کیست بیضه یا اسپرماتوسل چیست؟
شاید به‌تازگی متوجه شده باشید که یک کیست یا توده در بیضه یا کنار آن رشد کرده است، این احتمال وجود دارد که شما مبتلا به اسپرماتوسل باشید! اسپرماتوسل کیست یا کیسه‌ای غیرطبیعی است که در ناحیه اپیدیدیم رشد می‌کند. در اغلب موارد اسپرماتوسل بدون علامت و غیرسرطانی است، اما باید تحت معاینه پزشک قرار بگیرد. در این بخش به موضوع کیست بیضه یا اسپرماتوسل، ویژگی‌ها و علائم کیست اسپرماتوسل و سایر مسائل مرتبط با آن خواهیم پرداخت.
کیست بیضه چیست؟
اپیدیدیم مجاری کوچک و پیچیده‌ای هستند که در قسمت فوقانی بیضه قرار گرفته و اسپرم را جمع‌آوری و سپس منتقل می‌کنند. گاهی در این ناحیه به دلایل خاص کیسه‌ای غیرطبیعی تحت عنوان کیست بیضه ایجاد می‌شود. از این کیست با نام کیست اسپرماتوسل نیز یاد می‌شود. کیست اسپرماتوسل معمولاً خطرناک و سرطانی نیست.
بیشتر مردانی که دچار کیست اسپرماتوسل می‌شوند، مدعی هستند که پیش از تشخیص هیچ دردی را احساس نمی‌کردند. داخل کیست‌های اسپرماتوسل ترکیبات مایع شیری رنگ یا شفاف وجود دارد. این امکان وجود دارد که داخل محتویات کیست اسپرماتوسل یا کیست بیضه اسپرم هم یافت شود.
دلیل ایجاد کیست بیضه
هنوز دلیل مشخصی در مورد اینکه چرا مردان دچار کیست اسپرماتوسل می‌شوند، پیدا نشده است. اما متخصصین بر این باورند که یکی از دلایل اصلی ابتلا به کیست بیضه یا ایجاد آن در بیضه انسداد یکی از لوله‌های انتقال اسپرم است.
گاهی از کیست اسپرماتوسل تحت عنوان کیست اسپرماتیک نیز یاد می‌شود. کیست‌های بیضه اغلب نمی‌توانند تأثیری بر قدرت باروری مردان داشته باشند. برخی از کیست‌های بیضه نیاز به درمان دارند. درصورتی‌که کیست بیضه بیش‌ازحد بزرگ شود و نشانه‌ها و علائم ناراحت‌کننده در بیمار ایجاد کند، باید تحت درمان‌های جدی‌تری قرار بگیرد. گاهی متخصص برای درمان علائم و از بین بردن کیست بیضه از روش جراحی کمک می‌گیرد.
علائم کیست بیضه
کیست بیضه اغلب بی‌علامت است و خیلی از مبتلایان به کیست بیضه مدعی هستند که نشانه خاصی را تجربه نکردند و یا اینکه در حال حاضر نیز درد یا ناراحتی ندارند. گاهی کیست بیضه حتی رشد هم نمی‌کند و در یک حد و اندازه محدود باقی می‌ماند. باوجوداین برخی از کیست‌های اسپرماتوسل بزرگ شده و سبب بروز علائمی خواهند شد. شایع‌ترین علائم بروز کیست بیضه در مردان عبارت‌اند از:
- درد یا ناراحتی در بیضه‌ای که دچار کیست بیضه شده
- احساس سنگینی در بیضه‌ای که بالای آن کیست ایجاد شده
- احساس پری پشت و قسمت فوقانی بیضه
انواع کیست بیضه
کیست‌های بیضه انواع مختلفی دارند. بیشتر توده‌هایی که تحت عنوان کیست در کیسه بیضه رشد می‌کنند بی‌خطر هستند و با استراحت یا درمان برطرف می‌شوند. شایع‌ترین انواع کیست بیضه عبارت‌اند از:
- هیدروکوئل کوچک: هیدروکوئل حاوی مایع بین تونیکا واژینالیس، لایه‌های احشایی و جداری بیضه است. این کیست معمولاً بدون جراحی درمان می‌شود
- آدم حاد اسکروتوم ایدیوپاتیک: این کیست معمولاً علائمی همچون تورم یک سمت یا هر دو سمت بیضه دارد. همچنین بیمار با بروز این کیست در کیسه بیضه گرما احساس کرده و ممکن است کیسه بیضه قرمز شود. معمولاً این کیست خودبه‌خود درمان می‌شود و بیشتر در پسران زیر ۱۰ سال شایع است
- واریکوسل: واریکوسل اتساع غیرطبیعی وریدها در شبکه پامپینی فرم است، که شاید سبب تورم کیستیک شود. واریکوسل اگر کوچک باشد با استراحت و مراقبت از کیسه بیضه درمان می‌شود. اگر این کیست بزرگ شود، پزشک جراحی را توصیه می‌کند
- هماتوم اسکروتوم: گاهی بیضه در اثر ضربه شدید دچار تورم کیستیک می‌شود که به آن هماتوم می‌گویند. اگر شرایط بیمار خیلی وخیم باشد لازم است تحت عمل جراحی قرار گیرد
- اپیدیدیم ارکیت: این عارضه التهاب اپیدیدیم است که وظیفه جمع‌آوری و ذخیره اسپرم از بیضه را دارد. علت بروز این عارضه اغلب ناشی از عفونت دستگاه ادراری یا یک بیماری مقاربتی است
- هیدروسل: وقتی مایع در تونیکا واژینالیس به‌صورت غیرطبیعی انباشته می‌شود، این تورم کیستیک رخ می‌دهد. گاهی هیدروسل ناشی از التهاب، تومور یا تروما ثانویه است. معمولاً هیدروسل‌های کوچک به‌تدریج برطرف می‌شوند، ولی هیدروسل‌های بزرگ باید تحت عمل جراحی قرار بگیرند
کدام یک از کیست‌های بیضه باید با جراحی درمان شوند؟
تومورهای بیضه
اغلب تومورهایی که در بیضه رشد می‌کنند جامد و سفت هستند، اما گاهی پیش می‌آید که تومور به شکل تورم کیستیک خود را نشان دهد. به دلایل زیر ممکن است افراد بیشتر در معرض ابتلا به تومور کیستیک قرار بگیرند:
- افرادی که دچار اختلال کریپتورکیدیسم هستند
- کسانی که سابقه خانوادگی سرطان بیضه دارند
- افرادی که سابقه تومور بیضه در بیضه طرف مقابل دارند
کیست‌های اپیدیدیم
این کیست در اپیدیدیم به وجود می‌آید. اغلب کیست‌های اپیدیدیم صاف، سفت و فاقد درد و علائم ظاهری هستند. بیشتر این کیست‌های بیضه خودبه‌خود برطرف می‌شوند و نیاز به درمان و جراحی ندارند. اگر کیست در موارد نادر بزرگ شود و سبب بروز درد و ناراحتی شود باید با جراحی آن را خارج نمود.
کیست سباسه
کیست سباسه یکی دیگر از کیست‌های شایع و جدی است که در کیسه بیضه به وجود می‌آید. کیست‌های سباسه برخلاف انواع کیست بیضه ثابت نیستند و حرکت می‌کنند. بیشتر کیست‌های سباسه سفت هستند و سطحی صاف دارند. این کیست در داخل پوست کیسه بیضه رشد می‌کند. کیست‌های سباسه غالباً فاقد درد هستند. برخی از کیست‌های سباسه سبب بروز عفونت شده و بیمار را دچار دردهای شدید می‌کنند. برخی از کیست‌های سباسه می‌توانند زمینه‌ساز بروز چندین کیست دیگر شوند، به همین علت باید با جراحی از بدن خارج شوند.
سیستیک هیگروما
سیستیک هیگروما تورم کیستیکی است که به علت مسدود شدن سیستم لنفاوی بروز می‌کند. این کیست شاید در بدو تولد نوزاد تشخیص داده شود. اغلب کیست‌های سیستیک هیگروما باید تحت عمل جراحی قرار بگیرند و از کیسه بیضه خارج شوند.
پیچ‌خوردگی بیضه
این وضعیت شدیداً دردناک است و یکی از شرایط پزشکی اورژانسی به‌شمار می‌رود. درصورتی‌که این وضعیت سریعاً تحت کنترل و درمان قرار نگیرد سبب بروز قانقاریا بیضه می‌شود. این شرایط پزشکی گاهی با تورم بیضه همراه است. دلیل متورم شدن بیضه در این حالت آدم بافت نرم اطراف بیضه است، که فرد احساس می‌کند دچار کیست شده است.بیشتر این کیست‌های جدی در سونوگرافی و داپلر رنگی تشخیص داده می‌شوند و لازم است که به‌طورجدی تحت کنترل و درمان قرار گیرند.
علل رشد توده در کیسه بیضه
علت بروز و رشد کیست بیضه یا اسپرماتوسل در کیسه بیضه هنوز کاملاً شناخته‌شده نیست. اسپرماتوسل همان‌طور که اشاره کردیم ممکن است در اثر مسدود شدن یکی از لوله‌های متعددی که داخل اپیدیدیم قرار دارد ایجاد شود. اپیدیدیم و لوله‌های موجود در آن وظیفه جمع‌آوری و ذخیره اسپرم از بیضه را بر عهده دارند.
به گفته‌ی وب‌سایت mayoclinic اگرچه هیچ روش قطعی برای جلوگیری از ابتلا به کیست بیضه وجود ندارد. ولی توصیه می‌شود که مردان هر ماه حداقل یک‌بار کیسه بیضه را معاینه کنند. با لمس بیضه‌ها و بافت‌های نزدیک به آن‌ها می‌توانید متوجه تغییرات غیرطبیعی که در این ناحیه رخ می‌دهد شوید.
پزشک می‌تواند به شما چگونگی انجام معاینه صحیح را آموزش دهد. با معاینه‌های دوره‌ای شانس یافتن توده‌های غیرطبیعی افزایش پیدا می‌کند و هرگونه بیماری احتمالی در مراحل اولیه تشخیص داده می‌شود. تشخیص زودتر به معنای درمان سریع‌تر و نتیجه مطلوب‌تر است.
ریسک فاکتورهای ابتلا به کیست بیضه
علل یا ریسک فاکتورهای متعددی برای بروز کیست بیضه وجود ندارد، یا حداقل خیلی شناخته‌شده نیستند. اما تحقیقات شواهدی مبنی بر این موضوع دارند که مردانی که به مادرانشان داروی دی اتیل استیل بسترول در دوره حاملگی داده شده بیشتر در معرض ابتلا به کیست بیضه قرار دارند. دی اتیل استیل بسترول داروی جلوگیری از سقط‌جنین و دیگر عوارض بارداری است و ترکیبات آن بر جنین ممکن است تأثیرگذار باشد.
خوب است بدانید که این دارو امروز دیگر به زنان باردار و غیرباردار تجویز نمی‌شود. این دارو در مواردی عامل ابتلای زنان به سرطان نادر واژن شناخته شده و به همین علت دیگر به‌عنوان یک داروی موثر و ایمن توسط متخصصین توصیه نمی‌شود.
عوارض ابتلا به کیست بیضه
خیلی بعید و دور از انتظار است که کیست بیضه بتواند عوارض یا علائم جدی در بدن مردان ایجاد کند. با وجود این اگر کیست شما دردناک و در حال رشد باشد شاید دردسرساز شود. گاهی کیست بیضه آن‌قدر بزرگ می‌شود که علائم شدید همچون درد و احساس پری در ناحیه پشت و بالای بیضه ایجاد می‌کند. در چنین مواردی متخصص با استفاده از عمل جراحی توده را از کیسه بیضه خارج می‌کند.
آیا جراحی کیست بیضه خطرناک است؟
به‌خودی‌خود این جراحی خطرناک نیست و روشی تهاجمی برای رفع کیست بیضه است. اما خطای پزشکی کاملاً رد نمی‌شود. گاهی ممکن است حین جراحی و تخلیه کیست به اپیدیدیم و مجرای دفران آسیب وارد شود. منظور از دفران لوله‌ای هستند که اسپرم را از اپیدیدیم به آلت تناسلی انتقال می‌دهند. آسیب به هریک از این دو عضو در دستگاه تناسلی مردان ممکن است خطر کاهش شانس باروری و یا ناباروری را درپی داشته باشد.
آیا کیست بیضه مجدداً عود می‌کند؟
در مواردی دیده می‌شود که بیمار پس از جراحی مدتی در سلامت به سر برده و بعد مجدداً با همان علائم سابق یا شدیدتر به پزشک مراجعه می‌کند. این وضعیت یکی از نادرترین عوارض ناشی از جراحی کیست بیضه است. گاهی این امکان وجود دارد که کیست پس از جراحی عود کند و نیاز باشد مجدداً جراحی تکرار شود یا روش درمانی دیگری شروع شود.
نحوه معاینه بیضه‌ها
بهترین زمان برای معاینه بیضه‌ها حین حمام کردن یا بعد از استحمام با آب گرم است. چرا که با تماس آب گرم به بدن کیسه بیضه شل می‌شود و در این حالت تشخیص هر توده غیرطبیعی و جدید برای شما راحت‌تر خواهد بود. با رعایت این مورد مراحل زیر را جهت معاینه کیسه بیضه طی کنید:
- جلوی آینه بایستید و ببینید آیا کیسه بیضه متورم است یا توده و تورم خاصی روی پوست کیسه بیضه وجود دارد
- برای معاینه بیضه‌ها از دو دست کمک بگیرید. هر بیضه را با هر دو دستتان بررسی کنید. انگشتان اشاره و وسط را زیر بیضه قرار دهید و انگشت شست را بالای آن بگذارید
- بیضه‌ها را به‌خوبی بررسی کنید. خیلی آرام بیضه را بین انگشتان شست و انگشتان اشاره و وسط بگردانید. دقت کنید که بیضه‌ها اغلب صاف، بیضی شکل و سفت هستند. اگر یک بیضه کمی بزرگ‌تر از دیگری است نگران نشوید، این حالت طبیعی است. همچنین از لمس لوله اپیدیدیم نگران نشوید این لوله بند ناف است که از بالای بیضه به سمت بالا رفته و بخشی از کیسه بیضه محسوب می‌شود
با انجام این معاینه و تکرار آن، شما به مرور زمان نسبت به ویژگی‌های طبیعی بیضه‌های خود آگاه خواهید شد. بنابراین اگر در دفعات بعد تغییری رخ دهد، سریعاً مطلع می‌شوید. درصورتی‌که توده جدیدی را لمس کردید بهتر است در اولین فرصت به پزشک مراجعه کنید و تحت معاینه پزشک متخصص قرار گیرید.
خودآزمایی منظم کیسه بیضه یک عادت بهداشتی مهم است، اما به خاطر بسپارید که این معاینه نمی‌تواند جای معاینه پزشکی را بگیرد. معمولاً پزشک هر زمان که تحت معاینه فیزیکی از ناحیه تناسلی قرار بگیرید، این بخش را نیز تحت معاینه و بررسی قرار می‌دهد.
درمان کیست بیضه
برای درمان کیست بیضه روش کاملاً مشخصی وجود ندارد، چراکه بیشتر کیست‌های بیضه نیاز به درمان جدی ندارند. اما درصورتی‌که کیست خیلی بزرگ شود یا بیمار را دچار علائم شدیدی همچون درد و فشار در ناحیه بیضه کند، پزشک جراحی را توصیه خواهد کرد. با این روش متخصص می‌تواند کیست را از کیسه بیضه خارج کند. اما جراحی کیست اسپرماتوسل خود چالشای خاصی دارد و از حساسیت بالایی برخوردار است.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
چون اغلب کیست‌های اسپرماتوسل بی‌علامت هستند و تنها در یک معاینه یا غربالگری تصادفی تشخیص داده می‌شوند، احتمال اینکه خودتان بتوانید آن را تشخیص دهید یا علائمش را تجربه کنید خیلی ضعیف است. گاهی متخصص با هدف پزشکی دیگری نواحی نزدیک به بیضه را معاینه می‌کند، اما کیست اسپرماتوسل را به صورت تصادفی تشخیص می‌دهد.
به‌طورکلی پیشنهاد می‌شود که در غربالگری‌های دوره‌ای خاص مردان کیسه بیضه به لحاظ وجود توده مورد بررسی قرار بگیرد. معاینه باعث می‌شود ضمن تشخیص سریع کیست، توده‌های سرطانی احتمالی نیز در مراحل اولیه تشخیص داده شده و تحت درمان قرار بگیرند. اگر در ناحیه بیضه احساس درد دارید یا اینکه کیسه بیضه متورم شده بهتر است به پزشک متخصص مراجعه کنید. این وضعیت علاوه بر کیست بیضه ممکن است ناشی از یک شرایط پزشکی جدی دیگر باشد.
توجه داشته باشید که این مطلب، جایگزین نظرات و توصیه‌های تخصصی پزشکان نیست و هرگز از این مطلب به‌عنوان جایگزین توصیه پزشکان استفاده نکنید.
