کیست مقعد یا آبسه مقعدی چیست؟
کیست مقعد یا آبسه مقعدی یک برآمدگی دردناک و پر از چرک در نزدیکی مقعد یا رکتوم است و زمانی شکل می‌گیرد که یکی از غدد مقعدی مسدود و عفونی شود. بعضی عوامل خطر ابتلا به آبسه مقعدی را افزایش می‌دهند. این مقاله از مجله سلامت هومکا به موضوع آبسه مقعدی یا کیست مقعد اختصاص پیداکرده و اطلاعات جامع و کاربردی در این خصوص با استناد بر منابع معتبر پزشکی گردآوری شده است.
کیست مقعد (آبسه مقعدی)
آبسه مقعدی یک توده کیست مانند پر از چرک است که در نزدیکی مقعد و در ناحیه پرینه (فضای بین اندام تناسلی و مقعد) به وجود می‌آید. زمانی که یکی از غدد مقعد مسدود و عفونی شود چرک و مایع در غده جمع شده که نتیجه آن پدید آمدن یک آبسه یا کیست بسیار دردناک در اطراف مقعد خواهد بود.
مقعد آخرین قسمت دستگاه گوارش به طول ۵ سانتی‌متر است که از عضلات کف لگن و دو اسفنکتر مقعدی (داخلی و خارجی) تشکیل شده است. اسفنکترهای مقعد عضلاتی هستند که باز و بسته می‌شوند تا حرکت مدفوع را تنظیم کنند. تعداد زیادی غدد ترشح‌کننده مخاط در مقعد وجود دارد و اگر که یکی از این غده‌ها مسدود شود احتمال عفونی شدن آن و تشکیل آبسه بسیار زیاد خواهد بود.
چه کسانی در معرض ابتلا به کیست مقعد قرار دارند؟
کیست مقعد یا آبسه مقعدی در مردان شایع‌تر از زنان است و احتمال بروز آن بین ۲۰ تا ۶۰ سالگی بیشتر است. بعضی عوامل خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهند. در صورت دارا بودن هر یک از شرایط زیر ممکن است در معرض خطر ابتلا به آبسه مقعدی باشید:
- بیماری‌های التهابی روده (IBD) مانند بیماری کرون یا کولیت اولسراتیو
- دیابت
- دیورتیکولیت (التهاب زائده‌های کیسه‌مانند بیرون‌زده از دیواره‌ی روده بزرگ)
- مبتلا بودن به HIV/AIDS
- عفونت‌های مقاربتی (STIs)
سایر عوامل خطر عبارت‌اند از:
- باردار بودن
- سیگار کشیدن
- مصرف داروهایی مثل پردنیزون یا داروهای سرکوب‌گر سیستم ایمنی
- اسهال یا یبوست مکرر
- رابطه جنسی مقعدی و قرار دادن اشیا در رکتوم
علائم آبسه مقعدی چیست؟
شایع‌ترین علامت آبسه مقعدی وجود یک تورم بزرگ و حساس (مشابه جوش زیرپوستی بزرگ) در نزدیکی مقعد است. این ناحیه غالباً قرمز، بسیار دردناک و ضربان‌دار است. نشستن، سرفه و مدفوع درد را تشدید می‌کند. سایر علائم و نشانه‌های آبسه مقعدی عبارت‌اند از:
- ترشحات چرک مانند از مقعد
- درد در ناحیه مقعد یا راست‌روده
- توده یا تورمی که قرمز و دردناک است
- یبوست و تخلیه دردناک مدفوع
- تحریک بافت اطراف مقعد
- خونریزی از رکتوم
- درد در قسمت پایین شکم
آبسه می‌تواند باعث تب، لرز و سایر علائم مشابه آنفولانزا شود. اگر آبسه به‌موقع درمان نشود امکان بروز عفونت خونی و ابتلا به سپتی‌سمی نیز وجود دارد که بسیار مخاطره‌آمیز و خطرناک است.
چه چیزی باعث کیست مقعد می‌شود؟
بیشتر آبسه‌های مقعدی زمانی ایجاد می‌شوند که یک غده در داخل مقعد بر اثر ورود باکتری یا مدفوع مسدود شود. این شرایط باعث به وجود آمدن یک محیط ایده‌آل برای رشد باکتری‌ها می‌شود تا در مدت نه‌چندان طولانی یک توده عفونی کیست مانند و دردناک در ناحیه مقعد شکل بگیرد. دلایل اصلی ابتلا به آبسه عبارت‌اند از:
- مبتلا بودن به شقاق مقعدی
- آسیب به رکتوم (مانند رابطه جنسی مقعدی)
- مبتلا بودن به بیماری‌های مقاربتی
- مبتلا بودن به بیماری‌هایی که بر روده یا رکتوم تأثیر می‌گذارند
- وجود کیست اپیدرموئید عفونی در ناحیه مقعد
- ابتلا به اختلال هیدرادنیت چرکی
در بیماری هیدرادنیت چرکی غدد پوستی خاصی در نواحی مانند زیر بغل، کشاله ران، مقعد، پرینه و سینه یافت می‌شوند. هیدرادنیت پرینه یکی از دلایل ایجاد آبسه در اطراف مقعد است.
تشخیص کیست مقعد
آبسه‌های مقعدی با معاینه ناحیه مقعد تشخیص داده می‌شوند. برای این کار پزشک با انگشت خود رکتوم را برای وجود کیست یا آبسه بررسی می‌کند. گاهی با استفاده از اسپکولوم (وسیله‌ای که به باز شدن مقعد کمک می‌کند) کل رکتوم معاینه می‌شود. بعضی از آبسه‌های مقعدی سطحی هستند و به صورت چشمی قابل تشخیص هستند اما بعضی دیگر عمقی‌تر بوده و نیاز به معاینه انگشتی یا اسپکولومی دارند.
پزشک ممکن است پروکتوسکوپی را نیز انجام دهد. برای این کار یک لوله باریک به مقعد وارد می‌شود. این لوله دارای یک دوربین کوچک و یک منبع نور در قسمت بالایی خود است. اگر آبسه بسیار عمقی باشد ممکن است سی‌تی‌اسکن، ام‌آر‌آی یا سونوگرافی نیز تجویز شوند.
درمان آبسه مقعدی
درمان آبسه مقعدی شامل باز کردن و تخلیه چرک است. سعی نکنید آبسه مقعد را به‌تنهایی تخلیه کنید. اگر آبسه کوچک باشد پزشک می‌تواند آبسه را در مطب خود با استفاده از یک بی‌حس‌کننده موضعی و یک اسکالپل تخلیه کند. برای این کار پزشک برشی در آبسه ایجاد می‌کند تا چرک و مایع خارج شوند.
درصورتی‌که آبسه بزرگ یا عمیق باشد ممکن است نیاز به بیهوشی عمومی باشد و عمل جراحی آبسه در بیمارستان انجام می‌شود. پس از عمل، در بیشتر موارد نیازی به بخیه نخواهد بود و یک پانسمان بر روی ناحیه عمل شده گذاشته می‌شود تا چرک باقی‌مانده به‌تدریج تخلیه شود. پزشک ممکن است موارد زیر را به‌عنوان مراقبت‌های پس از جراحی توصیه نماید:
- چند بار در روز در یک لگن یا تشت آب گرم بنشینید. این کار به تسکین درد و تورم کمک می‌کند و در بهبودی سریع‌تر موثر است
- آنتی‌بیوتیک‌های تجویزشده برای جلوگیری از عفونت ناحیه جراحی‌شده را سر وقت و منظم مصرف کنید
- ملین‌های توصیه‌شده را برای جلوگیری از یبوست و اجابت مزاج دردناک مصرف کنید
- داروهای مسکن را جهت تسکین درد آبسه جراحی‌شده مصرف کنید
درمان خانگی آبسه مقعدی
هیچ‌یک از آبسه‌های مقعدی در خانه قابل درمان نیستند و در صورت دیر مراجعه کردن به پزشک تبدیل به کیست‌هایی بزرگ و بسیار دردناک می‌شوند. کیست مقعد یک ماهیت عفونی و پیش‌رونده دارد و هرچه زمان مراجعه به پزشک به تعویق بیافتد به همان نسبت عوارض ناشی از آن نیز گسترده‌تر خواهد شد. بنابراین هرگز سعی نکنید که این آبسه‌ها را نادیده بگیرید یا به دنبال راهی برای درمان خانگی آن باشید. اگر آبسه بزرگ شود ممکن است باعث سوراخ شدن روده و ابتلا به فیستول مقعدی گردد.
چه زمانی باید برای کیست مقعد به پزشک مراجعه کرد؟ به گفته‌ی وب‌سایت my.clevelandclinic آبسه مقعدی اگر درمان نشود می‌تواند عوارضی جدی ایجاد کند.
اگر علائم زیر را در خود مشاهده کردید هرچه سریع‌تر به پزشک مراجعه کنید تا مشکل در همان مراحل اولیه و با کمترین عوارض ممکن برطرف گردد. علائم زیر را به خاطر داشته باشید:
- درد و حساسیت شدید ناحیه پرینه
- خونریزی از مقعد
- تب و لرز
- تورم در ناحیه رکتوم
چه مدت طول می‌کشد تا کیست مقعد بهبود یابد؟
پس از جراحی و تخلیه آبسه، سه یا چهار هفته طول می‌کشد تا آبسه به‌طور کامل بهبود یابد. طبق گفته انجمن جراحان کولورکتال آمریکا، حدود نیمی از افراد مبتلا به آبسه مقعدی، دچار فیستول مقعدی (تونل عفونی بین پوست و مقعد) می‌شوند.
اگر کیست مقعد بترکد چه باید کرد؟
اگر آبسه مقعدی پاره شود تمام تلاش خود را بکنید تا ناحیه آبسه را تمیز نگه دارید. محل را با آب و صابون بشویید سپس آن را با باند بپوشانید. البته با این مراقبت‌ها نیز امکان عفونی شدن آبسه وجود دارد. ضدعفونی کردن ناحیه با آنتی‌سپتیک پوستی و مراجعه به پزشک از راه‌کارهای مهم برای پیشگیری از عفونت آبسه است.
چگونه می‌توان از عود مجدد آبسه مقعدی جلوگیری کرد؟
آبسه‌های مقعدی به دلیل عفونی بودن و حالت پیش‌روندگی می‌توانند بسیار جدی باشند و افراد مبتلا را با مشکلات متعددی مواجه کنند. با رعایت نکات زیر احتمال برگشت آبسه‌های مقعدی به حداقل می‌رسد:
- درمان و مدیریت هرگونه بیماری و یا مشکلی مانند دیابت یا IBD (بیماری التهابی روده) که خطر ابتلا به آبسه مقعدی را افزایش می‌دهد
- بهداشت ناحیه مقعد و ناحیه تناسلی را به‌خوبی رعایت کنید
- از رابطه مقعدی اجتناب کنید و یا در صورت انجام از کاندوم به‌منظور جلوگیری از انتقال بیماری‌های مقاربتی استفاده کنید
عوارض آبسه مقعدی چیست؟
درمان آبسه مقعدی معمولاً موفقیت‌آمیز است اما عوارضی نیز ممکن است به دلیل ابتلا به آبسه ایجاد شود که شامل موارد زیر است:
- فیستول مقعدی
- عود مجدد آبسه
- عفونت یا سپسیس خونی (شرایط خطرناک و تهدیدکننده زندگی)
- گانگرن فورنیه (عفونت باکتریایی جدی ناحیه پرینه)
چه تفاوتی بین هموروئید و کیست مقعد وجود دارد؟
هموروئید یا بواسیر توده جامدی است که در داخل رکتوم یا در ناحیه مقعد به‌صورت یک تکه گوشت اضافه ظاهر می‌شود. بواسیر ممکن است باعث درد و خونریزی شود اما برخلاف آبسه حالت عفونی ندارد. هموروئید در واقع وریدهای متورم ناحیه رکتوم هستند که اغلب خودبه‌خود و یا با استعمال کرم‌های مخصوص هموروئید از بین می‌روند.
در مقابل، کیست مقعد بسیار دردناک و بزرگ‌تر از هموروئید است. بواسیر ممکن است در هنگان اجابت مزاج از مقعد نیز بیرون بزند و با دست نیز قابل‌لمس باشد.درحالی‌که آبسه‌ها در هنگام لمس حساس و دردناک هستند. آبسه می‌تواند عوارض جدی ایجاد کند و در صورت عدم درمان منجر به تب، لرز و سایر مشکلات شود.
توجه داشته باشید که این مطلب، جایگزین نظرات و توصیه‌های تخصصی پزشکان نیست و هرگز از این مطلب به‌عنوان جایگزین توصیه پزشکان استفاده نکنید.
