کیست اندومتریوما خطرناک است؟ + کیست شکلاتی چیست و درمان آن
کیست اندومتریوما یا کیست‌های شکلاتی کیسه‌هایی پر از خون هستند که نشانه‌ای از ابتلای فرد به بیماری آندومتریوز است. بیماری آندومتریوز زمانی پدید می‌آید که بافت رحم در خارج از محدوده خود رشد کند و منجر به ایجاد کیست‌های حاوی خون شود. این کیست‌ها می‌توانند باعث بروز علائم ناخوشایندی مثل دردهای شدید و خونریزی سنگین شوند که خوشبختانه با کمک روش‌های درمانی جدید می‌توان بسیاری از علائم را برطرف کرد. با توجه به شیوع بالا و اهمیت درمانی این بیماری، سوالات مهم و پرتکرار در خصوص کیست اندومتریوما با استناد به معتبرترین منابع پزشکی پاسخ می‌دهیم.
کیست شکلاتی چیست؟
اندومتریوما یا همان کیست شکلاتی تخمدان، نوعی از کیست تخمدان است. کیست‌هایی مایع از جنس سلول‌های لایه داخلی بافت رحم (آندومتر) هستند. مایع درون این کیست‌ها شبیه شکلات مایع است. اگرچه کیست اندومتریوما (کیست شکلاتی) از جنس رحم است اما به‌جای رحم در تخمدان رشد کرده است. کیست‌های شکلاتی بیانگر ابتلای فرد به آندومتریوز است، وضعیتی که در آن توده‌هایی از پوشش رحم در مکان‌هایی خارج از رحم تشکیل شده‌اند.
چه کسانی در معرض ابتلا به کیست اندومتریوما هستند؟
همه زنانی که سیکل قاعدگی فعالی دارند به‌ویژه بین ۲۵ تا ۴۰ سالگی ممکن است به آندومتریوز مبتلا شوند و فقط افراد مبتلا به آندومتریوز به کیست اندومتریوما تخمدان مبتلا می‌شوند. طبق شواهد تحقیقاتی انجمن پزشکی باروری آمریکا (ASRM) آندومتریوز شامل چهار مرحله مختلف است. اینکه در چه مرحله‌ای قرار دارید بستگی به میزان بافت آندومتر خارج از رحم، ویژگی‌های آن و میزان عمق کیست در اندام درگیر دارد. اگر کیست اندومتریوما در شما بروز کرده است احتمالاً در مرحله ۳ یا ۴ هستید.
- مرحله ۱: مقدار کمی بافت رحم عمدتاً به شکل سطحی در اندام درگیر دیده می‌شود
- مرحله۲: بافت رحمی بیشتری نسبت به مرحله ۱ در اندام درگیر دیده می‌شود که مقداری از آن در بافت میزبان ادغام شده است
- مرحله ۳: بافت رحمی زیادی در اندام درگیر رشده کرده است و عمیقاً در بافت میزبان ادغام شده‌اند. در این مرحله کیست‌های اندومتریوما کوچکی به وجود آمده‌اند
- مرحله ۴: بافت رحمی زیادی در اندام درگیر رشد کرده است که عمیقاً در بافت میزبان ادغام شده‌اند. در این مرحله کیست‌های شکلاتی بزرگی قابل‌مشاهده است
حدود ۱۰ درصد از زنان دارای قاعدگی فعال دچار آندومتریوز می‌شوند و از این تعداد حدود ۱۷ تا ۴۴ درصد به کیست اندومتریوما مبتلا می‌شوند.
عوارض کیست اندومتریوما چیست؟
مبتلا بودن به کیست اندومتریوما به این معنی است که احتمال بروز علائم ناخوشایند مربوط به آندومتریوز بیشتر و جدی‌تر است. کیست‌های شکلاتی در بروز مشکلات زیر نقش دارند:
- باعث بروز دردهای لگنی می‌شوند
- خطر ابتلا به سرطان تخمدان را افزایش می‌دهند
- باردارشدن برای فرد سخت‌تر می‌شود
سرطان تخمدان در میان افراد مبتلا به کیست‌های شکلاتی نادر است باوجوداین، این نوع کیست‌ها پتانسیل سرطانی شدن دارند. اگر نگران سرطانی شدن کیست اندومتریوما هستید، درباره این موضوع با پزشک خود صحبت کنید تا گزینه‌های درمانی مناسب برای شما تجویز شوند.
علت کیست شکلاتی چیست؟
به‌طور دقیق مشخص نیست که چه چیزی باعث آندومتریوز و کیست اندومتریوما می‌شود. رایج‌ترین نظریه این است که آندومتریوز به این دلیل اتفاق می‌افتد که بعضی از بافت‌های آندومتر (پوشش داخلی رحم) که هنگام قاعدگی تخلیه می‌شوند، به سمت لوله فالوپ جریان می‌یابند (قاعدگی برگشتی).
درواقع در زمان پریود، خون و سایر بافت‌ها به‌جای خروج از واژن، از طریق لوله‌های فالوپ به سمت تخمدان‌ها حرکت می‌کنند. در هر سیکل قاعدگی، زمانی که هورمون‌های ترشح‌شده باعث خونریزی دیواره رحم می‌شوند، بافت‌های خارج رحم نیز دچار خونریزی می‌شوند. با گذشت زمان، خون قاعدگی و بافت ملتهب رحم تبدیل به کیست‌های شکلاتی می‌شوند.
علائم کیست اندومتریوما چیست؟
درد و حساسیت لگن رایج‌ترین راه برای دانستن ابتلا به کیست‌های شکلاتی تخمدان است. علاوه بر این، ممکن است علائم زیر نیز بروز کند:
- پریودهای دردناک
- درد هنگام رابطه جنسی
- درد هنگام ادرار یا اجابت مزاج
- تکرر ادرار
- کمردرد
- استفراغ
- نفخ
- حالت تهوع
تشخیص کیست اندومتریوما
پزشک قادر است با برداشتن مقداری از کیست و بررسی سلول‌های آن کیست‌های شکلاتی تخمدان را تشخیص دهد. معمولاً این تشخیص از طریق لاپاراسکوپی صورت می‌گیرد. در طی این روش، پزشک برش کوچکی در شکم ایجاد می‌کند و یک لوله نازک به نام لاپاراسکوپ را به ناحیه لگن وارد می‌کند. با استفاده از این لوله پزشک می‌تواند کیست را ببیند، نمونه‌ای از آن را برای آزمایش برداشت کند (بیوپسی) یا آن را به‌طور کامل جدا کند.
اگر کیست تخمدان از نوع اندومتریوما باشد، هم غدد آندومتر و هم سلول‌های استروما در نمونه دریافت شده قابل‌تشخیص خواهند بود. با لاپاراسکوپی، تشخیص و درمان به‌صورت همزمان امکان‌پذیر است. علاوه بر روش مذکور، معاینات بالینی و روش‌های تصویربرداری می‌توانند سرنخ‌هایی از ابتلای فرد به کیست اندومتریوما فراهم می‌کنند. اگر کیست بزرگ باشد، ممکن است پزشک در طول معاینه لگن به وجود آن پی ببرد. سونوگرافی ترانس واژینال، تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) و اسکن توپوگرافی کامپیوتری (CT اسکن) جهت تشخیص قطعی کاربرد دارند.
آزمایشات تشخیص کیست شکلاتی تخمدان
نتایج آزمایش‌ها نمی‌توانند به‌طور قطعی نشان دهند که آیا کیست از نوع آندومتریومای تخمدان (شکلاتی) است یا خیر. اما آزمایش‌ها به پزشک کمک می‌کنند تا سایر بیماری‌هایی را که باعث علائم مشابه کیست‌های شکلاتی می‌شوند رد شود تا به تشخیص نهایی آسان‌تر گردد. بعضی از آزمایشات زیر در زمان بروز کیست اندومتریوما تجویز می‌شوند:
- شمارش کامل خون (CBC): شمارش سلول‌های سفید خونی وجود عفونت و التهاب و شمارش گلبول‌های قرمز ابتلا به کم‌خونی را نشان می‌دهند. افراد مبتلا به کیست‌های شکلاتی به دلیل خونریزی شدید ناشی از آندومتریوز، اغلب تعداد گلبول‌های قرمز پایینی دارند
- آزمایش ادرار: این آزمایش می‌تواند وجود عفونت ادراری (UTI) را مشخص کند
- آزمایش بیماریهای مقاربتی (STI): از طریق این آزمایش می‌توان احتمال بروز علائم توسط بیماریهای مقاربتی مانند سوزاک یا کلامیدیا را رد کرد
به گفته‌ی وب‌سایت Medicalnewstoday تاکنون به‌طور دقیق مشخص نشده است که چه عواملی در ابتلا به آندومتریوز نقش دارند. اکثر تحقیقات نشان‌دهنده ردپای هورمون استروژن در بروز این عارضه است.
البته محققان تاکنون به چگونگی تأثیر استروژن در پیدایش کیست اندومتریوما پی نبرده‌اند. عوامل خطر در ابتلا به آندومتریوز و کیست‌های شکلاتی به شرح زیر است:
- ژنتیک: افرادی که سابقه خانوادگی آندومتریوز دارند بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری قرار هستند
- جریان قاعدگی برگشتی: این روند آسیب‌زا زمانی رخ می‌دهد که خون پریود در جهت معکوس حرکت می‌کند و به‌جای خروج از واژن از لوله فالوپ بالا می‌رود
- اختلالات سیستم ایمنی: بعضی از مشکلات سیستم ایمنی به‌ویژه اختلالات خود ایمنی در ابتلا به آندومتریوز نقش دارند
- صدمه و جراحت: آسیب به رحم یا بافت‌های اطراف آن با افزایش خطر ابتلا به اندومتریوز مرتبط است. برای مثال، این نوع آسیب‌ها ممکن است در حین سزارین رخ دهند
درمان کیست اندومتریوما
درمان قطعی برای آندومتریوم تخمدان وجود ندارد اما اگر علائم آزاردهنده باشند یا فرد را در معرض خطر قرار دهند، پزشک می‌تواند آن‌ها را با جراحی خارج کند. روش‌های زیر از رویکردهای درمانی برای کیست‌های شکلاتی به شمار می‌روند.
پایش
اگر کیست‌ها کوچک باشند و خطری متوجه فرد مبتلا نباشد پزشک ممکن است این رویکرد درمانی را در پیش بگیرد.
لاپاراسکوپی
اگر کیست اندومتریوما دردناک، در حال رشد یا بزرگ‌تر از ۴ سانتی‌متر باشد، ممکن است پزشک لاپاراسکوپی را در نظر بگیرد چراکه در این حالت خطر سرطانی شدن کیست افزایش می‌یابد. برداشتن کیست نه‌تنها به بهبود علائم کمک می‌کند، بلکه خطر آسیب به بافت تخمدان مانند پارگی کیست را نیز کاهش می‌دهد. همچنین برداشتن کیست شکلاتی مشکلات باروری را نیز کاهش می‌دهد.
هیسترکتومی
اگر سایر روش‌های درمانی تأثیری در بهبود علائم نداشته باشند و فرد نیز تصمیم به فرزندآوری در آینده نداشته باشد، ممکن است برداشتن کامل رحم (هیسترکتومی) و یا تخمدان‌ها (اوفورکتومی) در برنامه درمانی قرار بگیرد. بهترین درمان برای فرد مبتلا، به عوامل زیادی مانند سن، خطر ابتلا به سرطان و تصمیم به بارداری بستگی دارد.
چه داروهایی برای درمان کیست‌های شکلاتی استفاده می‌شود؟
ازآنجایی‌که هیچ درمانی برای آندومتریوز وجود ندارد هیچ دارویی نیز برای جلوگیری یا درمان آن در دسترس نیست. با وجود این، پزشک ممکن است داروهایی را برای جلوگیری از بزرگ‌تر شدن یا عود کیست تخمدان پس از برداشتن تجویز نماید. برای تسکین علائم مثل درد نیز داروهای متناسب تجویز می‌شوند. داروهای احتمالی برای کیست اندومتریوما شامل موارد زیر است:
- پروژستین‌ها (گروهی از داروهای هورمونی)
- حلقه واژن (رینگ واژن- آزادکننده هورمون)
- قرص‌های ضدبارداری
- پچ ضدبارداری
- هورمون GnRH
عوارض درمانی کیست شکلاتی تخمدان چیست؟
برای درک اینکه درمان کیست با لاپاراسکوپی چه تاثیری در باروری دارد به تحقیقات بیشتری نیاز است. بعضی از تحقیقات نشان می‌دهند که این روش احتمالاً میزان تخمک‌هایی که قادر به بارور شدن هستند (ذخیره تخمدان) را کاهش می‌دهد. این موضوع نگرانی‌هایی را در خصوص بارداری و فرزندآوری زنان مبتلا ایجاد کرده است. پزشک مزایا و معایب برداشتن کیست اندومتریوما را برای شما بیان خواهد کرد تا روش درمانی را مطابق با شرایط سلامتی و اهداف تنظیم خانواده انتخاب کنید.
پیش‌آگهی کیست شکلاتی تخمدان
مبتلا بودن به کیست اندومتریوما به این معنی است که مبتلا به آندومتریوز پیشرفته هستید. اولین راه حل درمانی تسکین دادن علائمی مثل درد و خونریزی است. در مرحله دوم برطرف کردن مشکلات باروری در دستور کار قرار دارد. در حدود ۲۵ درصد از زنانی که تحت جراحی کیست اندومتریوما قرار گرفته‌اند، عود مجدد بیماری رخ می‌دهد. لازم به ذکر است که بسیاری از علائم کیست‌های شکلاتی در زمان یائسگی به دلیل تغییرات هورمونی کاهش می‌یابد.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
در صورت مشاهده هرگونه علائمی مبنی بر وجود کیست تخمدانی بهتر است در اسرع وقت به پزشک مراجعه نمائید. در درمان کیست‌های تخمدانی به‌ویژه از نوع شکلاتی نباید سهل‌انگاری کرد زیرا اگر این کیست‌ها در حال رشد باشند و اندازه آن‌ها بزرگ‌تر از ۴ سانتی‌متر شود احتمال سرطانی شدن کیست وجود دارد. اگر کیست‌های شکلاتی تخمدانی پاره شوند باید به دنبال مراقبت‌های اورژانسی باشید. به این علائم هشداردهنده توجه کنید:
- تب
- استفراغ
- احساس ضعف یا سرگیجه
- درد شدید در شکم
کیست اندومتریوما و بارداری
بیماری آندومتریوز می‌تواند پروسه باردار شدن را دشوار کند و پیدایش کیست‌های شکلاتی این مشکل را تشدید می‌کند. ارتباط بین آندومتریوز و ناباروری کاملاً مشخص نیست. ممکن است رشد آندومتر و کیست باعث التهاب و اختلال در فرایند لانه گزینی تخمک بارورشده شود. التهاب همچنین ممکن است به جنین در حال رشد آسیب برساند.
کیست‌های شکلاتی بر تولید تخمک‌های سالم از تخمدان‌ها تأثیر منفی دارند و این یکی از اثرات منفی آندومترویز در روند بارداری است. بعضی از تحقیقات معتبر نشان می‌دهد که برداشتن کیست اندومتریوما ممکن است به تخمدان‌ها آسیب بزند یا ذخیره تخمدان را کاهش دهد و روند باروری را مختل کند. حتی برای زنانی که قصد انجام لقاح آزمایشگاهی (IVF) دارند، برداشتن کیست می‌تواند پروسه IVF را با مشکل مواجه کند و شانس باردار شدن را کاهش دهد.
علی‌رغم آسیبی که کیست‌های شکلاتی به تخمدان‌ها وارد می‌کنند، بسیاری از زنان مبتلا به این نوع کیست‌ها می‌توانند به‌طور طبیعی باردار شوند. نتایج یک مطالعه در سال ۲۰۱۵ با حضور زنان مبتلا به کیست اندومتریوما نشان داد ۴۳ درصد از شرکت‌کنندگان قادر به بارداری طبیعی بوده‌اند. اگر مبتلا به کیست شکلاتی هستید و در باروری دچار مشکل شده‌اید، لقاح آزمایشگاهی (IVF) گزینه جایگزین است.
توجه داشته باشید که این مطلب، جایگزین نظرات و توصیه‌های تخصصی پزشکان نیست و هرگز از این مطلب به‌عنوان جایگزین توصیه پزشکان استفاده نکنید.
