عدم تحمل لاکتوز یا حساسیت به لاکتوز چیست؟
اگر از آن دسته افرادی هستید که مدت کوتاهی پس از خوردن لینیات، نفخ و صدای غرغر شکم شما را آزار می‌دهد، شاید این مقاله همان چیزی است که به دنبال آن می‌گردید. عدم تحمل لاکتوز به اختلالی اشاره دارد که در آن فرد به نوعی قند به نام لاکتوز که در محصولات لبنی یافت می‌شود، حساسیت دارد.
افرادی که به اختلال عدم تحمل لاکتوز دچار هستند، نمی‌توانند محصولات لبنی را به‌درستی هضم کنند و این وضعیت منجر به بروز علائم گوارشی ناخوشایند پس از مصرف لبنیات می‌شود. با توجه به شیوع بالای حساسیت به لاکتوز در جامعه، این مقاله از هومکا به بررسی عدم تحمل لاکتوز و نحوه تشخیص و درمان آن اختصاص پیدا کرده است.
عدم تحمل لاکتوز چیست؟
عدم تحمل لاکتوز یک اختلال گوارشی ناشی از ناتوانی بدن در هضم لاکتوز (کربوهیدرات اصلی محصولات لبنی) است. این اختلال بسیار شایع است و حداقل دو سوم جمعیت بزرگ‌سال را به نوعی از خفیف تا شدید تحت تأثیر قرار داده است. این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که بدن قادر نیست به اندازه کافی آنزیم لاکتاز برای هضم لاکتوز را تولید کند. افراد مبتلا به حساسیت به لاکتوز هنگام مصرف لبنیات دچار مشکلات گوارشی نظیر نفخ، اسهال و شکم‌درد می‌شوند و این علائم بر کیفیت زندگی آن‌ها تأثیر منفی می‌گذارد.
از چه سنی حساسیت به لاکتوز شروع می‌شود؟
لاکتوز در شیر مادر یافت می‌شود و تقریباً همه در زمان تولد توانایی هضم آن را دارند. بااین‌حال، در هر سنی ممکن است بدن تولید لاکتاز را متوقف کرده و حساسیت بروز کند. انواع مختلفی از عدم تحمل لاکتوز وجود دارد و ممکن است توسط عوامل مختلفی ایجاد شوند. تمام موارد عدم تحمل لاکتوز با کمبود آنزیم لاکتاز در ارتباط هستند.
علائم عدم تحمل لاکتوز
اگر حساسیت به لاکتوز مدیریت نشود، مشکلات گوارشی از خفیف تا شدید، ۳۰ تا ۶۰ دقیقه پس از صرف غذا ظاهر می‌شوند. شایع‌ترین علائم عبارت‌اند از:
- نفخ و گاز معده
- شکم‌درد
- اسهال
- حالت تهوع
اسهال به دلیل هضم نشدن لاکتوز در روده کوچک رخ می‌دهد که باعث ورود آب مازاد به داخل دستگاه گوارش می‌شود. هنگامی‌که لاکتوز به کولون می‌رسد، توسط باکتری‌های موجود در روده تخمیر شده و اسیدهای چرب با زنجیره کوتاه و گاز تشکیل می‌شود. این فرایند باعث بروز نفخ، گاز و درد می‌شود. شدت علائم هر فرد بر اساس مقدار لاکتوزی که می‌تواند تحمل کند و مقدار لبنیاتی که مصرف‌شده، متفاوت است. خوشبختانه، این علائم موقتی هستند و در مدت کوتاهی برطرف می‌شوند.
علت و انواع عدم تحمل لاکتوز
قند لاکتوز از قندهای ساده‌تری به نام گلوکز و گالاکتوز تشکیل‌شده است. بدن ما به آنزیم لاکتاز نیاز دارد تا لاکتوز را به گلوکز و گالاکتوز تجزیه کرده و آن‌ها را به جریان خون جذب کند. اگر آنزیم لاکتاز (هضم‌کننده لاکتوز) کافی نباشد، لاکتوز هضم نشده در روده باقی‌مانده و باعث علائم گوارشی می‌شود. دلایل مختلفی برای کمبود لاکتاز وجود دارد که در این بخش از مقاله به آن‌ها اشاره می‌کنیم.
عدم تحمل لاکتوز اولیه
عدم تحمل لاکتوز اولیه شایع‌ترین نوع حساسیت به لاکتوز است که به دلیل کاهش تولید آنزیم لاکتاز با افزایش سن ایجاد می‌شود. به‌این‌ترتیب، به‌مرورزمان توانایی هضم و جذب لاکتوز از دست می‌رود. این شکل از عدم تحمل یا حساسیت به لاکتوز تا حدودی ژنتیکی است زیرا در برخی از جمعیت‌ها و نژادها نسبت به سایرین شایع‌تر است. مطالعات نشان می‌دهد که اختلال حساسیت به لاکتوز کمتر از ۱۰ درصد مردم اروپای شمالی، حدود ۵۰ درصد از مردم خاورمیانه و ۸۰ تا ۹۹ درصد از مردم آفریقا و بخش شرقی آسیا را تحت تأثیر قرار داده است.
عدم تحمل لاکتوز ثانویه
عدم تحمل لاکتوز ثانویه ژنتیکی نیست و معمولاً درنتیجه ابتلا به بیماری‌های روده‌ای بروز می‌کند و التهاب ناشی از بیماری منجر به کاهش موقت تولید لاکتاز می‌شود. علل احتمالی عدم تحمل لاکتوز ثانویه شامل بیماری کرون، بیماری سلیاک، شیمی‌درمانی، کولیت اولسراتیو و افزایش سن است.
عدم تحمل لاکتوز مادرزادی
حساسیت به لاکتوز مادرزادی در نوزادان دیده می‌شود. این مشکل یک نوع اختلال نادر و ارثی است که به دلیل وجود جهش‌های ژنی خاص در والدین و انتقال آن به نوزاد رخ می‌دهد. نوزادان مبتلا به چنین نقصی قادر به تحمل شیر مادر نیستند و این وضعیت در صورت عدم‌تشخیص، ممکن است کشنده نیز باشد. عوارض عدم تحمل مادرزادی شامل اسهال شدید و سطوح بالای کلسیم در خون است.
حساسیت به لاکتوز تکاملی
عدم تحمل لاکتوز تکاملی در نوزادان نارس رخ می‌دهد. این نوع از حساسیت به لاکتوز معمولاً فقط در نوزادان نارسی دیده می‌شود که قبل از رشد کامل سیستم گوارشی به دنیا می‌آیند و به علائم ناراحتی گوارشی با مصرف شیر و لبنیات دچار می‌شوند. البته این وضعیت معمولاً با رشد کودک خودبه‌خود برطرف می‌شود اما شاید لازم باشد که به تشخیص پزشک، نوزاد به‌جای شیر مادر، شیر خشک بدون لاکتوز مصرف کند.
به گفته‌ی وب‌سایت healthline برخی شرایط ممکن است خطر ابتلا به عدم تحمل لاکتوز را افزایش دهند. مهم‌ترین ریسک‌فاکتورهای شناسایی‌شده عبارت‌اند از:
- تبار آسیایی یا آفریقایی
- سابقه بیماری‌های مزمن یا بیماری گوارشی
- سابقه خانوادگی حساسیت به لاکتوز
آزمایش‌های تشخیص حساسیت به لاکتوز
چندین روش برای تشخیص ابتلای فرد به عدم تحمل لاکتوز وجود دارد که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:
تست تنفس هیدروژن
در این آزمایش میزان هیدروژن موجود در نفس شما پس از مصرف لاکتوز اندازه‌گیری می‌شود. مقادیر بالای هیدروژن نشان‌دهنده مشکلات گوارشی مرتبط با عدم تحمل لاکتوز است.
تست تحمل لاکتوز
در این آزمایش سطح قند خون پس از مصرف لاکتوز اندازه‌گیری می‌شود. اگر به عدم تحمل لاکتوز مبتلا باشید، سطح قند خون تحت تأثیر قرار نمی‌گیرد زیرا بدن قادر نیست لاکتوز را تجزیه و جذب کند.
آزمایش ژنتیک
این آزمایش علل ژنتیکی عدم تحمل لاکتوز را بررسی می‌کند. یکی از معایب روش ژنتیکی عدم‌تشخیص حساسیت به لاکتوز به دلایلی غیر ژنتیکی است.
تست اسیدیته مدفوع
این آزمایش که اغلب برای نوزادان استفاده می‌شود، سطح اسید مدفوع را اندازه‌گیری می‌کند. نوزادانی که به عدم تحمل لاکتوز مبتلا هستند PH پایین‌تری (اسیدی) دارند.
چگونه بدون مصرف لبنیات مواد مغذی بدن را تأمین کنیم؟
محصولات لبنی و عناصر مغذی موجود در آن برای بدن بسیار ضروری هستند. یکی از مهم‌ترین تأثیرات لبنیات افزایش تراکم استخوان‌هاست که مانع از پوکی استخوان در سالمندی می‌شود. بااین‌حال، افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز ممکن است نیاز به کاهش مصرف یا حذف کامل لبنیات از برنامه غذایی خود دارند و این موضوع افراد را از دریافت ریزمغذی‌ها محروم می‌کند. یکی از این ریزمغذی‌های مهم کلسیم است که خوشبختانه می‌توان با مصرف سایر مواد غذایی آن را جایگزین کرد. بعضی از منابع غیرلبنی غنی از کلسیم عبارت‌اند از:
مواد غذایی غنی‌شده با کلسیم
بعضی از مواد غذایی موجود در بازار با کلسیم غنی شده‌اند و گنجاندن آن‌ها در رژیم غذایی به دریافت کلسیم موردنیاز بدن کمک می‌کند. از این نوع مواد غذایی می‌توان آب‌میوه‌ها، انواع نان‌ها و شیرهای غیر لبنی مانند شیر بادام، سویا و جو دوسر غنی‌شده با کلسیم را نام برد. فقط ۱ لیوان آب‌پرتقال غنی‌شده با کلسیم، ۲۷ درصد از مقدار موردنیاز روزانه کلسیم را تأمین می‌کند.
انواع ماهی‌ها
مصرف انواع ماهی‌ها به‌ویژه ماهی‌های کنسرو شده با استخوان مانند ساردین، ماهی آزاد یا ماهی سفید سرشار از کلسیم هستند. مصرف تنها ۸۵ گرم ماهی آزاد کنسرو شده، ۱۴ درصد از نیاز روزانه کلسیم را تأمین می‌کند.
منابع گیاهی
گیاهان سرشار از کلسیم مانند کلم پیچ و کلم بروکلی از دیگر منابع مناسب برای تأمین کلسیم مورد نیاز روزانه هستند. فقط ۱۱۳ گرم اسفناج آب‌پز حدود ۹ درصد کلسیم مورد نیاز روزانه را تأمین می‌کند. البته جذب کلسیم گیاهی ضعیف‌تر و کمتر از کلسیم حیوانی است چراکه در گیاهان وجود موادی مثل فیتات و اگزالات مانع جذب حداکثری کلسیم می‌شوند.
چه مواد غذایی حاوی لاکتوز هستند؟
لاکتوز تقریباً در تمام محصولات لبنی و همچنین غذاهایی که حاوی لبنیات هستند یافت می‌شود، از جمله:
- شیر گاو
- شیر بز
- پنیر
- بستنی
- ماست
- خامه
- کره
بعضی از غذاهای فوق حاوی لاکتوز بیشتری نسبت به سایرین هستند. به‌عنوان مثال، مقدار لاکتوز پنیر بسته به نوع آن به‌طور چشمگیری متفاوت است، پنیرهای نرم و خامه‌ای دارای لاکتوز بالاتری نسبت به پنیرهای سفت مانند پنیر سفید کم‌چرب هستند.
غذاهایی که به مقدار کمتری حاوی لاکتوز هستند
- غذاهایی که با سس خامه‌ای تهیه می‌شوند، مانند پاستا آلفردو
- بعضی از انواع بیسکویت و کلوچه
- شکلات و بعضی از خوراکی‌های بسته‌بندی
- غلات صبحانه
- بعضی از سوپ‌های آماده
- گوشت‌های فرآوری شده مانند ژامبون و سوسیس
- بعضی از انواع سس‌ها
- چیپس سیب‌زمینی
بنابراین، اگر به عدم تحمل لاکتوز مبتلا هستید، بهتر است ترکیبات مواد غذایی بسته‌بندی‌شده را به‌دقت بررسی کنید.
عدم تحمل لاکتوز یا حساسیت به لاکتوز چگونه درمان می‌شود؟
اولین راه درمانی برای بهبود علائم این اختلال پرهیز از مصرف لبنیات است اما اگر تمایلی به قطع مصرف مواد لبنی ندارید روش‌های زیر برای درمان در دسترس هستند.
مصرف مکمل‌های آنزیمی
مکمل‌های آنزیمی یکی از راه‌هایی است که به بدن در هضم لاکتوز کمک می‌کند. بااین‌حال، اثربخشی این محصولات بسیار متفاوت است به‌طوری‌که تعدادی تأثیر قابل‌توجهی در بهبودی دارند اما تعدادی دیگر تقریباً بی‌اثر هستند. ازاین‌رو، بهتر است قبل از استفاده از این نوع مکمل‌ها با پزشک مشورت کنید.
قرارگرفتن در معرض لاکتوز
اگر مبتلا به حساسیت به لاکتوز هستید، مصرف منظم لاکتوز ممکن است به بدن شما برای سازگاری با لبنیات کمک کند. نتایج تحقیقاتی نشان داده‌اند که باکتری‌های مفید روده اگر به‌طور منظم در معرض لبنیات قرار بگیرند به‌آرامی با آن سازگار می‌شوند و می‌توانند مقادیر کافی آنزیم لاکتاز برای هضم شیر و سایر مواد لبنی را تولید کنند.
مصرف پروبیوتیک‌ها و پری‌بیوتیک‌ها
پروبیوتیک‌ها انواعی از باکتری‌ها هستند که فواید چشمگیری برای سلامتی دارند. پری‌بیوتیک‌ها نیز نوعی از فیبرهای خوراکی هستند که به‌عنوان غذای پروبیتیک‌ها عمل می‌کنند. مصرف پروبیوتیک‌ها و پری‌بیوتیک‌ها علائم عدم تحمل لاکتوز را به طرز قابل‌ملاحظه‌ای کاهش می‌دهد.
توجه داشته باشید که این مطلب، جایگزین نظرات و توصیه‌های تخصصی پزشکان نیست و هرگز از این مطلب به‌عنوان جایگزین توصیه پزشکان استفاده نکنید.
