سرطان پروستات چیست؟

برای اینکه در مورد سرطان پروستات بیشتر بدانیم لازم است که ابتدا غده پروستات را بهتر بشناسیم. پروستات غده‌ای به اندازه یک گردو در بدن مردان است که وظیفه اصلی آن تولید مایعی است که اسپرم‌ها را تغذیه کرده و جنبش و حرکت آن‌ها را برای مدت معینی میسر می‌سازد. پروستات در زیر مثانه و در اطراف بخش ابتدایی مجرای ادراری قرار دارد.

این غده به‌طورمعمول با بالا رفتن سن بزرگ‌تر شده اما حالت طبیعی آن در معاینه قوام نرم دارد و فاقد توده است. مشکل از جایی آغاز می‌شود که میزان غده بیش‌ازاندازه خود رشد کرده و سلول‌های بافت نیز در آزمایش بیوپسی از حالت طبیعی خود خارج‌شده باشند.

بیماری‌های مرتبط با پروستات و علائم آن‌ها

التهاب پروستات

این عارضه زمانی بروز می‌کند که یک عفونت باکتریایی در غده پروستات پدید آمده باشد. چنین عفونتی معمولاً در مردان زیر ۵۰ سال که رفتارهای پرخطر جنسی دارند شایع‌تر است. باکتری‌های بیماری‌زا در هنگام مقاربت جنسی از مجرای ادراری خود را به غده پروستات می‌رسانند و تبدیل به کانون عفونی می‌شوند. این التهاب سبب ورم کردن غده شده به صورتی که باعث ایجاد علائمی نظیر سوزش مجاری ادراری، درد کمر و درد در ناحیه تناسلی و زیر بیضه‌ها می‌شود.

توده خوش‌خیم پروستات (BPH)

 بزرگ شدن غده پروستات در تومورهای خوش‌خیم تا حدی متأثر از ژنتیک، هورمون تستوسترون مردانه و بخشی نیز رژیم غذایی و سبک زندگی است. افزایش حجم غده به‌صورت خوش‌خیم بوده و تهدید جدی برای سلامتی فرد نیست چراکه سلول‌های خوش‌خیم در توده BPH به بافت‌های اطراف پراکنده نمی‌شوند و می‌توان با عمل جراحی غده را خارج نمود. از علائم چنین اختلالی می‌توان به انسداد مجاری ادراری و تحریک‌پذیر شدن غده پروستات اشاره کرد. به همین دلیل دفع ادرار به‌صورت قطره‌ای صورت می‌گیرد.

سرطان پروستات

سرطان پروستات در مراحل اولیه بیماری به‌صورت بدون علامت است و برخلاف التهاب پروستات و پروستات خوش‌خیم (BPH)، تا قبل از متاستاز علائم مشخصی را بروز نمی‌دهد. زمانی که سلول‌های بافتی به مرحله بدخیم برسند متأسفانه با حمله به بافت‌های مجاور سبب ایجاد توده‌های بدخیم در نواحی دیگر و گسترش سلول‌های سرطانی در بدن بیمار می‌شوند.

احتمال ابتلا به سرطان پروستات با بالا رفتن سن افزایش می‌یابد ازاین‌رو ضروری است که در مردان بالای ۵۰ سال به‌ویژه افرادی که سابقه خانوادگی بدخیمی پروستات دارند به‌صورت سالانه توسط پزشک متخصص معاینات لازم صورت گیرد.

میزان شیوع سرطان پروستات در ایران و جهان

سرطان پروستات شایع‌ترین سرطان در مردان است به‌طوری‌که طبق جدیدترین آمار اپیدمیولوژیک، این سرطان با شیوع ۲۸%، از بالاترین فراوانی نسبت به سایر سرطان‌ها برخوردار است. همچنین با نرخ مرگ‌ومیر ۱۱% پس از سرطان ریه در رتبه دوم عوامل مرگ‌ومیر قرار دارد. طبق شواهد علمی در ۵۰% از مردان بالای پنجاه سال علائمی از بزرگی پروستات بروز می‌کند، اما تنها ۱۰% آنان به درمان دارویی و جراحی نیاز پیدا می‌کنند.

طبق مطالعات دانشگاهی انجام شده در سال ۱۳۹۵، سرطان پروستات در استان‌های کشور از یک روند افزایشی برخوردار است و در برخی استان‌ها مانند تهران شیب افزایشی تندتر است. این شیب ابتلای متفاوت در استان‌های کشور می‌تواند ناشی از تفاوت در سبک زندگی، نوع تغذیه و وجود آلاینده‌های آب و هوایی باشد. لذا با توجه به روند افزایشی این سرطان برنامه‌های غربالگری به منظور تشخیص به‌موقع بیماری اهمیت دارد.

عوامل مؤثر بر بروز سرطان پروستات

سابقه خانوادگی

 عامل وراثت و ژنتیک از مهم‌ترین ریسک فاکتورهای ابتلا به سرطان پروستات است. اگر در خانواده، اعضای درجه اول ازجمله پدر و برادر سابقه ابتلا به سرطان پروستات داشته‌اند می‌تواند در افزایش احتمال ابتلا و نیز شروع زودرس بیماری در فرد اثرگذار باشد.

سن

از ویژگی‌های بارز سرطان پروستات همراهی معنادار آن با سنین سالمندی است، به‌طوری‌که کهولت سن از فاکتورهای خطر مهم در ابتلا به سرطان پروستات به شمار می‌رود. به دلیل تجمع اختلالات ژنتیکی در سلول‌های غده پروستات درگذر زمان، تکثیر سلول‌های این غده در سنین بالا از حالت طبیعی خارج‌شده و شکل بدخیم به خود می‌گیرند.

تأثیرات هورمونی

 هورمون‌های جنسی مردانه نقش اساسی در تکثیر و افزایش سلول‌های بافت بدخیم در سرطان پروستات دارند به‌گونه‌ای که با کاهش سطح این هورمون‌ها در هورمون تراپی، از بزرگ شدن غده و تحریک شدن بیشتر سلول‌ها جلوگیری می‌شود.

نژاد و قومیت

 این بیماری به دلیل اینکه ارتباط نزدیکی با نوع ژنتیک افراد دارد در نژادها و قومیت‌های مختلف بروز متفاوتی دارد برای مثال این بیماری در سیاه‌پوستان آمریکا به‌طور معناداری بیشتر از سفیدپوستان دیده می‌شود. علت تفاوت‌های نژادی می‌تواند ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی باشد.

رژیم غذایی

بیش از یک‌سوم مبتلایان به سرطان پروستات را مردان چاق تشکیل می‌دهند و متأسفانه در بیشتر اوقات تشخیص دیرهنگام سبب گسترش بیماری در بدن آنان می‌شود. به همین دلیل مردانی که به ‌تناسب‌اندام خود اهمیت نمی‌دهند بیشترین قربانیان این بیماری هستند. استفاده بیش‌ازحد از غذاهای چرب به‌ویژه چربی‌های جانوری و نیز انواع غذاهای فراوری‌شده موجب افزایش خطر ابتلا به این بیماری خواهد شد.

عوامل محیطی

عوامل محیطی مانند هوای آلوده و وجود عناصر شیمیایی سرطان‌زا به‌ویژه در مشاغلی که در معرض مواد شیمایی تومورزا هستند شانس بروز سرطان را بیشتر می‌کند، ازجمله این مشاغل می‌توان به تولید کودهای شیمیایی و صنعت لاستیک‌سازی اشاره کرد. بنابراین استفاده از تجهیزات حفاظت فردی (PPE) به منظور ایجاد ایمنی در برابر بیماری مؤثر است.

آزمایشات تشخیصی سرطان پروستات

به دلیل شیوع بالای این بیماری در مردان بالای ۵۰ سال، توصیه‌شده است این افراد سالانه یک‌بار معاینات تشخیصی را تحت نظر پزشک متخصص انجام دهند. آزمایشات تشخیصی سرطان پروستات شامل موارد زیر هستند:

معاینه رکتومی

در معاینه رکتومی یا Digital Rectal Exam (DRE) که از معاینات غربالگری سرطان پروستات محسوب می‌شود پزشک از طریق مقعد، غده پروستات را معاینه می‌کند. بافت نامنظم و اندازه نامتعارف غده در این آزمایش از علائم سرطان پروستات در نظر گرفته می‌شود. اگر در این معاینه نتیجه مشکوک به بدخیمی مشاهده گردد آزمایش PSA تجویز می‌شود.

آزمایش PSA

سیستم ایمنی بدن با شناسایی سلول‌های غیرطبیعی در بافت سرطانی سعی می‌کند با تولید آنتی‌بادی از گسترش آن‌ها جلوگیری کند. این آنتی‌بادی‌ها با نام (PSA) Specific Prostate Antigen در آزمایش غربالگری پروستات قابل ارزیابی هستند و اگر مقدار آن‌ها فراتر از بازه نرمال باشد نشان‌دهنده وجود عارضه‌ای در غده پروستات است.

آزمایش PSA به‌عنوان یک تست تشخیصی مهم برای شناسایی زودهنگام افراد مبتلا به سرطان پروستات مورد استفاده قرار می‌گیرد. البته شایان ‌ذکر است که صرفاً سطح افزایش PSA به‌تنهایی نمی‌تواند نمایانگر ابتلا به سرطان پروستات باشد. در برخی موارد عفونت و یا توده خوش‌خیم پروستات سبب افزایش میزان PSA در خون افراد است. ازاین‌رو، معاینه مقعد توأم با تعیین سطح PSA خون روش دقیق‌تری برای ارزیابی تشخیص ابتلا به سرطان پروستات است.

تصویربرداری MRI

درصورتی‌که جواب تست مقعدی و PSA مثبت باشد برای تشخیص نهایی و قطعی آزمایش MRI (یا Magnetic Resonance Imaging) و توموگرافی کامپیوتری از غده نیز انجام می‌شود. MRI به‌عنوان یک راهکار برای کاهش بیوپسی‌های غیرضروری در نظر گرفته‌شده است که می‌تواند با دقت بالا ایندکس تومور پروستات ازجمله حجم را مشخص کند.

بیوپسی یا نمونه‌برداری بافتی

اگرچه MRI به‌عنوان یک ابزار تشخیصی قدرتمند در تشخیص سرطان پروستات شناخته می‌شود اما تفسیر آن می‌تواند چالش‌برانگیز بوده و با خطای نسبتاً کمی، در شناسایی تعدادی از سرطان‌های پروستات با مشکل مواجه گردد. به همین دلیل در میان آزمایشات مختلف پروستات، بیوپسی بافتی به‌عنوان مرجع استاندارد و مطمئن‌ترین روش تشخیصی به‌حساب می‌آید.

تفسیر آزمایش بیوپسی سرطانی پروستات

سطح‌بندی بیماری پس از انجام بیوپسی برای آگاهی از میزان وخامت سرطان انجام می‌گیرد. در این روش آنکولوژیست (سزطان شناس) نمونه بافتی دریافت شده را جهت شناسایی الگوهای سلولی و میزان ناهنجاری بافتی بررسی می‌کند.

سپس با استفاده از طبقه‌بندی استاندارد بین‌المللی، میزان تهاجمی بودن تومور و وخامت بیماری را در یکی از سطوح ۱ تا ۵ طبقه‌بندی می‌کند. سطح ۱ ابتدای بیماری و سطح ۵ وخیم‌ترین وضعیت سرطان پروستات است. تفسیر آزمایش بیوپسی و طبقه‌بندی وخامت سرطان پروستات به ترتیب مراحل عبارت‌اند از:

• در مرحله اول سلول‌ها تقریباً در حالت طبیعی خود قرار دارند و بهم‌پیوسته و یکنواخت هستند
• در دومین مرحله سلول‌ها دارای تغییرات جزئی بوده و اتصالات بین سلولی سست شده‌اند
• مرحله بعد همراه با تغییر شکل سلولی بیشتر و گسستگی اتصالات بین سلولی است
• در مرحله چهارم سلول‌های حجیم و غیریکنواخت که پیوستگی آن‌ها از بین رفته، قابل‌مشاهده است
• و در مرحله مرحله پنجم، سلول‌های حجیم و غیریکنواخت به بافت‌های اطراف هجوم می‌برند (مرحله متاستاز)

تأثیر سبک زندگی و رژیم غذایی در سرطان پروستات

به دلیل نقش قابل‌توجه سبک زندگی و رژیم غذایی در بروز سرطان پروستات، یافته‌های علمی موارد زیر را در پیشگیری از سرطان پروستات مؤثر می‌دانند:

کاهش مصرف چربی

نرخ ابتلا به سرطان پروستات از هر کشور به کشور دیگر به‌شدت متفاوت است، بالاترین تعداد مربوط به کشورهایی است که مردم آن بیشتر از غذاهای چرب استفاده می‌کنند. مصرف کمتر غذاهای حاوی چربی اشباع و کلسترول تأثیر مهمی در کاهش ابتلا به این بیماری دارد.

افزایش مصرف ماهی

ماهی غنی از اسیدهای چرب غیراشباع بوده و به دلیل غنی بودن از امگا۳ علیه سرطان پروستات و بیماری‌های دیگر عمل می‌کند. امگا۳ می‌تواند با بهبود عملکرد سیستم ایمنی سلول‌های تازه سرطانی شده را بدو تکثیر از بین ببرند.

مصرف میوه و سبزیجات

 این مواد غذایی به دلیل سرشار بودن از آنتی‌اکسیدان‌ها در پیشگیری از سرطان مؤثر است. یکی از دلایل بروز سرطان پروستات افزایش رادیکال‌های آزاد اکسیژن در خون و بافت‌ها است که بر چرخه سلولی تأثیر منفی دارد. مصرف میوه و سبزیجات می‌تواند باعث خنثی شدن چنین ماده مضری گردد.

مصرف سلنیوم و ویتامینE

این دو ویتامین با بهبود عملکرد سیستم ایمنی می‌توانند از تشکیل کانون‌های اولیه سرطانی پیش‌گیری کنند. همچنین مصرف ویتامین E با بهبود سازوکار عملکرد حفاظ ژنتیکی از آسیب به ماده ژنتیکی و DNA سلول‌ها کاسته می‌شود.

تأثیر برخی عناصر شیمیایی

مواد شیمیایی مانند کادمیوم و آرسنیک قادرند خطر ابتلا به سرطان پروستات را افزایش دهند. برخی داروها و نیز برخی آلاینده‌های شیمیایی حاوی کادمیوم و آرسنیک هستند که قادرند اثر منفی بر بروز سرطان داشته باشند.

روش‌های درمان سرطان پروستات

جراحی پروستاتکتومی سرطان پروستات

در این روش جراح با ایجاد برش‌های کوچکی در پایین شکم غده پروستات و غدد لنفاوی اطراف آن را بیرون می‌آورد تا سرطان پروستات موضعی درمان شود. این عمل زمانی قابل انجام است که بیماری در مراحل اولیه خود قرار دارد و سلول‌های سرطانی هنوز به بافت‌های اطراف هجوم نبرده باشند.

سرما درمانی

در این روش پزشک با تزریق نیتروژن مایع به درون غده پروستات موجب انجماد سلول‌های سرطانی و درنهایت انهدام آن‌ها می‌شود. در روش سرما درمانی نیتروژن مایع از طریق ایجاد شکافی در بین مقعد و کیسه بیضه‌ها به سمت غده هدایت می‌شود. از عوارض احتمالی این روش درمانی می‌توان به آسیب‌دیدگی مثانه و التهاب دستگاه تناسلی اشاره نمود.

شیمی‌درمانی در درمان سرطان پروستات

این روش درمانی زمانی انجام می‌شود که بیماری در مراحل پیشرفته آن قرار دارد و سلول‌های سرطانی به بافت‌های دیگر هجوم برده‌اند. در این هنگام روش پروستاتکتومی کارساز نیست و برای از بین بردن سلول‌های بدخیم در سرتاسر بدن نیاز به استفاده از شیمی‌درمانی است.

سخن آخر

تشخیص به‌موقع بیماری سرطان پروستات بسیار مهم است. در برخی از افراد سرطان با سرعت زیادی رشد می‌کند اما در بعضی از افراد سرعت رشد بیماری کمتر است. سلول‌های سرطانی ممکن است در قسمت‌های دیگر بدن هم منتشر شوند، به‌ویژه استخوان و غدد لنفاوی. سن و سوابق خانوادگی عامل مهم در ایجاد این بیماری است.

اگر علائم مشکوکی مانند اختلال در ادرار، تکرر ادرار به‌خصوص در شب، وجود خون در ادرار، خروج ادرار به‌طور قطره قطره و… را داشتید حتما با پزشک خود مشورت کنید. در صورتی که سوالی در مورد این بیماری دارید در قسمت دیدگاه‌ها سوال خود را بیان کنید.

توجه داشته باشید که این مطلب، جایگزین نظرات و توصیه‌های تخصصی پزشکان نیست و هرگز از این مطلب به‌عنوان جایگزین توصیه پزشکان استفاده نکنید.