اختلال دوقطبی + هر آنچه که باید در مورد شیدایی بدانید!
اختلال دوقطبی که به آن افسردگی شیدایی نیز گفته می‌شود یک اختلال روانی است که در آن تغییرات شدید خلق‌وخو از حالت خیلی پرانرژی تا خیلی کم‌رمق رخ می‌دهد. در افراد افسرده معمولاً علائمی مثل غم و از دست دادن اشتیاق برای انجام کارهای روتین دیده می‌شود. در اختلال دوقطبی زمانی که حالت خلقی به سمت شیدایی می‌چرخد فرد پر از نشاط، انرژی و گاهی زودرنج و تندمزاج است.
این تغییرات خلقی خواب، انرژی، فعالیت‌های روزمره، تفکر، رفتار و قدرت تصمیم‌گیری را تحت تأثیر قرار دادن می‌دهد. دفعات تکرار (اپیزود) تغییرات خلقی بستگی به شدت اختلال دارد. در برخی بیماران دوره‌های تغییر خلق به‌ندرت رخ می‌دهد اما در برخی دیگر سالی چندین بار بروز می‌کند. در اغلب بیماران در بین دو دوره معمولاً علائم بیماری محسوس است اما در برخی دیگر علائم خاصی ظاهر نمی‌شود.
اگرچه اختلال دوقطبی یک مشکل مادام‌العمر است اما می‌توان با پیروی کردن از برنامه درمانی، خلق‌وخو و احساسات را مدیریت کرد. در بسیاری از موارد اختلال دوقطبی با دارو و مشاوره روانشناسی قابل‌درمان است.
انواع اختلالات دوقطبی و علائم آن‌ها چیست؟
چندین نوع اختلال دوقطبی و بیماری‌های مرتبط با آن وجود دارد. این اختلالات شامل مانیا (شیدایی)، هیپومانیا (نیمه شیدایی) و افسردگی است. علائم ناشی از هر کدام از این اختلالات باعث تغییرات خلقی و رفتاری چشمگیری در بیمار می‌شوند که منجر به اضطراب شدید و سخت شدن زندگی می‌شود.
اختلال دوقطبی نوع ۱
فرد مبتلا حداقل یک بار حالت مانیا را قبل یا پس از علائم هیپومانیا و یا افسردگی تجربه کرده است. در بعضی از موارد، ابتلا به مانیا ممکن است باعث فاصله گرفتن فرد از واقعیت و ایجاد توهم گردد. این نوع اختلال دوقطبی به‌طور مساوی در مردان و زنان دیده می‌شود و علائم آن به شرح زیر است:
- بروز حداقل یک اپیزود مانیا که یک هفته طول بکشد
- علائمی که با انجام امور روزانه تداخل داشته باشند
- علائمی که با اختلال یا بیماری دیگری در ارتباط نباشند
اختلال دوقطبی نوع ۲
فرد مبتلا حداقل یک‌بار افسردگی و هیپومانیا را تجربه کرده است اما هرگز به مانیا دچار نشده است. اپیزود افسردگی حداقل به مدت ۲ هفته به طول می‌انجامد. هیپومانیا نیز حدود ۴ روز تداوم دارد. بر اساس یکی از مطالعات سال ۲۰۱۷ این نوع اختلال قطبی بیشتر در زنان شیوع دارد و علائم آن به شرح زیر است:
- بروز حداقل یک اپیزود هیپومانیا که ۴ روز یا بیشتر طول بکشد
- تغییرات خلقی مرتبط با هیپومانیا که محسوس است
- بروز حداقل یک اپیزود افسردگی که حداقل ۲ هفته به طول انجامد و تأثیر قابل‌توجهی بر روی امور روزمره داشته باشند
- علائمی که با اختلال یا بیماری دیگری در ارتباط نباشند
اختلال دوقطبی ادواری (سیکلوتیمیک)
فرد مبتلا حداقل دو سال (در کودکان و نوجوانان یک سال) علائم هیپومانیا و افسردگی را بروز داده است. علائمی که در این نوع دوقطبی بروز می‌کند معمولاً کوتاه‌تر و خفیف‌تر از اختلال نوع ۱ و نوع ۲ است. بیشتر افراد مبتلا به اختلال سیکلوتیمیک تنها به مدت ۱ یا ۲ ماه را بدون تغییرات خلقی سپری می‌کنند. علائم این اختلال دوقطبی به‌قرار زیر است:
- دوره‌های متوالی هیپومانیا و افسردگی که ۲ سال یا بیشتر به طول انجامد
- بروز علائمی که در دسته هیپومانیا و افسردگی نمی‌گنجد
- علائمی که حداقل نیمی از ۲ سال بروز کند و هرگز بیش از ۲ ماه متوالی متوقف نشود
- علائمی که باعث بروز استرس بالا و تأثیر بر زندگی شوند
انواع دیگر اختلال دوقطبی
مواردی از اختلال دوقطبی به دلیل عوارض جانبی بعضی داروها، الکل، تأثیر بعضی بیماری‌ها نظیر سندرم کوشینگ، بیماری MS و یا سکته ایجاد می‌شود. اختلال دوقطبی نوع ۲ شکل خفیف‌تر اختلال دوقطبی نوع ۱ نیست اما روش تشخیص و علائم آن متفاوت است.
درحالی‌که اپیزودهای مانیک نوع ۱ می‌تواند شدید و خطرناک باشد، در نوع ۲ افسردگی دردسرساز است چراکه علائم آن تا مدت طولانی‌تری ادامه دارد و کیفیت زندگی را بیشتر تحت تأثیر قرار می‌دهد. اگرچه اختلال دوقطبی در هر سنی ممکن است ظاهر شود اما بیشتر در نوجوانی و اوایل بیست سالگی بروز می‌کند. علائم اختلال دوقطبی از فردی به فرد دیگر متفاوت بوده و در گذر زمان نیز احتمال تغییر در علائم محتمل است.
مانیا و هیپومانیا
مانیا و هیپومانیا دو اپیزود متفاوت از هم اما با علائم مشابه هستند. شدت علائم مانیا بیشتر از هیپومانیا است و مشکلات بیشتری در شغل، مدرسه، فعالیت‌های اجتماعی و ارتباطات دوستانه پدید می‌آورد. علاوه بر این، در اپیزود مانیا احتمال بروز سایکوز یا روان پریشی وجود دارد که در این صورت فرد نیازمند مراقبت‌های ویژه است. در هر اپیزود احتمال بروز علائم زیر وجود دارد:
- شادی غیرعادی و بی‌قراری و سراسیمگی
- افزایش انرژی، فعالیت بدنی و تحریک‌پذیری
- حس سلامتی و اعتمادبه‌نفس کاذب
- کاهش نیاز به خواب
- پرحرفی
- پرش ذهنی
- حواس‌پرتی
- قدرت تصمیم‌گیری ضعیف
اپیزود افسردگی در اختلال دوقطبی
در این اپیزودها علائمی بروز می‌کنند که باعث بروز مشکل در انجام کارهای روزانه مثل امور شغلی، تحصیلی و فعالیت‌های اجتماعی می‌شوند. هر اپیزود افسردگی از ۵ یا تعداد بیشتری از علائم زیر تشکیل شده است:
- خلق افسرده مثل احساس غم، پوچی، ناامیدی و ترس (در کودکان و نوجوانان خلق افسرده به حالت زودرنجی بروز می‌کند)
- عدم علاقه و اشتیاق به انجام امور روزانه
- افزایش یا کاهش وزن فراوان بی‌ارتباط با رژیم غذایی
- کاهش یا افزایش اشتها (در کودکان عدم وزن‌گیری مناسب می‌تواند یکی از نشانه‌های افسردگی باشد).
- بی‌خوابی و یا خوابیدن زیاد
- بی‌قراری و یا حرکات کند و آهسته
- خستگی مفرط و از دست دادن انرژی
- احساس گناه و بی‌ارزشی
- کاهش توانایی تمرکز و تفکر
- افکار و رفتار مرتبط با خودکشی
سایر ویژگی‌های اختلال دوقطبی
در اختلال دوقطبی نوع ۱ و ۲ ممکن است علائم دیگری مثل اضطراب، مالیخولیا و سایکوز نیز دیده شود. در زنان مبتلا به دوقطبی احتمال بروز علائم در زمان بارداری وجود دارد. احتمال تغییر علائم در فصول مختلف سال نیز دور از انتظار نیست.
علائم اختلال دوقطبی در کودکان و نوجوانان
تشخیص علائم این بیماری در کودکان و نوجوانان تا حدودی دشوارتر از بزرگ‌سالان است چراکه این علائم با افت‌وخیزهای طبیعی دوران کودکی، عوارض ناشی از استرس و تروما و یا با علائم ناشی از سایر اختلالات ذهنی هم‌پوشانی دارند.
اپیزودهای افسردگی، مانیا و هیپومانیا در کودکان و نوجوانان اگرچه مشخص و قابل‌تشخیص است اما الگوی پدیدار شدن آن‌ها با اپیزودهای بزرگ‌سالان متفاوت است و خلق‌وخو نیز در طی هر اپیزود به‌سرعت تغییر می‌کند. در برخی کودکان در بین دو اپیزود تغییرات خلقی رخ نمی‌دهد. یکی از بارزترین علائم اختلال دوقطبی در کودکان و نوجوانان تغییرات شدید خلق‌وخو است به‌طوری‌که با ویژگی‌های معمول رفتاری آن‌ها همخوانی ندارد.
چه وقت برای اختلال دوقطبی به پزشک مراجعه کنیم؟
به گفته وب‌سایت mayoclinic علی‌رغم تغییرات شدید خلقی در اختلال دوقطبی، افراد مبتلا به این بیماری شاید چندان تأثیر مخرب تغییرات شدید احساسی و دیگر علائم را بر زندگی خود و خانواده جدی نگیرند.
احتمالاً افراد مبتلا به این بیماری، به دلیل ظاهر شدن دوره‌های پرانرژی و سرخوشی، احساس می‌کنند که بازدهی بالاتری دارند. اما در بیشتر اوقات پس از اپیزود سرخوشی یک دوره افسردگی قرار دارد و باعث بروز مشکلات مالی، حقوقی و مسائل ارتباطی و اجتماعی می‌شود.
بنابراین اگر علائم افسردگی یا مانیا را در خود می‌بیند با پزشک مشورت کنید. این بیماری خودبه‌خود درمان نمی‌شود و باید بر اساس برنامه درمانی تنظیم‌شده توسط پزشک متخصص علائم تحت کنترل قرار بگیرند.
علت ابتلا به اختلال دوقطبی چیست؟
علت دقیق ابتلا به این بیماری تاکنون مشخص نشده است اما محققان بر این باورند که عوامل زیر در شکل گرفتن چنین اختلالی نقش دارند:
- تفاوت‌های بیولوژیکی: افراد مبتلا به اختلال دوقطبی دارای تفاوت‌هایی در شیمی و ساختار مغز در مقایسه با سایرین هستند
- ژنتیک: افرادی که در اعضای خانواده خود، والدین و یا خواهر و برادر مبتلا به اختلال دوقطبی دارند بیشتر در معرض ابتلا هستند
فاکتورهای خطر ابتلا به اختلال دوقطبی چیست؟
مهم‌ترین عواملی که احتمال بروز این اختلال را افزایش می‌دهند به صورت زیر است:
- سابقه خانوادگی ابتلا به اختلال دوقطبی
- سپری کردن دوره بسیار پراسترس مثل تروما و یا مرگ عزیزان
- اعتیاد به الکل و مواد مخدر
ابتلا به اختلال دوقطبی چه پیامدهایی دارد؟
اگر در درمان این عارضه مغزی کوتاهی شود پیامدهای آن تمام جنبه‌های زندگی را تحت تأثیر قرار خواهد داد. از مهم‌ترین اثرات این اختلال می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- احتمال گرایش به مصرف الکل و مواد مخدر
- ارتکاب به خودکشی
- پدید آمدن مشکلات مالی و اقتصادی
- آسیب به روابط اجتماعی و عاطفی
- افت تحصیلی و شغلی
بیماری‌های همراه با اختلال دوقطبی
ممکن است افرادی که به این بیماری دچار هستند همزمان به عارضه دیگری مرتبط با اختلال دوقطبی نیز دچار باشند. بعضی از این اختلالات همزمان شدت اختلال دوقطبی را تشدید کرده و تعدادی نیز روند درمان را با مشکل مواجه می‌کنند. مثال‌هایی از سایر اختلالات مرتبط با اختلال دوقطبی عبارت‌اند از:
- اختلالات اضطرابی
- اختلالات تغذیه‌ای
- اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی
- گرایش به الکل و مواد مخدر
- مشکلات سلامتی مثل بیماری‌های قلبی، اختلالات تیروئیدی، سردرد و چاقی
چگونه می‌توان از ابتلا به اختلال دوقطبی پیشگیری کرد؟
راه قطعی و تضمین‌شده برای ابتلا به این بیماری وجود ندارد. باوجوداین با تشخیص و درمان زودهنگام می‌توان از ایجاد و یا پیشروی علائم جلوگیری کرد. اگر معاینات پزشکی حاکی از ابتلای شما به اختلال دوقطبی است رعایت بعضی نکات از تبدیل علائم کوچک به اپیزودهای مانیا و افسردگی پیشگیری می‌کند.
توجه به علائم هشداردهنده
با تشخیص دادن اولیه و زودهنگام علائم می‌توان از پیشروی آن‌ها جلوگیری کرد. با دقت در علائم بیماری احتمال دارد الگوهای تکرارشونده و همچنین محرک‌های بیماری را شناسایی کنید. درصورتی‌که بروز علائم اولیه دلالت بر ورود شما به اپیزودهای مانیا یا افسردگی است به پزشک خود اطلاع دهید.
خودداری از مصرف الکل و مواد مخدر
مصرف این مواد می‌تواند باعث تشدید بیماری و تکرار بیشتر اپیزودهای بیماری گردد.
مصرف منظم داروهای تجویزشده
شاید بعضی اوقات وسوسه شوید که مصرف دارو را قطع کنید. در اختلال دوقطبی متوقف کردن خودسرانه و ناگهانی داروها باعث عود بیماری و شدیدتر شدن علائم می‌شود.
هرگز نباید دارویی را بدون دستور پزشک مصرف و یا قطع کرد. همچنین داروهایی که از آن‌ها در این مقاله نام می‌بریم فقط جهت معرفی است.
درمان اختلال دوقطبی چگونه است؟ آیا داروها موجب اضافه‌وزن می‌شوند؟
داروهای تثبیت‌کننده خلق
از این داروها می‌توان لیتیوم، والپورئیک اسید، دی‌والپروئکس سدیم، کاربامازپین و لاموتریژین را نام برد. تمام این داروها به جز لاموتریژین احتمال ابتلا به چاقی را افزایش می‌دهند.
داروهای ضدسایکوز
این دسته شامل الانزاپین، ریسپریدون، کتیپین، آری‌پیپرازول، زیپراسیدون، لوراسیدون، کاری‌پرازین و آسناپین است. داروهای آری‌پیپرازول، زیپراسیدون، لوراسیدون، کاری‌پرازین خنثی‌تر بوده و تأثیر کمتری در افزایش وزن دارند.
داروهای ضدافسردگی و درمان اختلال دوقطبی
این دسته از داروها ممکن است به همراه تثبیت‌کننده‌ها و داروهای ضدسایکوز تجویز شوند و معمولاً به تنهایی مورداستفاده قرار نمی‌گیرند چون‌که باعث بروز مانیا و یا سریع‌تر شدن سیکل علائم می‌شوند. بعضی از داروهای ضدافسردگی در افزایش وزن تأثیر دارند هرچند که این تأثیرات از فردی به فرد دیگر متفاوت است.
تجویز داروهای ترکیبی ضدافسردگی‌ها – ضدسایکوزها
تجویز داروهای ترکیبی برای درمان افسردگی و تثبیت خلق‌وخو مفید است. داروی سیمبیاکس که ترکیبی از فلوکسیتین (داروی ضدافسردگی) و الانزاپین (داروی ضدسایکوز) است از این داروها محسوب می‌شود و با افزایش وزن نیز در ارتباط است.
توجه داشته باشید که این مطلب، جایگزین نظرات و توصیه‌های تخصصی پزشکان نیست و هرگز از این مطلب به‌عنوان جایگزین توصیه پزشکان استفاده نکنید.
سلام ممنون از مطالب خوبتون این بیماری ارثیه؟
سلام ممنون از لطف شما
ژنتیک جنبه موثری از ایجاد بیماری دوقطبیه.
بهتره از نظر خطر بروز این بیماری و یا غربالگری زودرس با روانپزشک مشورت بشه.
سلام کسی که ادعا میکنه آدم مقدسیه هم ممکنه اختلال دوقطبی داشته باشه؟
سلام به شما
اتصال برچسب توهم یا فرافکنی فکری و یا سایر اختلالات روانی به افراد نیازمند ارزیابی و مصاحبه‌ی دقیق روانپزشکی هست.
چراکه یک باور برای یک فرد می‌تونه ناشی از اعتقادات باشه و برای فرد دیگری شروع توهم.
سلام وقتتون بخیر.سوالی که پیش میاد اینه که سایکوز ،اسکیزوفرنی و دو قطبی چه تفاوتی با هم دارند؟
آیا سایکوز باعث دو قطبی میشه یا برعکس ؟
از نزدیکان بنده عید به سایکوز مبتلا شدن ،بعد از برطرف شدن توهم و هزیان ،وارد فاز افسردگی شدن و الان شیدایی.خیلی نگران ایشون هستیم.ایا هر کسی که سایکوز رو تجربه کنه این روند رو طی میکنه ؟سپاسگزارم
سلام به شما
تعریف بیماری‌های روانی، بدون وجود زمینه طبی، خیلی ساده نیست. بهتره تشخیص بیماری کاملا برعهده روانپزشک گذاشته بشه. سایکوز می‌تونه علامتی از بیماری دوقطبی باشه. سیر بیماری‌های روانی در افراد با زمینه‌های مختلف، متفاوت هسن.
سلام برای فهمیدن اینکه نوجوان۱۱ سال به بیماری دوقطبی مبتلا است یا نه باید اول بخ روانشناس مراجعه کرد یا روانپزشک
سلام به شما
صرفا و فقط روانپزشک. با توجه به حساسیت و بیمارگونه بودن شرایط، مداخله طبی لازم هست.