قرص اورژانسی ضد بارداری چیست؟ + عوارض و نحوه اثرگذاری

بارداری و روش‌های پیشگیری از آن یکی از دغدغه‌ها و چالش‌های مهم برای بسیاری از زنان جوان است. در میان همه روش‌های پیشگیری، قرص اورژانسی ضد بارداری به عنوان یکی از تکنیک‌های موثر و فوری برای جلوگیری از بارداری ناخواسته به شمار می‌رود. خوشبختانه مصرف این قرص‌ها نیازمند مقدمات خاصی نیست و قابلیت اطمینان بسیار بالایی دارد؛ اما این قرص چیست و چگونه بر بدن شما اثر می‌کند؟ آیا عوارض یا محدودیت سنی خاصی برای مصرف آن وجود دارد؟ با ما همراه باشید تا در این مقاله به طور مفصل این روش پیشگیری را بررسی کنیم.

قرص اورژانسی ضد بارداری چیست؟

قرص اورژانسی ضد بارداری که به اختصار به نام قرص EC نیز شناخته می‌شود، نوعی داروی پیشگیری فوری است که زنان در صورت داشتن رابطه جنسی بدون محافظت، می‌توانند از آن استفاده کنند تا از بارداری ناخواسته جلوگیری نمایند. این دارو معمولا از ترکیبات هورمونی ساخته می‌شود که می‌تواند به طور موقت بر عملکرد طبیعی سیستم هورمونی بدن شما تاثیر بگذارد و از تشکیل نطفه پیشگیری نماید.

آشنایی با انواع قرص اورژانسی ضد بارداری

قرص‌های اورژانسی انواع مختلفی دارند و همین باعث می‌شود که نحوه مصرف و اثرگذاری آن‌ها تا حدودی با هم متفاوت باشد. سه نوع اصلی قرص اورژانسی عبارتند از:

۱. قرص‌های لوونورژسترول

این نوع قرص‌ها به صورت تک دوز و دو دوز تولید می‌شوند و یکی از موثرترین و سریع‌ترین داروهای موجود در بازار هستند. این قرص‌های اورژانسی نهایتا باید در ۷۲ ساعت پس از رابطه جنسی مصرف شوند؛ اگرچه توصیه می‌شود بلافاصله پس از رابطه مصرف گردند. لوونورژسترول یک نوع هورمون پروژستین است که با جلوگیری از تخمک‌گذاری و تغییر در پوشش رحم، مانع تشکیل سلول تخم می‌شود..

۲. قرص‌های اولی پیریستال

این قرص‌ها نیز یکی از رایج‌ترین انواع قرص اورژانسی ضد بارداری هستند که اثربخشی بالایی دارند. این نوع قرص‌ها حداکثر باید تا ۱۲۰ ساعت پس از رابطه جنسی مصرف شوند تا بتوانند از بارداری ناخواسته جلوگیری کنند. اگر تا ۳ ساعت پس از مصرف این دارو استفراغ کردید، لازم است با پزشک خود مشورت کنید تا در صورت نیاز دوز مصرفی را تکرار نمایید.

۳. قرص‌های ال دی و اچ دی

این قرص‌‌ها ترکیبی از هورمون‌های استروژن و پروژستین هستند و می‌توانند به عنوان روشی فوری استفاده شوند. این قرص‌ها معمولا باید در در دو نوبت به صورت بلافاصله پس از رابطه و ۱۲ ساعت پس از آن مصرف شوند و می‌توانند تاثیرات جانبی مانند تغییر در چرخه پریود، تاخیر در قاعدگی و عوارض روحی و عاطفی مانند اضطراب و بی‌قراری را به همراه داشته باشند. دوز مصرف قرص‌های LD ۴ عدد در هر نوبت و دوز مصرف قرص‌های HD ۲ عدد در هر نوبت است.

مقایسه با سایر روش‌های پیشگیری از بارداری

قرص‌های اورژانسی در مقایسه با سایر روش‌های پیشگیری از بارداری، مزایا و معایب خاص خود را دارند:

مزایا:

• تاثیر سریع و موثر
• آسانی در دسترسی و مصرف
• نیاز به برنامه‌ریزی و مقدمات قبلی نیست

معایب:

• تاثیر موقتی دارند و نمی‌توانند به عنوان یک روش پیشگیری دائمی استفاده شوند.
• عوارض جانبی ممکن است در برخی زنان آزاردهنده باشد.
• مصرف آن برای بیش از ۳ بار در سال ایمن نیست.

بیشتر بخوانید: ۱۱ تا از علائم بارداری را بدانید!

کارکرد قرص اورژانسی به چه شکلی است؟

کارکرد قرص اورژانسی ضد بارداری به شکل زیر است:

۱. جلوگیری از تخمک‌گذاری

قرص‌های اورژانسی، به ویژه قرص‌های لوونورژسترول با جلوگیری از تخمک‌گذاری عمل می‌کنند. زیرا اگر تخمک‌گذاری انجام نشود، احتمال بارداری نیز از بین می‌رود.

۲. تغییر در پوشش رحم

این قرص‌ها می‌توانند تغییراتی در پوشش رحم ایجاد کنند که مانع از لانه‌گزینی تخمک بارور شده می‌گردد. این اثر به ویژه در قرص‌های حاوی اولی پیریستال مشاهده می‌شود.

نحوه مصرف قرص اورژانسی ضد بارداری

نحوه مصرف هر نوع قرص اورژانسی متفاوت است. اگرچه بسته به نوع قرص می‌توان آن‌ها را تا ۷۲ الی ۱۲۰ ساعت پس از رابطه مصرف کرد، اما توصیه می‌شود که مصرف آن را بی‌دلیل به تاخیر نیندازید. طریقه مصرف قرص اورژانسی دوتایی اینگونه است که دوز دوم باید ۱۲ ساعت پس از مصرف دوز اول، استفاده گردد. این قرص‌ها باید حداقل به همراه یک لیوان آب مصرف شوند. استفاده از قرص ضد تهوع، حدود ۳۰ دقیقه قبل از مصرف قرص اورژانسی ضد بارداری، می‌تواند به کاهش عوارض کمک کند.

سادگی مصرف این قرص‌ها باعث می‌شود که زنان بتوانند به راحتی و بدون نیاز به پزشک، آن‌ها را تهیه کرده و مصرف نمایند؛ اما توجه به زمان مصرف بسیار مهم است؛ چرا که تاخیر در مصرف، می‌تواند کارایی دارو را کاهش دهد.

عوارض قرص اورژانسی

بعضی از عوارض احتمالی این داروها می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• قاعدگی‌های نامنظم: مصرف این قرص‌ها می‌تواند منجر به قاعدگی‌های نامنظم شود؛ به این معنا که زمان و شدت قاعدگی ممکن است تغییر کند.
• منوراژی (خونریزی شدید): از عوارض قرص اورژانسی بر رحم این است که برخی از زنان ممکن است با خونریزی شدید در طول پریود مواجه شوند که به آن منوراژی گفته می‌شود؛ در این صورت توصیه می‌شود با پزشک خود مشورت کنید.
• اضطراب و بی‌قراری: مصرف قرص‌های اورژانسی ممکن است باعث افزایش احساس اضطراب و بی‌قراری در برخی از زنان شود. این عوارض ممکن است به دلیل تغییرات هورمونی دارو باشد.
• تهوع و استفراغ: برخی از زنان ممکن است پس از مصرف قرص اورژانسی ضد بارداری دچار تهوع یا استفراغ شوند؛ این عارضه معمولا موقتی است.
• سر درد: سردرد نیز یکی دیگر از عوارض جانبی ممکن است که برخی از زنان آن را تجربه کنند.
• دردهای شکمی: این دردها معمولا خفیف و موقتی هستند.

چگونه عوارض قرص های ضد بارداری را کاهش دهیم؟

برای کاهش عوارض قرص‌های اورژانسی ضد بارداری، می‌توانید از روش‌های زیر استفاده کنید:

• مشاوره با پزشک: مشاوره با پزشک می‌تواند به شما کمک کند تا بهترین قرص اورژانسی را انتخاب کنید و از عوارض جانبی احتمالی آن آگاه شوید.
• زمان مصرف: قرص‌های اورژانسی باید در سریع‌ترین زمان ممکن پس از رابطه جنسی مصرف شوند. هرچه قرص اورژانسی ضد بارداری زودتر مصرف شود، احتمال اثربخشی افزایش یافته و عوارض آن کاهش می‌یابد.
• رعایت دوز مصرفی: مطمئن شوید که دوز صحیح را طبق دستور پزشک یا راهنمای دارو مصرف می‌کنید. مصرف دوزهای اضافی می‌تواند عوارض جانبی را تشدید کند.
• پیگیری قاعدگی: پس از مصرف قرص، پیگیری چرخه قاعدگی مهم است. اگر قاعدگی شما به تاخیر افتاد یا دچار خونریزی غیرطبیعی شدید، به پزشک مراجعه کنید.
• سبک زندگی سالم: تغذیه مناسب، ورزش منظم و خواب کافی می‌تواند به بهبود وضعیت عمومی بدن و کاهش عوارض جانبی کمک کند.

بهترین زمان برای مصرف قرص های ضدبارداری

بهترین زمان مصرف قرص اورژانسی ضد بارداری، بلافاصله پس از رابطه جنسی است. زیرا در این مرحله هنوز لقاح انجام نشده است و امکان پیشگیری از بارداری بیشتر است. اما اگر به هر دلیلی نتوانستید پس از رابطه این قرص‌ها را مصرف کنید، باید حداکثر ۷۲ ساعت پس از رابطه (برای قرص‌های لوونورژسترول یا Levonorgestrel) و تا ۱۲۰ ساعت پس از رابطه (برای قرص‌های اولی پیریستال) آن را مصرف کنید. هرچه زودتر این قرص‌ها مصرف شوند، احتمال بروز عوارض جانبی مانند تغییر در چرخه قاعدگی و تاثیرات روحی کمتر خواهد بود.

جایگزین قرص ضد بارداری چیست؟

پیشگیری از بارداری می‌تواند به شیوه‌های مختلفی انجام شود؛ اما باید توجه داشت که اغلب این روش‌ها مربوط به پیش از رابطه یا در حین آن هستند. در صورتی که از این روش‌ها استفاده نکنید و یک رابطه بدون محافظت را تجربه نمایید، هیچ جایگزینی مطمئنی برای قرص‌های اورژانسی وجود ندارد. به طور کلی، بعضی از روش‌ها که می‌توانید برای پیشگیری از بارداری استفاده کنید عبارتند از:

• کاندوم: یکی از روش‌های رایج و موثر که علاوه بر جلوگیری از بارداری، از انتقال بیماری‌های مقاربتی نیز جلوگیری می‌کند.
• دیافراگم: یک روش غیر هورمونی که به عنوان مانع در برابر اسپرم عمل می‌کند و باید قبل از رابطه جنسی در بالای گردن رحم قرار گیرد.
• آی‌یو‌دی (IUD): یک وسیله کوچک که در رحم قرار می‌گیرد و می‌تواند به صورت هورمونی یا غیر هورمونی باشد. این روش می‌تواند برای چند سال موثر باشد.
• قرص‌های ضد بارداری هورمونی: می‌توانید با شروع پریود، از قرص‌های روزانه ضد بارداری استفاده کنید که به تنظیم چرخه قاعدگی و کاهش عوارض جانبی آن نیز کمک می‌کنند. این قرص‌ها از بارداری در رابطه‌های بعدی پیشگیری می‌کنند.
• آمپول ضد بارداری: یک روش هورمونی که به صورت تزریق هر سه ماه یک بار انجام می‌شود.
• چسب ضد بارداری: یک چسب هورمونی که بر روی پوست قرار می‌گیرد و به تدریج هورمون‌ها را به بدن منتقل می‌کند و از بارداری پیشگیری می‌نماید.

هر یک از این روش‌ها مزایا و معایب خاص خود را دارند و انتخاب بهترین گزینه به شرایط فردی، سلامتی و ترجیحات شخصی شما بستگی دارد. مجددا تاکید می‌شود که در صورت تجربه رابطه بدون محفظت، هیچ جایگزینی برای قرص اورژانسی ضد بارداری وجود ندارد.

موارد منع مصرف قرص اورژانسی ضد بارداری

در صورتی که هر یک از مشکلات زیر را دارید، توصیه می‌شود حتما قبل از مصرف داروهای اورژانسی، با پزشک خود مشورت نمایید؛ زیرا در برخی موارد، این مشکلات می‌توانند باعث بروز عوارض یا کاهش اثر قرص ضد بارداری شوند:

• بیماری‌های قلبی
• بیماری فشار خون
• آسم
• دیابت
• بیماری‌های کبدی
• سرطان سینه
• مصرف داروهای ضد صرع، ضد افسردگی، آنتی‌بیوتیک‌ها قوی و…
• سابقه خونریزی‌های واژینال غیرعادی
• اضافه وزن خیلی زیاد
• در صورت احتمال بارداری
• استفاده بیش از ۳ بار در سال
• حساسیت به داروهای ضد بارداری

از کجا بفهمیم قرص اورژانسی اثر کرده؟

طبعا پس از مصرف قرص اورژانسی، دوست دارید بدانید که آیا این دارو اثر کرده است یا خیر. اگر در فاصله کوتاهی پس از رابطه قرص را مصرف کنید، احتمال پیشگیری ۹۹ درصد است و نیازی به نگرانی نیست. با این حال، در پاسخ به این سوال که از کجا بفهمیم قرص اورژانسی اثر کرده، می‌توانید به موارد زیر دقت کنید:

۱. شروع پریود

به طور رایج باید حداکثر تا دو هفته پس از مصرف قرص اورژانسی ضد بارداری پریود شوید؛ این پریود نشانه موفقیت قرص در پیشگیری است؛ در صورتی که پس از این مدت پریود نشدید، لازم است که تست بارداری بدهید. (البته عدم پریود لزوما به معنای بارداری نیست و ممکن است صرفا اختلالی در اثر مصرف دارو باشد).

بیشتر بخوانید: همه چیز در مورد قاعدگی

۲. عوارض جانبی

اگرچه این روش خیلی اطمینان آور نیست، اما تجربه بعضی عوارض جانبی مانند دردهای شکمی یا حالت تهوع می‌تواند تا حدودی نشانه این باشد که دارو در حال اثر کردن است.

در چه صورت قرص اورژانسی اثر نمی‌کند؟

قرص‌های ضد بارداری، به ویژه قرص‌های اورژانسی، در شرایط خاصی ممکن است اثر نکنند. اگر می‌خواهید بدانید که در چه صورت قرص اورژانسی اثر نمیکند، به موارد زیر دقت نمایید:

• مصرف دیرهنگام: اگر قرص‌های اورژانسی دیرتر از زمان مشخص مصرف شوند، احتمال اثرگذاری آن‌ها کاهش می‌یابد.
• استفاده همزمان با داروهای خاص: برخی داروها، مانند داروهای ضد صرع یا داروهای ضد افسردگی، می‌توانند اثر قرص اورژانسی ضد بارداری را کاهش دهند.
• چاقی: برخی مطالعات نشان داده‌اند که در زنان با وزن بالا (IBM بالاتر از ۳۰)، اثرگذاری برخی از روش‌های ضد بارداری ممکن است کاهش یابد.
• تخمک‌گذاری: اگر در زمان مصرف قرص ضد بارداری تخمک‌گذاری انجام شده باشد، احتمال اثر کردن دارو کاهش می‌یابد.

چند روز بعد از مصرف قرص اورژانسی پریود می‌شویم؟

پس از مصرف قرص‌های اورژانسی ضد بارداری، تغییراتی در چرخه قاعدگی رخ می‌دهد. انتظار می‌رود که پریود، تا یک هفته الی ۱۰ روز پس از مصرف قرص آغاز شود، اما تا دو هفته پس از آن نیز طبیعی تلقی می‌شود. برخی از زنان ممکن است حتی دچار خونریزی شدید (منوراژی) شوند که این عوارض جانبی گاهی در طول استفاده از قرص‌های اورژانسی قابل انتظار است. در صورت بروز هرگونه نگرانی یا تغییرات غیرعادی، مشورت با پزشک توصیه می‌شود.

علت پریود نشدن بعد از قرص اورژانسی چیست؟

یکی از نگرانی‌های شایع در میان زنان، عدم شروع پریود بعد از مصرف این قرص اورژانسی ضد بارداری است. چند دلیل ممکن برای عدم قاعدگی بعد از مصرف دارو وجود دارد:

۱. نحوه اثر قرص اورژانسی

بعضی از زنان ممکن است در اثر مصرف دارو پریودشان دیرتر از موعد شروع شود. حتی ممکن است یک دوره پریود کاملا مختل شود. این تغییرات موقت هستند و چرخه قاعدگی کم کم به حالت طبیعی خود باز می‌گردد.

۲. بارداری

در صورتی که قاعدگی تا ۲ هفته بعد از مصرف قرص تاخیر داشته باشد، احتمال بارداری نیز وجود دارد. در این صورت، توصیه می‌شود تست بارداری انجام شود.

۳. استرس و سایر عوامل

استرس، تغییرات در رژیم غذایی و سایر عوامل محیطی نیز می‌توانند بر روی پریود تاثیر بگذارند و موجب عدم قاعدگی در زمان مورد انتظار شوند.

از چه سنی می‌توان از قرص اورژانسی ضد بارداری استفاده کرد؟

یکی از پرسش‌های متداول در مورد قرص‌های اورژانسی این است که از چه سنی می‌توان از این داروها استفاده کرد؟ در بسیاری از کشورها، سن قانونی برای خرید و مصرف قرص‌های اورژانسی معمولا به اندازه‌ای است که فرد بتواند به صورت مستقل در مورد سلامت خود تصمیم‌گیری کند. باید گفت از لحاظ پزشکی، دختران می‌توانند پس از بلوغ جنسی، از این داروها برای پیشگیری از بارداری ناخواسته استفاده کنند و عوارض ویژه‌ای برای سنین نوجوانی شناخته نشده است؛ با این حال ممکن است قوانین به دلایل اخلاقی، محدودیت‌هایی را برای فروش آن‌ها وضع نمایند.

استفاده از قرص اورژانسی در دوران شیردهی

موضوع شیردهی و تاثیر آن بر استفاده از قرص‌های اورژانسی یکی از بحث‌های مهم در حوزه سلامت زنان است. بسیاری از زنان ممکن است نگران این موضوع باشند که آیا مصرف این داروها بر روی شیر مادر و نوزاد تاثیر می‌گذارد؟

تحقیقات نشان می‌دهد که مصرف قرص‌های اورژانسی در دوران شیردهی معمولا بی‌خطر است و تاثیر منفی بر کیفیت و مقدار شیر مادر ندارد؛ اگرچه بعضی پزشکان توصیه می‌کنند تا ۶ ساعت به کودک شیر ندهید. به طور کلی، این داروها به سرعت در بدن تجزیه می‌شوند و به میزان بسیار کمی به شیر مادر انتقال می‌یابند و خطرناک تلقی نمی‌شوند. با این حال، زنان شیرده باید قبل از مصرف هرگونه دارویی، از جمله قرص‌های اورژانسی، با پزشک خود مشورت کنند. این کار به آن‌ها کمک می‌کند تا اطلاعات دقیق و شفافی درباره ایمنی داروها و اثرات آن‌ها بر شیردهی و نوزاد خود داشته باشند.

تداخلات دارویی قرص‌های اورژانسی

قرص اورژانسی ضد بارداری ممکن است تحت تاثیر برخی داروها قرار گیرد که می‌تواند اثرگذاری آن‌ را کاهش داده یا باعث بروز عوارضی شود. بعضی از این دارو‌ها شامل موارد زیر است:

• داروهای ضد صرع: برخی از داروهای ضد صرع می‌توانند متابولیسم هورمون‌ها را افزایش داده و اثر قرص‌های ضد بارداری را کاهش دهند.
• داروهای ضد میکروبی: برخی آنتی‌بیوتیک‌ها، مانند ریفامپین، می‌توانند اثرگذاری قرص‌های ضد بارداری را تحت تاثیر قرار دهند.
• داروهای ضد قارچ: برخی از داروهای ضد قارچ، به ویژه داروهایی مانند کتوکونازول، می‌توانند بر روی متابولیسم هورمون‌ها تاثیر بگذارند.
• داروهای ضد سل: داروهایی مانند ریفامپین که برای درمان سل استفاده می‌شوند، می‌توانند اثرگذاری قرص‌های ضد بارداری را کاهش دهند.
• داروهای ضد تشنج: داروهای ضد تشنج، مانند کاربامازپین و فنی توئین، می‌توانند بر روی سطح هورمون‌های موجود در خون تاثیر بگذارند و اثر قرص‌های اورژانسی را کاهش دهند. این موضوع به ویژه برای زنانی که مبتلا به اختلالات عصبی هستند اهمیت دارد.
• داروهای درمان HIV: داروهای خاصی که برای درمان HIV استفاده می‌شوند نیز ممکن است بر اثر بخشی قرص‌های اورژانسی تاثیر بگذارند. به همین دلیل، زنان تحت درمان HIV باید با پزشک خود مشورت کنند.
• گیاهان دارویی: برخی گیاهان دارویی نظیر خار مریم و گل راعی ممکن است با تاثیر هورمونی در اثگذاری قرص‌های ضد بارداری تداخل کنند.

جمع بندی

قرص اورژانسی ضد بارداری یکی از راه‌های موثر و سریع برای جلوگیری از بارداری ناخواسته هستند. این قرص‌ها در چند نوع مختلف تولید می‌شوند و در نحوه اثرگذاری و دوز مصرفی با یکدیگر تفاوت دارند. بهترین زمان مصرف قرص اورژانسی، بلافاصله پس از رابطه است و بسته به نوع قرص، تا ۷۲ الی ۱۲۰ ساعت پس از آن نیز می‌توانند اثرگذار باشند. با آگاهی از نحوه مصرف، عوارض جانبی و کنترل آن‌ها، شما می‌توانید با خیالی آسوده از این روش استفاده کنید. مهم این است که به خود و سلامت خود توجه نمایید و در صورت نیاز، مشاوره‌های لازم را دریافت کنید. امیدواریم این اطلاعات برای شما مفید بوده باشد و بتوانید با شناخت کافی، تصمیمات بهتری در زمینه بارداری و پیشگیری از آن اتخاذ کنید. برای اطلاعات بیشتر و دریافت مشاوره، کافی است با ما تماس بگیرید.

توجه داشته باشید که این مطلب، جایگزین نظرات و توصیه‌های تخصصی پزشکان نیست و هرگز از این مطلب به‌عنوان جایگزین توصیه پزشکان استفاده نکنید.