سردرد و سرگیجه چه ارتباطی به هم دارند؟

سردرد و سرگیجه از شایع‌ترین مشکلات سلامتی است که مردم در طول زندگی خود با آن مواجه می‌شوند. عوامل زیادی در بروز هم‌زمان این دو عارضه نقش دارند که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به کم‌آبی بدن و اضطراب اشاره نمود. البته گاهی بروز سردرد و سرگیجه می‌تواند ناشی از یک بیماری زمینه‌ای باشد که نیازمند توجه و درمان زودهنگام است. در ادامه مقاله به بیماری‌ها و اختلالات جسمانی و روانی اشاره می‌کنیم که زمینه‌ساز رخ دادن سردرد و سرگیجه هستند.

کم‌آبی بدن و سردرد و سرگیجه

علائم کم‌آبی بدن زمانی بروز می‌کند که ارگان‌های داخلی بدن قادر نباشند عملکرد بهینه و روزانه خود را به دلیل کاهش حجم آب بدن انجام دهند. معمولاً دهیدارته شدن بدن در شرایطی مثل استفراغ، اسهال، تب و مصرف برخی داروها رخ می‌دهد. سردرد همراه با سرگیجه یکی از علائم کم‌آبی بدن است. دیگر علائم کم‌آبی بدن شامل موارد زیر است:

• ادرار غلیظ و تیره‌رنگ
• کاهش ادرار
• تشنگی شدید
• گیجی و عدم تمرکز
• خستگی و ضعف

موارد خفیف و متوسط کم‌آبی با نوشیدن چند لیوان آب برطرف می‌شود اما در موارد شدید دهیدارته شدن نیاز به تزریق داخل عروقی مایعات است.

افت قند خون و سردرد همراه با سرگیجه

اگر سطح قند خون از حد طبیعی پایین‌تر باشد سوخت‌رسانی به مغز به‌درستی انجام نمی‌شود و بسته به سطح قند خون، علائمی همچون سردرد و سرگیجه بروز می‌کند. اگرچه چنین حالتی بیشتر در افراد دیابتی و به دلیل تزریق دوزهای نامناسب انسولین مشاهده می‌شود اما در سایرین نیز تغییر و حذف وعده‌های غذایی می‌تواند منجر به افت قند خون شود. علاوه بر سردرد و سرگیجه علائم دیگری نیز در زمان افت قند خون ظاهر می‌شود که مهم‌ترین آن‌ها به شرح زیر است:

• عرق کردن
• لرز
• تهوع
• گرسنگی
• زودرنجی و کج‌خلقی
• ضعف و بی‌حالی
• پوست رنگ‌پریده

عفونت‌های باکتریایی و ویروسی و سردرد همراه با سرگیجه

برخی از انواع سردردها همراه با سرگیجه ناشی از عفونت‌های باکتریایی و ویروسی هستند. زمانی که بدن مبتلا به عفونت باشد سیستم ایمنی انرژی زیادی برای مقابله با عوامل میکروبی صرف می‌کند و همچنین تغییراتی که به واسطه تولید واسطه‌های التهابی رخ می‌دهد باعث ضعف و خستگی زیاد و در نتیجه بروز سردرد و سرگیجه می‌شود. نمونه‌هایی از عفونت‌های باکتریایی و ویروسی که قادرند باعث ایجاد سردرد و سرگیجه شوند به‌صورت زیر است:

• آنفولانزا
• سرماخوردگی
• عفونت‌های ویروسی
• عفونت گوش داخلی
• سینه‌پهلو (ذات‌الریه)
• عفونت‌های حلقی ناشی از استرپتوکوک

اگر پس از چند روز علائم رو به بهبودی نرفت به پزشک مراجعه نمائید چراکه ممکن است به یک عفونت باکتریایی مثل عفونت استرپتوکوک مبتلا شده باشید که درمان آن مستلزم مصرف آنتی‌بیوتیک است.

اضطراب و استرس

افرادی که دچار حملات اضطرابی می‌شوند معمولاً ترسی را تجربه می‌کنند که با واقعیت بیرون سازگار نیست. علائم اضطراب از شخصی به شخص دیگر متفاوت است و هم می‌تواند شامل علائم جسمانی و هم روانی باشد. سردرد و سرگیجه دو علامت شایع حملات اضطرابی هستند. سایر علائمی که در زمان اضطراب بروز می‌کنند به‌صورت زیر است:

• زودرنجی و تندخویی
• عدم تمرکز
• ضعف و بی‌حالی مفرط
• بی‌قراری
• گرفتگی و خشکی عضلانی

راه‌های بسیاری برای مقابله با اضطراب وجود دارد ازجمله می‌توان به روانکاوی و روان‌درمانی، مصرف داروهای ضد اضطراب، ورزش‌های منظم روزانه و مراقبه اشاره نمود. برای بهبود و کاهش اضطراب، پزشکان از درمان‌های ترکیبی استفاده می‌کنند تا هم در کوتاه‌مدت و هم بلندمدت احتمال وقوع این حملات کمتر شود.

آنوریسم مغزی و سردرد همراه با سرگیجه

آنوریسم مغزی یک اختلال عروقی در مغز است که در آن یک حباب کوچک در جداره رگ به وجود می‌آید. در این عارضه معمولاً از قبل علائم و نشانه‌ای ظاهر نمی‌شود اما به‌محض ترکیدن و خالی شدن حباب، سردرد ناگهانی و شدید همراه با سرگیجه بروز می‌کند. هنگام خالی شدن حباب، خون وارد بافت مغز شده و علائم دیگری نیز ظاهر می‌شود. دیگر نشانه‌های آنوریسم مغزی عبارت‌اند از:

• تهوع و استفراغ
• تاری دید
• خشکی و سفتی گردن
• تشنج
• حساسیت به نور
• گیجی و عدم تمرکز
• از دست دادن هوشیاری
• افتادن پلک‌ها
• دوبینی

در صورت دچار شدن به سردرد ناگهانی و شدید همراه با سرگیجه، بدون اتلاف وقت به پزشک مراجعه نمائید تا اقدامات درمانی انجام گردد.

سکته مغزی

سکته مغزی زمانی رخ می‌دهد که عاملی باعث مسدود شدن جریان خون در رگ‌های مغز شود. با بسته شدن رگ‌ها، خون‌رسانی و متعاقب آن اکسیژن‌رسانی و انتقال مواد مغذی به مغز متوقف می‌شود. با قطع شدن این راه ارتباطی، بافت مغز به‌سرعت ماهیت طبیعی خود را از دست می‌دهد. مشابه آنوریسم مغزی سکته نیز باعث سردرد شدید و گاهی همراه با سرگیجه می‌شود. دیگر نشانه‌های سکته مغزی به شرح زیر است:

• بی‌حسی یک‌طرف از بدن
• از دست دادن ناگهانی هوشیاری
• دشوار شدن صحبت کردن و یا شنیدن صدای اطرافیان
• اختلالات ناگهانی بینایی
• دشوار شدن حفظ تعادل و راه رفتن

سکته نیازمند اقدامات اورژانسی است بنابراین علائم بالا را در ذهن داشته باشید تا اگر فردی دچار چنین علائمی شد او را به نزدیک‌ترین مرکز درمانی انتقال دهید.

میگرن همراه با سرگیجه

میگرن بیشتر یک‌طرف سر و گاهی نیز هر دو طرف سر را درگیر می‌کند. این دردها معمولاً شدید و ضربان‌دار بوده و برخی اوقات نیز با سرگیجه همراه هستند. سایر علائم میگرن عبارت‌اند از:

• تهوع و استفراغ
• حساسیت به صدا و نور
• اختلالات بینایی
• دیدن نقاط نورانی (آئورا)

میگرن درمان قطعی ندارد اما تجویز برخی داروها و انجام اقدامات خود مراقبتی می‌تواند به کاهش علائم و کاستن حملات میگرنی کمک کند. کارایی و اثربخشی درمان‌های میگرنی از شخصی به شخص دیگر متفاوت بوده و یافتن بهترین راهکار درمانی مستلزم مشورت با پزشک متخصص است.

جراحات سر و سردرد همراه با سرگیجه

جراحات و آسیب‌های مغزی می‌تواند منشأ بیرونی و یا منشأ داخلی داشته باشند. آسیب‌های بیرونی اغلب باعث آسیب به جمجمه می‌شوند و به‌ندرت پیش می‌آید که بافت مغز دچار صدمه شود. ازاین‌رو دردی که بروز می‌کند معمولاً با سرگیجه همراه نیست. اما در مواردی که بافت مغز تحت تأثیر قرارگرفته باشد سرگیجه و سردرد هر دو باهم ظاهرشده و معمولاً تا چند هفته نیز ادامه می‌یابد.

ترومای مغزی

این نوع آسیب مغزی ناشی از ضربه به مغز و یا تکان خوردن شدید سر است و بیشتر در سوانح رانندگی، افتادن اشیاء از ارتفاع و یا در ورزش‌هایی که احتمال برخورد فیزیکی وجود دارد رخ می‌دهد. از علائم ترومای مغزی بروز هم‌زمان سردرد و سرگیجه است. علائم مرتبط با ترومای خفیف مغزی عبارت‌اند از:

• از دست دادن موقت هشیاری
• گیجی و عدم تمرکز
• از دست رفتن حافظه کوتاه‌مدت
• زنگ زدن گوش‌ها
• تهوع و استفراغ

اما اگر ضربه به سر شدید باشد آسیب داخلی وخیم‌تر خواهد بوده و علائم آن به شرح زیر است:

• از دست دادن هوشیاری حداقل به مدت چند دقیقه
• تشنج
• خونریزی گوش و یا بینی
• گشادشدن مردمک چشم
• گیجی و منگی شدید
• رفتارهای غیرعادی مثل خشونت و هجوم آوردن

اگر فردی به چنین علائمی دچار شد بدون اتلاف وقت او را به مرکز درمانی انتقال دهید. در ترومای خفیف معمولاً بررسی‌های بیشتر برای اطمینان از سلامت مغز انجام می‌شود اما در ترومای وخیم بایستی اقدامات اورژانسی صورت بگیرد.

سندرم پس از ضربه‌مغزی

این سندرم پس از رخ دادن یک ضربه‌مغزی بروز می‌کند. سندرم پس از ضربه‌مغزی با طیفی از علائم که سردرد و سرگیجه را نیز شامل می‌شود قابل‌تشخیص است. علائم سندرم تا هفته‌ها و شاید ماه‌ها پس از حادثه تداوم دارند. سردردهای پس از ضربه‌مغزی معمولاً حالتی شبیه به سردردهای میگرنی و یا سردرد عصبی دارند. سایر علائم مرتبط با این سندرم به‌صورت زیر است:

• اختلالات خواب
• اضطراب
• زودرنجی
• مشکلات حافظه‌ای و تمرکز
• وزوز کردن گوش
• حساسیت به صدا و نور

بروز این علائم در بیماری که قبلاً دچار آسیب مغزی شده است نشانه‌ای از بدتر شدن وضعیت جسمانی نیست بلکه پیامدهای ضربه و آسیب قبلی بوده که تاکنون تداوم داشته است. اگر مبتلا به دیابت هستید ظاهر شدن علائم بالا نشانه آن است که بایستی سطح انسولین دریافتی را تنظیم کنید. اما اگر مبتلا به دیابت نیستید و علائم بالا ظاهر شد سعی کنید یک لیوان آب‌میوه و یا یک‌لقمه‌نان و پنیر میل نمائید تا قند خون به حالت طبیعی برگردد.

التهاب گوش داخلی

لابیرنتیت به التهاب گوش داخلی گفته می‌شود و معمولاً بر اثر عفونت‌های ویروسی مثل آنفولانزا و سرماخوردگی پدید می‌آید. در التهاب گوش داخلی حس تعادل بدن دچار اختلال شده و بسته به‌شدت عفونت سرگیجه و سردرد بروز می‌کند. سایر علائم مرتبط با لابیرنتیت به شرح زیر است:

• کاهش حس شنوایی
• علائم مشابه به آنفولانزا
• زنگ زدن گوش
• تاری دید و یا دوبینی
• گوش‌درد

درمان التهاب گوش داخلی تحت نظر پزشک معمولاً یک یا دو هفته به طول می‌انجامد.

کم‌ خونی و سردرد همراه با سرگیجه

آنمی زمانی پدید می‌آید که به مقدار کافی گلبول قرمز جهت اکسیژن‌رسانی به اعضای بدن به‌ویژه مغز وجود نداشته باشد. با کاهش سطح اکسیژن بدن، احساس ضعف و بی‌حالی و سرگیجه به‌سرعت بروز ظاهر می‌شود. در برخی افراد بسته به سطح اکسیژن خون، سردرد همراه با سرگیجه نیز بروز دیده می‌شود. دیگر علائم کم‌ خونی عبارت‌اند از:

• ضربان قلب نامنظم
• درد قفسه سینه
• تنگی نفس
• سردی دست‌ و پا

درمان کم خونی بستگی به علت زمینه‌ای آن دارد اما اغلب با تجویز آهن، ویتامین B12 و اسیدفولیک قابل‌درمان است.

عیوب انکساری چشم

گاهی بروز سردرد و سرگیجه با اختلالات بینایی و آستیگماتیسم چشم در ارتباط است. در چنین حالتی چشم‌پزشک با اصلاح نمره عینک و یا تغییر لنز تماسی، اختلال ایجادشده را برطرف می‌کند. سردرد ناشی از چشم به این معناست که فشار کاری چشم بیش‌ازحد معمول است. اگر سردرد و سرگیجه شما حین مطالعه و کار با کامپیوتر بدتر شد به چشم‌پزشک مراجعه کنید.

بیماری‌های خود ایمن

این بیماری‌ها زمانی شکل می‌گیرند که سیستم ایمنی به‌اشتباه سلول‌های خودی را مورد هدف قرار می‌دهد. جالب است بدانید بیش از ۸۰ نوع بیماری خود ایمن وجود دارد که هرکدام علائم مختص به خود را دارد. علائم برخی بیماری‌های خود ایمن مشترک است و سردرد و سرگیجه را هم شامل می‌شود. سایر علائم بیماری‌های خود ایمن شامل موارد زیر است:

• خستگی و ضعف
• درد مفاصل، سفتی و تورم آن‌ها
• تب مداوم
• قند خون بالا

درمان بیماری‌های خود ایمن بستگی به عضو درگیر و شدت بیماری دارد. برای بهبودی این بیماری‌ها مهم‌ترین مرحله تشخیص درست بیماری است چراکه احتمال تشخیص اشتباه در بیماری‌های خود ایمن زیاد است. برای پی بردن به علت دقیق بیماری‌های خود ایمن چندین آزمایش خون و یا نمونه‌برداری تجویز می‌شود.

عوارض جانبی داروها

مصرف بسیاری از داروهای شیمیایی با عوارض جانبی همراه بوده و سردرد و سرگیجه نیز از عوارض جانبی برخی داروها است. این عوارض به‌خصوص زمانی بیشتر دیده می‌شوند که بیمار برای اولین بار دارویی را مصرف می‌کند. داروهایی که باعث سردرد و سرگیجه می‌شوند شامل موارد زیر است:

• داروهای ضدافسردگی
• خواب‌آور
• آرام‌بخش
• داروهای ضد فشارخون
• تقویت قوای جنسی
• جلوگیری از بارداری
• مسکن‌ها

عوارض جانبی اغلب در روزهای ابتدایی مصرف داروها بروز می‌کنند. اگر عوارض ادامه‌دار باشد با پزشک خود در این خصوص مشورت نمائید تا دوز دارو تغییر کرده و یا داروی جایگزین تجویز گردد. هرگز بدون اطلاع پزشک دوره درمانی خود را متوقف نکنید.

کلام آخر

سرگیجه همراه با سردرد به دلایل مختلفی بروز می‌کند که در این مقاله به‌طور کامل درباره آن صحبت شد. البته سرگیجه همراه با سردرد معمولا خطر جدی نیست و ممکن است به‌دلیل تغییرات فشار خون و سردرد باشد اما اگر این حالت را چندبار تجربه کردید برای درمان سردرد حتما به پزشک مراجعه کنید.

توجه داشته باشید که این مطلب، جایگزین نظرات و توصیه‌های تخصصی پزشکان نیست و هرگز از این مطلب به‌عنوان جایگزین توصیه پزشکان استفاده نکنید.