درمان استرس در کودکان + دلایل استرس در کودکان چیست؟
استرس در کودکان مانند یک نیرو محرکه است که کودک را به یادگیری و تمرین مطالب درسی و یا نوجوان را به مطالعه برای امتحان سوق می‌دهد. اما تأثیر استرس مزمن و بلندمدت در زندگی کودک متفاوت است چراکه این نوع استرس در ایجاد انواع اختلالات ذهنی و بیماری‌های جسمی نقش دارد. استرس طولانی‌مدت در بالا رفتن فشار خون، تضعیف سیستم ایمنی، ابتلا به چاقی و بیماری‌های قلبی تأثیرگذار است. استرس مزمن از عوامل مؤثر در بروز مشکلات روانی نظیر اضطراب و افسردگی است که این روزها متأسفانه شیوع بالایی دارند.
با استناد به مطالعه تحقیقاتی سال ۲۰۱۸ و همچنین بر اساس نتایج حاصل از پژوهش‌های انجمن سلامت روان ایالات‌متحده، میزان افسردگی و اضطراب در کودکان و نوجوانان ۶ تا ۱۷ سال از ۵٫۴ درصد در سال ۲۰۰۳ به ۸٫۴ درصد در سال ۲۰۱۲ افزایش یافته است. استرس کودکان همواره شبیه به استرس بزرگ‌سالان نیست اما می‌توان مثل بزرگ‌سالان با روش‌های سالم استرس را مدیریت نمود. والدین و فرزندان با کمک یکدیگر قادرند نشانه‌های استرس را شناسایی کرده و برای مدیریت و کنترل آن دست‌به‌کار شوند.
دلایل ایجاد استرس در کودکان
برای فرزندان تنش‌های خانگی یکی از دلایل اصلی استرس است. اختلافات والدین و طلاق از دلایل مهم بروز استرس در کودکان است. زندگی کردن با نامادری و ناپدری و یا نقل مکان کردن و مهاجرت استرس‌هایی هستند که منشأ آن‌ها خانواده است. یکی دیگر از منابع استرس کودکان، مدرسه است. مسائلی همچون مشکل در دوست‌یابی، مواجهه با همکلاسیان قلدر و یا مشکلات درسی و ناسازگاری با معلم از مشکلات رایج کودکان در مدرسه محسوب می‌شوند.
دلایل ایجاد استرس در نوجوانان
هرچه کودکان بزرگ‌تر می‌شوند منابع استرس آن‌ها نیز بیشتر می‌شود. در نوجوانان استرس‌های بیرون از خانه نقش پررنگ‌تری نسبت به استرس‌های خانگی دارد. مدرسه مثل دوران کودکی همچنان یکی از مهم‌ترین مسائل استرس‌زا برای نوجوانان است. مطالعات انجمن روانشناسی آمریکا بیانگر این است که استرس در میان نوجوانان بسیار شایع است و نظرسنجی‌های انجام‌شده نشان می‌دهد که ۸۳ درصد نوجوانان مدرسه را کانون اصلی استرس خود می‌دانند.
اما منبع استرس تنها به مدرسه محدود نمی‌شود بلکه تحقیقات در سنین ۱۵ تا ۲۱ سال (نسل Z- اولین نسلی از نوجوانی که با اینترنت و فناوری دیجیتال رشد کرده‌اند) نشان می‌دهد که مسائل اجتماعی مانند خشونت در جامعه، میزان بالای خودکشی و آزارهای جنسی نیز از منابع مهم استرس هستند.
علائم استرس در کودکان و نوجوانان
این علائم به طرق مختلفی ظاهر می‌شوند که مهم‌ترین آن‌ها به شکل زیر است:
- زودرنجی و خشم: کودکان و نوجوانان قادر نیستند مثل بزرگ‌سالان احساسات خود را در قالب کلمات بیان کنند و بیشتر اوقات با بدخلقی و عصبانیت استرس خود را بروز می‌دهند. کودکان و نوجوانان پراسترس، زودتر از کوره در می‌روند و بیشتر نزاع می‌کنند
- تغییرات در رفتار: نوجوانی که همواره با دقت به سخنان والدین خود گوش می‌داد اما اکنون بی‌قرار است و تمرکز ندارد و یا نوجوان پر جنب‌وجوشی که دیگر تمایلی به خروج از خانه ندارد احتمالاً دچار استرس است. این نوع تغییرات ناگهانی نشانه‌هایی از بالا بودن استرس است
- اختلالات خواب: مشکلات خواب ناشی از استرس باعث پدیدار شدن احساس خستگی، کم‌حوصلگی، زیاد خوابیدن و یا دیر به خواب رفتن می‌شود
- بی‌توجهی به مسئولیت‌های روتین: بی‌میلی در انجام تکالیف مدرسه، فراموش‌کاری و به تأخیر انداختن کارها ممکن است از نشانه‌های استرس باشند
- تغییرات تغذیه‌ای: پرخوری و یا کم‌اشتهایی گاهی از علائم استرس هستند
- علائم فیزیکی: اغلب استرس با علائم فیزیکی مثل سردرد و شکم‌درد ظاهر می‌شود
درمان استرس در کودکان و نوجوانان
مواجهه با استرس و شرایط استرس‌زا یک واقعیت زندگی برای کودکان و بزرگ‌سالان است. نکات زیر در کنترل استرس بسیار مفید هستند:
خواب باکیفیت
خواب برای تجدیدقوای ذهنی و جسمی ضروری است. پزشکان برای کودکان ۶ تا ۱۲ سال، ۹ تا ۱۲ ساعت خواب شبانه و برای نوجوانان ۸ تا ۱۰ ساعت خواب توصیه می‌کنند. قبل از خواب لازم است که استفاده از تلویزیون و موبایل محدود شود.
ورزش و درمان استرس در کودکان
فعالیت بدنی از راهکارهای مفید در کاهش استرس برای تمامی گروه‌های سنی است. متخصصان حوزه سلامت حداقل ۶۰ دقیقه فعالیت بدنی روزانه را برای کودکان و نوجوانان ۶ تا ۱۷ سال ضروری می‌دانند.
به گفته وب‌سایت mayoclinic، ورزش علاوه بر سلامت فیزیکی بدن و ایجاد احساس خوب در شما به کاهش استرس نیز کمک می‌کند. ورزش، هورمون اندورفین را در بدن ترشح می‌کند که باعث ایجاد حس خوب در بدن می‌شود. همچنین ورزش اثرات منفی استرس را کم می‌کند.
ورزش خلق‌وخو را بهبود می‌بخشد و به افزایش اعتماد به نفس کمک می‌کند. همچنین شما می‌توانید به کمک ورزش برنامه خواب خود را تنظیم کنید.
بیان کردن احساسات
صحبت کردن درباره موقعیت‌های آزاردهنده در حضور فرد معتمد، به کودکان و نوجوانان در کاهش استرس و پیدا کردن راه‌حل کمک می‌کند.
اختصاص وقت برای تفریح
کودکان و نوجوانان نیز همانند بزرگ‌سالان به وقت آزاد برای انجام امور دلخواه خود مثل بازی کردن، نقاشی کشیدن و یا سایر کارهای مورد علاقه نیاز دارند.
گردش در طبیعت و درمان استرس در کودکان
سپری کردن ساعاتی از هفته در دل طبیعت یکی از راه‌های مؤثر برای کاهش استرس و ارتقای سلامت جسمانی و روانی است. محققان در پژوهش‌های خود به این موضوع دست‌یافته‌اند افرادی که در محیط‌های طبیعی‌تر زندگی می‌کنند کمتر دچار استرس، اضطراب و افسردگی هستند.
نوشتن احساسات
تحقیقات علمی بیانگر این است که نوشتن احساسات در کاهش استرس و سلامت روانی مفید است. نوشتن در مورد احساسات مثبت، جنبه‌های خوشایند زندگی، نعمت‌ها و شکرگزاری در کاهش علائم اضطراب مؤثر است.
تمرین‌های ذهنی
در یک مطالعه دانشگاهی در مدت ۵ هفته و در گروه سنی ۱۳ تا ۱۸ سال نشان می‌دهد نوجوانانی که تمرین‌های آرام‌سازی ذهن و مراقبه را آموخته‌اند تشویش ذهنی کمتری نسبت به سایر همسالان خود دارند.
چگونه والدین می‌توانند به کاهش استرس در کودکان کمک کنند؟
والدین با ایجاد عادت‌های سالم و سبک زندگی درست برای خود و همچنین کمک به فرزندان برای یافتن راه‌حل مناسب، مهم‌ترین نقش را در کاهش استرس کودکان و نوجوانان ایفا می‌کنند. بعضی از راه‌هایی که والدین می‌توانند به فرزندان خود کمک کنند عبارت است از:
اتخاذ روش صحیح حل مسئله در درمان استرس در کودکان
با مشاوره روانشناسی و صحبت با فرزندان در مورد افکار و احساسات استرس‌زا، می‌توان به روش درست برای کاهش استرس دست یافت.
مشارکت دادن کودکان در حل مسئله
تلاش والدین به‌منظور یافتن راهکاری برای مشکل فرزند خود طبیعی است اما اگر والدین در کوچک‌ترین مسائل نیز ورود کرده و اجازه مشارکت به فرزندان خود ندهند فرصت یادگیری مهارت‌های مدیریت استرس را از آنان سلب می‌کنند. در مسائل جزئی اجازه دهید که کودک یا نوجوان خود مسائل را برطرف کند. این کار در افزایش اعتمادبه‌نفس و مدیریت بهتر استرس مؤثر است.
افزایش سواد رسانه‌ای و درمان استرس در کودکان
این روزها نوجوانان ساعاتی از وقت خود را در فضای مجازی سپری می‌کنند و در این فضا با چالش‌های مختلف مانند محتوای سؤال‌برانگیز، قلدری مجازی و مقایسه زندگی خود با دیگران در شبکه‌های اجتماعی مواجه می‌شوند. والدین می‌توانند با افزایش سواد رسانه‌ای فرزندان خود و وضع کردن قوانین و مقررات در استفاده از موبایل، به سلامت روانی آنان کمک کنند.
غلبه بر افکار منفی
افکار و صحبت‌های منفی نظیر “در ریاضی بسیار ضعیف هستم” و یا “از موی سرم متنفرم” بر اعتمادبه‌نفس کودکان و نوجوانان تأثیر مخرب دارد. با شنیدن این جملات از کودکان بهتر است با آن‌ها صحبت کرده و بخواهید که در مورد حرف خود بیشتر فکر کنند و یا زمانی را به خاطر آورند که با تلاش خود به موفقیت رسیده‌اند. تمرین دیدگاه مثبت در کودکان سبب افزایش تاب‌آوری آن‌ها در برابر استرس می‌شود.
توجه به احساسات کودکان
هرگاه فرزندتان ناراحت یا مضطرب به نظر می‌رسد علت را جویا شوید و به او بگویید که احساساتش را درک می‌کنید.
افزایش عزت‌نفس
به کودکان خود آموزش دهید که خطاها و اشتباهات بخشی از مسیر یادگیری هستند. با این کار بکوشید حس سرزنش و احساس گناه را از او دور کنید.
حامی او باشید
به حرف‌هایش گوش دهید و اگر صلاح می‌بینید اجازه دهید خود نقش مؤثری در حل مشکل ایفا کند و هرگاه نیاز به کمک داشت در دسترس باشید و از او حمایت کنید.
ابراز محبت
آغوش گرم و محبت خود را از کودک دریغ نکنید.
انتظارات واضح و معقول
بدون سختگیری زیاد، انتظارات خود را بیان کنید و به کودک بیاموزید که همکاری و مشارکت مهم‌تر از رقابت است.
بروز عصبانیت به شیوه صحیح
در مواردی که از دست کودک عصبانی هستید به شیوه درست خشم خود را بروز دهید. ابتدا آرامش خود را حفظ کنید و سپس به یک شیوه مناسب احساسات خود را به او منتقل نمایید.
صحبت کردن در مورد پیامد کارها
کودکان و نوجوانان نیاز دارند که در مورد نتیجه کارهای خود بیشتر بدانند. برای مثال اگر کودک به‌درستی وظایف خود را انجام دهد پاداش در انتظارش خواهد بود و اگر اسباب‌بازی دوست خود را بشکند باید به فکر راهی برای تعمیر و یا جایگزین کردن آن باشد.
آموزش منطقی فکر کردن
به کودکان آموزش دهید که چه چیزی واقعی و چه چیزی تصور و خیال است. برای مثال اگر در کاری شکست‌خورده به او بگویید که شکست خوردن برای همه طبیعی است و با تلاش می‌توان به موفقیت رسید.
درمان اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) در کودکان
هر کودکی ممکن است با اتفاقات سخت و دردناکی مواجه شود که تحمل آن فراتر از توانش باشد. کودکانی به اختلالات PTSD مبتلا هستند مدت‌ها پس از حادثه همچنان با تداعی آن، علائم استرس و اضطراب در وجودشان شعله‌ور می‌شود. درمان PTSD به کودکان و نوجوانان کمک می‌کند تا سریع‌تر مراحل بهبودی را طی کنند. گاهی در کنار جلسات مشاوره، تجویز دارو نیز راهگشا است. اتفاقات زیر از دلایل عمده بروز PTSD است:
- تصادف شدید و جراحت
- تجاوز جنسی
- از دست دادن والدین
- خشونت و ضرب‌وجرح
- مورد تنفر یا تهدید قرار گرفتن
اختلال PTSD چگونه درمان می‌شود؟
اغلب اوقات PTSD خودبه‌خود برطرف نمی‌شود اما انجام اقدامات درمانی و کمک‌های مؤثر روند را تغییر می‌دهد. متخصصین حوزه بهداشت روان مثل روانشناسان و روان‌پزشکان از تجربه و دانش کافی برای کار با بیماران PTSD برخوردارند. درمان PTSD به‌صورت ترکیبی از روش‌های روانشناسی و تجویز دارو به‌منظور کاهش اضطراب، مشکلات خلق‌وخو و اختلالات خواب است. روش درمانی PTSD در کودکان به روش TF-CBT معروف است.
این روش شامل فعالیت‌های گفتاری و یادگیری بوده که توسط روانشناس هدایت می‌شود. برای کودکان کم سن و سال‌تر، تروما درمانی شامل صحبت کردن، بازی، نقاشی و فعالیت‌های داستانی است. در طول درمان همواره یکی از والدین و یا سرپرست کودک حضور دارد. حضور و حمایت والدین تأثیر مهمی در احساس امنیت و مؤثر بودن روند درمان دارد. برای نوجوانان درمان PTSD به شیوه زیر است:
- فعالیت‌های پردازش شناختی (CPT): به نوجوان برای کنار آمدن با احساسات ناشی از حادثه کمک می‌کند
- مواجهه درمانی: به نوجوان برای کاهش اضطراب و رودررو شدن با موقعیت‌هایی که پس از تروما از آن‌ها گریزان است کمک می‌کند
- حساسیت‌زدایی با حرکات چشم و پردازش مجدد: این شیوه که ترکیبی از روانکاوی و حرکات چشم است قدرت و اثر ناشی از حادثه را کاهش می‌دهد. حساسیت‌زدایی سبب می‌شود که مغز به طریق دیگری حادثه تروما را پردازش کند
آیا حادثه سخت همیشه منجر به PTSD می‌شود؟
خیر! بسیاری از کودکان و نوجوانانی که حادثه سخت یا تروما را تجربه می‌کنند به PTSD مبتلا نمی‌شوند. در بیشتر موارد پس از سپری شدن چند روز و یا چند هفته از تروما، کودک با شرایط جدید سازگار می‌شود. اختلال PTSD زمانی بروز می‌کند که شدت حادثه بر مکانیسم سازگاری کودک غلبه کند. این کودکان نیاز به حمایت بیشتری برای عبور از این شرایط دشوار دارند.
توجه داشته باشید که این مطلب، جایگزین نظرات و توصیه‌های تخصصی پزشکان نیست و هرگز از این مطلب به‌عنوان جایگزین توصیه پزشکان استفاده نکنید.
سلام ممنون از مطالب خوبتون. چطور بفهمم بچم استرس داره؟
سلام به شما
ممنون از لطفتون
معمولا استرس در کودکان علائمی رفتاری داره. از جیغ زدن و خشم تا جویدن ناخن و شب ادراری علائم متفاوته.
بهترین کار مشورت با روانپزشک کودکه.
سلام بچه من شبا موقع خواب دندون قروچه داره
به خاطر استرس میتونه باشه؟
سلام به شما
دندون قروچه میتونه ریشه‌ی روحی داشته باشه مثل استرس یا آسیب عاطفی.
همینطور میتونه به دلیل شرایط فیزیکی مثل درد فک و دندان باشه.
توصیه میشه با متخصص اطفال مشورت کنین.
سلام پسرم کلاس اول هست الان دوهفته هست استرسی شده از مدرسه رفتن استرس میگیره که میگه دلم درد میگیره بنظرتون چیکار کنم تا استرس ازش دور بشه؟
سلام به شما
این شرایطی نیست که به تنهایی اقدامی کنین و موثر واقع بشه. از روانپزشک کودکان کمک بگیرین. این استرس میتونه مهم و اثرگذار باشه.
سلام من دخترم ۹ساله شه ازقبل میدونم که استرس داره الان چند روزی که بیشتر شده بی اشتها شده همش توفکر وهی میگه دل‌درد دارم میخوام بالا بیارم لطفا منو راهنمایی کنید
سلام به شما
استرس و اضطراب در کودکان، علائم مختلفی رو تقلید می‌کنه. حتما باید از روانپزشک کودک و نوجوان کمک بگیرین تا اول استرس ریشه یابی و رفع بشه.