی زمانی استفاده می‌شود که تجویز دارو و روان‌درمانی مؤثر نبوده است.
تحریک مغناطیسی مغز (rTMS)
در این روش از دستگاه مخصوصی برای فعال کردن مغز استفاده می‌شود. در روش rTMS نیازی به بیهوشی نیست و فقط مناطق خاصی از مغز هدف قرار می‌گیرد تا به کاهش علائم مرتبط با افسردگی مثل خستگی، حالت تهوع یا از دست دادن حافظه کمک کند.
طبق تحقیقات علمی و شواهد بالینی، درمان ترکیبی یعنی کاربرد هم‌زمان دارو و روان‌درمانی نقش قابل‌توجهی در درمان افسردگی دارد. نوع دارویی که تجویز می‌شود یا روش درمانی به شدت افسردگی و علائم بالینی فرد بستگی دارد. اگر فکر می‌کنید که با مصرف دارو در طی چند هفته تغییری در علائم شما ایجاد نشده است موضوع را به پزشک اطلاع دهید تا داروهای دیگر و یا دوزهای متفاوتی تجویز گردد.
احتمال دارد که پزشک در کنار تجویز دارو روش‌های مکمل مثل مراقبه و یا یوگا را نیز به شما توصیه کند. شواهد نشان می‌دهد که این روش‌ها به‌تنهایی در درمان افسردگی مؤثر نیستند بلکه در کنار مصرف دارو برای تسریع بهبودی مفید هستند.
به گفته وب‌سایت nia.nih.gov افسردگی یک وضعیت بالینی است که درمان آن مستلزم مداخله پزشکی است. اگرچه حمایت و کمک خانواده به فرد افسرده بسیار مهم است اما نباید به‌عنوان درمان اصلی درنظر گرفته شود. نکات زیر برای حمایت از سالمند مبتلا به افسردگی مفید است:
- فرد را تشویق کنید که به پزشک مراجعه کند و سپس به برنامه درمانی تجویزشده پایبند باشد
- در ویزیت‌های پزشکی یا مشاوره‌ای او را همراهی کنید.
- در فعالیت‌های موردعلاقه او شرکت کنید برای مثال در پیاده‌روی و یا دوچرخه‌سواری همراه او باشید چراکه فعالیت بدنی برای تقویت خلق‌وخوی وی مناسب است
آیا می‌توان از ابتلا به افسردگی پیشگیری کرد؟
اینکه چگونه می‌توان از افسردگی و یا سایر اختلالات ذهنی و روانی پیشگیری کرد یک موضوع جذاب و پرطرفدار در بین مردم است. اگرچه نمی‌توان به‌طورقطع از افسردگی پیشگیری کرد اما اصلاح سبک زندگی یکی از مؤثرترین راه‌ها برای بالا بردن سلامت مغز و بهداشت روان است. در این بخش از مقاله به نکات مهمی جهت پیشگیری از افسردگی اشاره می‌شود. این تغییرات در سبک زندگی تأثیر به‌سزایی در جلوگیری از ناتوانی فیزیکی و کاهش افسردگی به‌ویژه در سالمندان دارند:
- فعالیت بدنی خود را افزایش دهید و از یک رژیم غذایی سالم و متعادل استفاده کنید. با پیروی از بعضی رژیم‌های غذایی تحت نظر پزشک مثل رژیم کم سدیم می‌توان خطر ابتلا به افسردگی را کاهش داد
- ۷ تا ۹ ساعت خواب شبانه برای سلامت جسم و بهبود عملکرد مغز لازم است
- با دوستان و خانواده در ارتباط باشید و از تنهایی و انزوا اجتناب نمائید
- انجام فعالیت‌های موردعلاقه را در برنامه هفتگی یا ماهانه خود بگنجانید
- خانواده و پزشک را در جریان افسردگی خود قرار دهید
راه‌هایی برای ایجاد احساس شادی و کاهش افسردگی در سالمندان
احساس تنهایی یکی از مشکلات شایع در سالمندان است که سلامت روان و سلامت جسمانی آن‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. کلید تقویت خلق‌وخوی سالمندان این است که مشکلات ذهنی و روانی در همان مراحل اولیه برطرف شوند. در این بخش از مقاله سه راه کاربردی برای تبدیل اخم‌های یک عزیز سالمند به لبخند بیان شده است.
با هم غذا بخورید
سعی کنید وعده‌های غذایی را با عزیزانتان صرف کنید چراکه تنها غذا خوردن باعث شعله‌ور شدن احساس تنهایی در فرد سالمند می‌شود. سر یک سفره غذا خوردن می‌تواند سلامت روانی و عاطفی سالمندان را تا حد زیادی ارتقا دهد. در برنامه هفتگی و ماهانه خود روزهایی را برای سر زدن به بزرگ‌ترها و صرف شام یا ناهار با آن‌ها اختصاص دهید.
طبیعت‌گردی
یک گردش ساده با هم در پارک و یا پیاده‌روی مختصر در اطراف محل زندگی نقش مهمی در تقویت سلامت روان افراد سالمند دارد. تنفس هوای تازه و مشاهده مناظر طبیعی راهی اثربخش برای تقویت خلق‌وخوی عزیزان سالمند است.
استفاده از فناوری‌های مدرن
سعی کنید به بزرگ‌ترهای خود نحوه استفاده از رایانه یا سایر ابزارهای الکترونیکی برای تماس با اعضای خانواده و دوستان را آموزش دهید. برایشان حساب کاربری ایجاد کنید تا در هنگام تنهایی بتوانند از آن استفاده کنند. در روزهایی که امکان دیدار حضوری عزیزتان میسر نیست از طریق تماس آنلاین هم می‌توانید به شاد شدن او کمک کنید.
توجه داشته باشید که این مطلب، جایگزین نظرات و توصیه‌های تخصصی پزشکان نیست و هرگز از این مطلب به‌عنوان جایگزین توصیه پزشکان استفاده نکنید.
سلام ممنون از مطالب خوبتون
کسی که از رفتن پیش روانشناس و روانپزشک ممانعت میکنه رو چیکار کنیم؟
سلام ممنون از شما
شاید با توجه به امکان دریافت مشاوره‌ی روانشناسی و روانپزشکی به صورت آنلاین و یا استفاده از خدمات ویزیت در منزل بشه این مشکل رو برطرف کرد.
جالب بود ممنون
ممنون از شما که مقاله رو مطالعه کردین
خوشحالیم که مطالب رو دوست داشتین
سلام.لطفا راهنمایی بفرمایید که آیا در شیراز مکانی برای نگهداری و درمان بیمار افسرده با مشکلات اعصاب وجود دارد ؟ ممنون میشم که آدرس را اعلام بفرمایید . منظور از نگهداری فقط به منظور بهبودی و روانکاوی هست
سلام به شما
به بیمارستان روانپزشکی ابن سینا یا بیمارستان استاد محرری مراجعه کنین.
سلام وقت بخیر مادرم ۷۵ سال داره و همیشه از همه چیز ناراضی و الان سه دفعه است خونه ترک کرده مادر من حتی یک شب هم تا حتی چند ماه پیش پدرم ترک نمیکرد ولی الان به هر بهانه ای خونه ترک میکنه همش اضطراب و استرس داره علتش چیست ممنونم راهنمایی کنید
سلام زهره عزیز
بدون معاینه و مصاحبه روانی، امکان مطرح کردن هیچ تشخیصی وجود نداره. چون علت‌ها دامنه گسترده‌ای داره. باید از یک متخصص روانپزشکی کمک بگیرین. ممکنه شروع دمانس هم باشه.