علت سردرد در زنان چیست؟ + علائم و درمان

عوامل مختلفی در بروز انواع سردرد در زنان و مردان ازجمله سابقه خانوادگی و سن نقش دارد. اما در زنان علاوه بر عوامل مذکور، تغییرات هورمونی نیز از دلایل بروز سردرد است. هورمون‌های استروژن و پروژسترون که نقش مهمی در تنظیم چرخه قاعدگی و بارداری ایفا می‌کنند باعث تأثیر بر ترکیب شیمیایی مغز و بروز سردرد می‌شوند. برخوردار بودن از سطح پایدار استروژن به بهبودی این نوع سردردها کمک می‌کند اما نوسانی شدن آن باعث ظاهر شدن سردردهای مرتبط با هورمون‌ها می‌شود. در این مقاله از مجله هومکا به علت بروز سردرد در زنان می‌پردازیم.

سردردهای هورمونی زنان

بعضی از سردردهایی که در زنان بروز می‌کند منشأ هورمونی دارد و به دلیل نوسانات استروژن و پروژسترون رخ می‌دهند. افت چشمگیر سطح استروژن قبل از چرخه ماهانه یکی از عوامل زمینه‌ساز سردردهای هورمونی و سردرد در زنان است. یکی از مهم‌ترین علت سردرد شدید در زنان، قاعدگی یا پریود است.

علاوه بر پریود هر عامل دیگری که باعث بروز تغییر در سطح هورمون‌های خونی شود در بروز این نوع سردردها دخیل است. سردردهای هورمونی در زنانی که به میگرن مبتلا هستند مشهودتر است چراکه قبل از قاعدگی سردردهای میگرنی در آنان تشدید می‌شود. از شایع‌ترین علت‌های بروز این نوع سردردها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

تأثیر قرص‌های پیشگیری از بارداری بر بروز سردرد در زنان

روش‌های هورمونی پیشگیری از بارداری مانند قرص‌های هورمونی و رینگ‌های واژنی ممکن است بر شدت و یا دفعات بروز سردرد تأثیرگذار باشند. در برخی زنان، قرص‌های پیشگیری از حاملگی با جلوگیری از افت شدید استروژن پیش از پریود سبب کاهش علائم سردردهای میگرنی می‌شوند اما در برخی دیگر این قرص‌ها تأثیری بر شدت سردردها ندارند. وقتی‌که مصرف قرص‌های ضدبارداری را متوقف کنید سطح استروژن خون به‌شدت کاهش یافته و باعث سردرد می‌شود.

داروهای هورمونی

این نوع داروها که برای کنترل سطح هورمون‌های خونی در دوران یائسگی مورداستفاده قرار می‌گیرند باعث بروز سردرد می‌شوند. استروژن نسبت به سایر داروها، سردرد کمتری به همراه دارد زیرا هورمون را در دوزهای پایین و آهسته‌تر آزاد می‌کند.

قاعدگی

یکی از شایع‌ترین سردردهای زنان که شیوع آن به ۶۰ درصد نیز می‌رسد سردردهای مرتبط با قاعدگی است. درست پیش از قاعدگی میزان دو هورمون استروژن و پروژسترون در خون کاهش می‌یابد. این نوع تغییرات ناگهانی در سطح هورمون‌های خونی منجر به بروز سردردهای ضربان‌دار می‌شود. این سردردها معمولاً ۲ روز پیش از پریود تا ۳ روز پس از آن ادامه دارند.

یائسگی و سردرد در زنان

در سال‌های پیش از یائسگی، سطح استروژن به‌تدریج افزایش می‌یابد. بسیاری از زنان در این دوران دچار سردرد تنشی ناشی از تغییرات هورمونی و استرس می‌شوند. زمانی که عادات ماهانه برای همیشه متوقف می‌شود احتمال بروز میگرن و سردرد نیز کاهش می‌یابد.

اگر تحت درمان با داروهای استروژنی قرار دارید و سردرد شما تشدید شده است موضوع را به پزشک اطلاع دهید تا دوز تجویزی داروها و یا نوع دارو را تغییر دهد. در چنین مواردی معمولاً پچ استروژن گزینه مناسبی به شمار می‌رود چراکه سطح استروژن را ثابت نگه می‌دارد و احتمال بروز سردر را کاهش می‌دهد.

شدت سردردهای هورمونی در زنان در سال‌های نزدیک به یائسگی به دلیل نوسانات بالای استروژن شدیدتر می‌شود. در برخی زنان با اتمام دوران قاعدگی سردردها متوقف می‌شوند اما سردردهای عصبی ممکن است شدیدتر شوند. اگر سردردها پس از یائسگی نیز ادامه یابند از سایر روش‌های درمانی کمک گرفته می‌شود.

سردرد زنان در بارداری

سطح استروژن در هفته‌های اول بارداری به‌سرعت بالا رفته و در طی دوره نیز همچنان بالا باقی می‌ماند و به همین دلیل بسیاری از علائم میگرن طی بارداری بهبود می‌یابند. اما سردرد عصبی با توجه به اینکه با تغییرات هورمونی در ارتباط نیست دستخوش تغییر نمی‌شود.

پس از عبور از سه‌ماهه اول بارداری و کاهش استروژن خون شدت سردردها نیز کاهش‌یافته و یا به‌طور کامل برطرف می‌شوند. اگر پس از سه‌ماهه اول همچنان مبتلا به سردرد هستید از مصرف خودسرانه دارو خودداری نمائید چراکه بیشتر داروهای مسکن در چنین دورانی برای سلامت جنین مضر هستند. مصرف هرگونه دارو تنها با تجویز پزشک امکان‌پذیر است.

اگر مبتلا به سردردهای مزمن هستید قبل از اینکه باردار شوید در خصوص نوع درمان و چگونگی پیشگیری از سردردها طی بارداری با پزشک مشورت نمائید. برخی از داروهای شیمیایی در دوران بارداری محدودیت مصرف دارند و بایستی از مصرف آن‌ها خودداری کرد. در طی دوران شیردهی نیز اگرچه محدودیت‌های دارویی وجود دارد اما گزینه‌های در دسترس بیشتر از زمان بارداری است.

درمان سردردهای هورمونی در قاعدگی

سردردهای میگرنی مرتبط با قاعدگی به چند شیوه مختلف قابل‌درمان هستند. درمان‌های میگرنی برای بهبود میگرن‌های مرتبط با قاعدگی نیز کاربرد دارند. از دیگر راهکارها برای درمان سردرد مرتبط با قاعدگی می‌توان به موارد زیر اشاره نمود.

داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAID)

از این نوع داروها می‌توان به ایبوپروفن اشاره نمود که برای درمان سردردهای مرتبط با قاعدگی کاربرد فراوانی دارد. بسته به‌شدت سردرد پزشک ممکن است ایبوپروفن و یا مسکن‌های قوی‌تر را تجویز نماید.

تریپتان‌ها

این دسته از داروها گزینه‌های احتمالی دیگری برای درمان سردردهای هورمونی هستند. تریپتان‌ها سیگنال‌های درد را در مغز مسدود می‌کنند. بسته به تشخیص پزشک ممکن است یک NSAID و یک تریپتان در آن‌واحد تجویز شوند. اگر قاعدگی شما هر ماه در روز مشخصی رخ می‌دهد می‌توانید این داروها را تحت نظر پزشک چند روز قبل از شروع پریود مصرف کرده و تا یک هفته پس‌ازآن ادامه دهید.

درمان تحریک عصبی غیرتهاجمی (nVNS)

در این روش درمانی، دستگاه مخصوصی بر روی پیشانی، گردن یا بازو قرار می‌گیرد تا یک پالس الکتریکی خفیف به عصب واگ ارسال گردد. این مکانیسم موجب تسکین دردهای میگرنی می‌شود.

درمان‌های مکمل برای سردردهای هورمونی و قاعدگی

روش‌های مکمل زیر تنها با مشاوره پزشکی و در کنار مصرف داروهای تجویزشده برای تسریع در بهبودی سردردها مفید هستند:

• طب سوزنی: این روش طب باستانی که شامل قرار دادن سوزن در امتداد نقاط انرژی بدن است، در بهبود سردردهای تنشی مؤثر است
• بیوفیدبک: در این روش پزشک با ارزیابی پاسخ بدن شما به استرس و محرک‌های مختلف، روش مناسب برای درمان سردرد را پیدا می‌کند
• باتربور: باتربور در واقع یک گیاه دارویی است که عصاره ریزوم یا ساقه زیرزمینی آن در کاهش دفعات سردرد و شدت آن‌ها تأثیرگذار است. از عوارض جانبی این داروی گیاهی می‌توان نفخ و سایر مشکلات خفیف گوارشی را نام برد
• کوآنزیم Q10: این کوانزیم یک آنتی‌اکسیدان است که به‌صورت مکمل در دسترس است. در تحقیقات اخیر مشخص‌شده است که این ماده طبیعی در جلوگیری از سردرد مؤثر است
• یخ: برای این کار یک پارچه سرد یا کیسه یخ را روی ناحیه دردناک سر یا گردن خود قرار دهید
• مصرف نمک را محدود کنید: خوردن غذاهای شور یکی از محرک‌های سردرد است. توصیه می‌شود چند روز قبل و پس از پریود مصرف نمک را کاهش دهید
• ماساژ سردرد: این روش مکمل با کاهش دادن گرفتگی عضلانی و بهبود جریان خون در کاهش سردرد مؤثر است
• مصرف منیزیم: کمبود این ماده معدنی یکی از علل سردرد است. مصرف غذاهای غنی از منیزیوم در بهبود سردرد مفید است
• تکنیک‌های آرام‌سازی بدن: این تکنیک‌ها شامل آرام‌سازی عضلات، تصویرسازی ذهنی و تمرینات تنفسی است
• ریبوفلاوین: این ویتامین که به نام ویتامین B2 نیز شناخته می‌شود، در بهبود سردرد مفید است

علاوه بر مواردی که در بالا اشاره شد تغییر سبک زندگی مانند کاهش استرس، ورزش‌های روزانه، تنظیم برنامه خواب‌وبیداری و برخوردار بودن از برنامه غذایی سالم و مقوی نقش شایانی در کاهش شدت علائم سردرد در زنان دارد.

وب‌سایت healthline در مورد زمان مراجعه به پزشک برای درمان سردرد در زنان می‌گوید: درصورتی‌که سردردهای شدید و مکرری را تجربه می‌کنید به پزشک مراجعه کنید تا درمان دارویی یا هورمون‌تراپی را برای شما تجویز نماید. اگر علائم زیر را داشتید حتما به پزشک مراجعه کنید:

• دوبینی
• سردردگمی
• بی‌حسی
• تشنج
• مشکل تکلم

سایر علت‌های سردرد در زنان

زمینه‌های ژنتیکی عامل مهمی در ابتلا زنان به سردردهای مزمن است. افراد مبتلا به چنین سردردهایی معمولاً تحت تأثیر محرک‌های خاصی دچار سردرد می‌شوند. علاوه بر تغییرات هورمونی، موارد زیر در بروز سردرد نقش دارند:

• حذف وعده‌های غذایی
• کم‌خوابی یا زیاد خوابیدن
• نور شدید و یا محیط پر سروصدا
• بوهای آزاردهنده
• تغییرات شدید آب و هوایی
• مشروبات الکلی
• مصرف زیاد قهوه و یا متوقف کردن یک‌باره مصرف آن
• استرس و اضطراب
• غذاهای فرآوری شده مثل سوسیس و کالباس
• مونوسدیم گلوتامات (افزودنی غذایی)
• محصولات مرتبط با سویا
• شیرین‌کننده‌های مصنوعی

علائم سردردهای هورمونی در زنان چیست؟

سردردهای هورمونی علائمی مشابه سردردها و میگرن عادی دارند و معمولاً دردهای ضربان داری هستند که ازیک‌طرف سر شروع می‌شود. حساسیت به نور و صدا نیز در برخی افراد بروز می‌کند. از دیگر علائم سردردهای هورمونی می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

• کاهش اشتها
• خستگی و ضعف
• آکنه
• درد مفاصل
• کاهش ادرار
• کاهش هماهنگی بین اعضای بدن
• یبوست
• میل زیاد به شکلات و یا نمک

ارتباط بین تغذیه و سردرد در زنان

هرگونه تغییر مثبت در سبک زندگی ازجمله دوری کردن از محرک‌های غذایی، برخوردار بودن از برنامه خواب‌وبیداری منظم و تحرک کافی در بهبود کیفیت زندگی در کاهش سردرد مفید است. نتایج مطالعات علمی نشان می‌دهد که مصرف تخم‌مرغ، گوشت قرمز، ماکارانی، شکلات و سس‌ها از عواملی هستند که در بروز سردرد در زنان تأثیر دارند. علاوه بر این روغن حیوانی نیز در بروز چنین سردردهایی نقش دارد.

 تحقیقات زیادی در ارتباط نوع تغذیه با سردرد انجام شده است و نتایج تعدادی از آن‌ها نشان می‌دهد برخی افراد با خوردن محصولات لبنی به سردرد مبتلا می‌شوند. طبق مستندات علمی بنیاد میگرن آمریکا مصرف الکل، پنیر کهنه، ماهی دودی شده، نگهدارنده‌های غذایی به‌ویژه در کنسروها و مواد غذایی بسته‌بندی‌شده و  همچنین شیرین‌کننده‌های مصنوعی مثل آسپارتام از عوامل اصلی سردرد هستند.

برای درمان سردرد هورمونی چه بخوریم؟

مصرف میوه و سبزیجات را موردتوجه قرار دهید. نصف بشقاب شما در هر وعده غذایی باید میوه و سبزیجات باشد. سعی کنید چربی‌های سالم بخورید. تا حد امکان چربی‌های اشباع‌شده و ترانس را محدود کرده و مصرف غذاهای دریایی را به دو تا سه بار در هفته افزایش دهید. به مواد غذایی که مقدار امگا۳ بدن را افزایش می‌دهند توجه کنید چراکه یکی از عوامل مهم مرتبط با سلامت مغز و کاهش سردرد مصرف مقدار مناسب چربی‌های امگا۳ است.

وعده‌های غذایی را حذف نکنید، چراکه حذف وعده‌های غذایی باعث نوسان قند خون شده که خود یکی از محرک‌های بروز سردرد است. حجم وعده‌های غذایی را کاهش داده و متناسب با آن تعداد وعده‌های غذایی را به ۵ وعده در روز افزایش دهید. همواره مصرف پروتئین را در وعده‌های غذایی در نظر داشته باشید. پروتئین از سیری زودرس و پرخوری جلوگیری می‌کند.

نکاتی در ارتباط با سردرد زنان که توجه به آن‌ها اهمیت دارد

زنانی که از میگرن رنج می‌برند بیشتر مستعد موارد زیر هستند:

• افسردگی
• اضطراب
• اختلالات خواب

زنانی که مبتلا به سردردهای هورمونی هستند نیز مستعد موارد ذکرشده هستند. قرص‌های جلوگیری از بارداری و استروژن از داروهای ایمن به شمار می‌آیند اما زنانی که سابقه فشارخون بالا و یا سابقه خانوادگی حمله قلبی دارند مستعد برخی عوارض جدی این دارو هستند ازاین‌رو امکان دارد پزشک از روش‌های درمانی دیگری کمک بگیرد. در صورت ظاهر شدن سردردهای شدید و ناگهانی با هر کدام از علائم زیر به پزشک مراجعه نمائید:

• سرگیجه شدید
• خشک شدن گردن
• راش و کهیرهای پوستی
• تنگی نفس
• از دست‌دادن بینایی
• و هر علامت شدید و غیر منتظره

کلام آخر

در این مقاله به بررسی عواملی که باعث بروز سردرد در زنان می‌شود پرداختیم. یکی از مهم‌ترین علت سردرد شدید در زنان تغییرات هورمونی است که این تغییرات در دوران قاعدگی و بارداری بسیار بیشتر است. از این‌رو شناسایی و کنترل محرک‌های سردرد و مراجعه به پزشک در صورت نیاز از مهم‌ترین اقداماتی است که باید برای درمان سردرد در زنان انجام داد.

توجه داشته باشید که این مطلب، جایگزین نظرات و توصیه‌های تخصصی پزشکان نیست و هرگز از این مطلب به‌عنوان جایگزین توصیه پزشکان استفاده نکنید.