آنمی آپلاستیک چیست و چه علائمی دارد؟

آنمی آپلاستیک یا کم خونی آپلازی زمانی رخ می‌دهد که بدن قادر نیست به اندازه کافی سلول‌های جدید خونی تولید کند. این عارضه باعث بروز خستگی مداوم شده و فرد را در برابر انواع بیماری‌های عفونی مستعد می‌کند. در ادامه مقاله‌های انواع کم خونی، این مقاله از مجله سلامت هومکا به کم‌خونی آپلاستیک پرداخته شده و اطلاعات به‌روز از مقالات معتبر پزشکی در اختیار همراهان گرامی قرار گرفته است.

برای ثبت درخواست آزمایش خون در منزل کلیک کنید.

علائم آنمی آپلاستیک (آنمی آپلازی)

علائم و نشانه‌های آنمی آپلاستیک به صورت زیر است:

• خستگی
• تنگی نفس
• ضربان قلب تند
• پوست رنگ‌پریده
• عفونت‌های مکرر و طولانی
• کبودی‌های بی‌دلیل پوستی
• خونریزی بینی و لثه
• خونریزی زیاد از بریدگی‌ها
• راش‌های پوستی
• سرگیجه
• سردرد
• تب

بسیاری از علائم این نوع کم خونی مانند علائم کم‌خونی ساده و معمولی هستند. آنمی آپلاستیک ممکن است گذرا و کوتاه‌مدت بوده و یا مزمن و طولانی شود. همچنین احتمال شدید شدن و کشنده بودن این نوع کم‌خونی در صورت عدم درمان هم وجود دارد.

دلایل ابتلا به آنمی آپلاستیک

در آنمی آپلاستیک سلول‌های بنیادی مغز استخوان که مسئول تولید سلول‌های قرمز و سلول‌های سفید خون هستند، دچار آسیب شده‌اند. بنابراین، مغز استخوان یا خالی از سلول‌های خونی بوده (آپلاستیک) و یا به مقدار کم سلول‌های خونی تولید می‌کند (هیپوپلاستیک). از عمده‌ترین دلایل ابتلا به کم خونی آپلاستیک حمله سیستم ایمنی به سلول‌های بنیادی در مغز استخوان و از بین بردن آن‌هاست. از سایر موارد که قادرند باعث آسیب به مغز استخوان و در نتیجه ابتلا به کم‌خونی آپلاستیک شوند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

رادیوتراپی و شیمی‌درمانی

در روش‌های مورد استفاده برای درمان سرطان احتمال آسیب وارد شدن به سلول‌های بنیادی مغز استخوان وجود دارد. البته غالباً این نوع آسیب‌ها گذرا بوده و پس از پایان دوره شیمی‌ درمانی و یا پرتو درمانی سلول‌های بنیادی به حالت طبیعی برمی‌گردند.

تماس با مواد شیمایی

مواد شیمیایی همچون حشره‌کش‌ها، آفت‌کش‌ها و بنزن با کم خونی آپلاستیک مرتبط هستند. معمولاً در صورت فاصله گرفتن از مواد شیمیایی آنمی آپلاستیک نیز برطرف می‌شود.

عوارض جانبی برخی داروها

بعضی از داروها به عنوان مثال داروهایی که برای درمان آرتریت روماتوئید (روماتیسم مفصلی) تجویز می‌شوند و بعضی از آنتی‌بیوتیک‌ها پتانسیل آسیب زدن به سلول‌های بنیادی مغز استخوان را دارند.

اختلالات خود ایمنی

در بیماری‌های خود ایمن، سیستم ایمنی بدن به سلول‌های خودی حمله می‌کند. افرادی که دچار انواع خاصی از بیماری های خودایمنی هستند بیشتر در معرض آنمی آپلاستیک قرار دارند.

عفونت‌های ویروسی

عفونت‌های ویروسی که مغز استخوان را تحت تأثیر قرار می‌دهند ممکن است در ایجاد آنمی آپلاستیک هم نقش داشته باشند. از این نوع ویروس‌ها می‌توان هپاتیت (هپاتیت چیست؟)، ویروس اپشتاین بار (Epstein-Barr virus)، سایتومگالویروس (Cytomegalovirus)، پاروویروس (Parvovirus B19) و HIV را نام برد.

بارداری

احتمال اختلال در سیستم ایمنی و بروز مشکلات مغز استخوانی در زمان بارداری وجود دارد.

به گفته‌ی mayoclinic در برخی افراد که به کم‌خونی آپلاستیک مبتلا هستند علت بیماری نوعی مشکل خونی به نام هموگلوبینوری شبانه است که در آن سلول‌های قرمز خون زودتر از حالت طبیعی از بین می‌روند.

علاوه بر این، آنمی فانکونی نیز نوعی اختلال نادر و ارثی است که منجر به آنمی آپلازی می‌شود. نوزادانی که با کم‌خونی فانکونی به دنیا می‌آیند معمولاً وزن کمتری دارند و دچار نقص‌های مادرزادی هستند.

پیشگیری از ابتلا به کم‌خونی آپلاستیک

بسیاری از موارد کم‌خونی آپلازی قابل‌پیشگیری نیست. اما در بعضی موارد می‌توان با دوری کردن از مواد شیمایی، آفت‌کش‌ها و حشره‌کش‌ها احتمال ابتلا را کاهش داد.

تشخیص آنمی آپلاستیک

تست‌های زیر از روش‌های رایج برای تشخیص آنمی آپلاستیک هستند:

آزمایش خون: به صورت طبیعی، سلول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها در یک محدوده مشخص قرار دارند اما در آنمی آپلاستیک هر سه این موارد از بازه نرمال کمتر هستند.

بیوپسی مغز استخوان: در بیوپسی یک نمونه بافتی از مغز استخوان با استفاده از سوزن‌های باریک و مخصوص برداشته می‌شود. این نمونه در آزمایشگاه زیر میکروسکوپ ارزیابی شده تا تشخیص قطعی گردد.

درمان آنمی آپلاستیک

درمان آنمی آپلاستیک به‌طور عمده به شدت بیماری و سن فرد بستگی دارد. ممکن است درمان شامل پایش، انتقال خون، تجویز دارو و یا پیوند مغز استخوان باشد. موارد شدید آنمی آپلاستیک که در آن تعداد سلول‌های قرمز به شدت کاهش یافته بسیار خطرناک است و درمان آن مستلزم بستری سریع در مراکز درمانی است.

انتقال خون

اگرچه انتقال خون راه قطعی درمانی برای کم‌خونی آپلاستیک نیست اما در کاهش علائم و برطرف کردن نیاز خونی بیمار بسیار مفید است. ازجمله سلول‌هایی که در انتقال خون مهم هستند:

• سلول‌های قرمز یا RBCها که علائم آنمی و خستگی مفرط را کاهش می‌دهند
• پلاکت‌ها که از خونریزی زیاد و خطرناک جلوگیری می‌کنند

پیوند سلول‌های بنیادی

انجام پیوند مغز استخوان جهت جایگزین کردن سلول‌های سالم بنیادی در مغز استخوان از درمان‌های موفقیت‌آمیز و امیدوارکننده آنمی آپلاستیک محسوب می‌شود. پیوند سلول‌های بنیادی یا به عبارتی پیوند مغز استخوان از گزینه‌های اصلی درمان برای جوانانی است که اهداکننده متناسب با شرایط خونی آنان پیدا شده است. به منظور انجام پیوند، در ابتدا بافت موجود مغز استخوان بیمار با شیمی‌درمانی و یا رادیوتراپی تخلیه می‌شود. سپس سلول‌های بنیادی اهداکننده به رگ‌ها تزریق می‌شوند تا از طریق جریان خون، خود را به مغز استخوان برسانند.

مصرف داروهای سرکوب‌کننده ایمنی

برای افرادی که امکان انجام پیوند مغز استخوان وجود ندارد و یا برای افرادی که آنمی آپلاستیک به دلیل شرایط خود ایمن ایجاد شده است مصرف داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی یکی از راهکارهای موجود است. داروهایی نظیر سیکلوسپورین به‌طور موثر فعالیت سلول‌های ایمنی آسیب‌رسان به بافت مغز استخوان را کاهش می‌دهند. این روند درمانی به مغز استخوان فرصت می‌دهد تا خود را احیا کرده و سلول‌های خونی جدید تولید کند.

محرک‌های مغز استخوان

بعضی از داروهای فاکتور محرک رشد کلونی نظیر سارگراموستیم و فیلگراستیم با تحریک مغز استخوان، در تولید سلول‌های خونی جدید موثر هستند.

مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها و داروهای ضدویروسی

افراد مبتلا به آنمی آپلاستیک نسبت به بیماری‌های عفونی آسیب‌پذیر هستند. اگر مبتلا به کم‌خونی آپلاستیک هستید در صورت مشاهده علائم اولیه عفونت بلافاصله به پزشک مراجعه کنید تا با تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها و یا داروهای ضدویروسی مناسب از وخیم‌تر شدن عفونت جلوگیری گردد.

سبک زندگی و درمان خانگی برای آنمی آپلاستیک

اگر مبتلا به آنمی آپلاستیک هستید رعایت نکات خودمراقبتی می‌تواند در افزایش کیفیت زندگی بسیار مفید باشد، ازجمله:

• هر زمان که احساس خستگی کردید استراحت کنید. افراد مبتلا به آنمی آپلاستیک معمولاً در فعالیت‌های روزانه زودتر دچار خستگی و تنگی نفس می‌شوند. استراحت کردن سبب کاهش علائم می‌شود
• از انجام ورزش‌های با احتمال برخورد فیزیکی خودداری کنید. به دلیل پایین بودن تعداد پلاکت و احتمال خونریزی زیاد در صورت مصدومیت، انجام ورزش‌های تماسی برای افراد مبتلا به آنمی آپلاستیک ممنوع است
• محیط زندگی خود را از میکروب‌ها و عوامل عفونی پاک کنید. بهداشت فردی ازجمله شستشوی منظم دست‌ها و فاصله از افراد دارای علائم بیماری‌های مسری توصیه می‌شود

نکات زیر به شما و خانواده برای سازگاری بهتر با آنمی آپلاستیک کمک می‌کند:

• در مورد بیماری خود بیشتر بدانید. آگاه بودن از روش‌های مختلف درمانی برای تصمیم‌گیری‌های بهتر در مسیر درمان کمک می‌کند
• سوالات خود در مورد روند درمان و سایر جنبه‌های بیماری را یادداشت کرده و در جلسه ویزیت از پزشک معالج بپرسید
• از خود مراقبت کنید. تغذیه مناسب و استراحت کافی برای تولید بهینه سلول‌های خونی مهم است

برای انجام آزمایش خون در منزل و دریافت کد تخفیف اولین درخواست کلیک کنید.

توجه داشته باشید که این مطلب، جایگزین نظرات و توصیه‌های تخصصی پزشکان نیست و هرگز از این مطلب به‌عنوان جایگزین توصیه پزشکان استفاده نکنید.