برای غلظت خون بالا چه بخوریم؟
حتماً تاکنون اصطلاح غلظت خون به گوشتان خورده است. درواقع منظور از غلظت خون، افزایش تعداد گلبول‌های قرمز و میزان هموگلوبین خون است که در علم پزشکی از آن با عنوان پلی‌سیتمی یاد میشود. غلظت خون و افزایش تعداد گلبول‌های قرمز خون منجر به بروز علائمی میشود که در ادامه این مقاله از مجله سلامت هومکا به آن‌ها خواهیم پرداخت. برای ثبت درخواست آزمایش در منزل و دریافت کد تخفیف اولین درخواست کلیک کنید.
غلظت خون چیست؟
همان‌طور که می‌دانید خون یکی از سیستم‌های مهم بدن است و از ۴ جزء متفاوت تشکیل میشود. گلبول‌های قرمز یکی از مهم‌ترین سلول‌های خونی در بدن هستند که وظیفه انتقال اکسیژن به اندام‌ها را دارند. تعداد گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها نسبت به حجم خون یک نسبت معین است. وقتی تعداد سلول‌ها افزایش یا کاهش یابد و این نسبت به هم بخورد، علائم مختلفی ایجاد میشود.
در غلظت خون، تعداد گلبول‌های قرمز نسبت به حجم خون بسیار افزایش می‌یابد و این افزایش می‌تواند منجر به تشکیل لخته و مسدودشدن رگ‌ها نیز شود. البته توجه کنید که غلظت خون، یک اصطلاح لفظی عامیانه و اشتباه بوده که معادل صحیح آن، پلی سیتمی است. در باور عامیانه، بسیاری از افراد فکر می‌کنند که اگر کسی خون پررنگ و تیره‌ای داشته باشد، خون غلیظی دارد. این باور از اساس اشتباه بوده و پلی‌سیتمی تنها با انجام آزمایش خون (آزمایش HCT) قابل تشخیص است.
رنج نرمال تعداد گلبول‌های قرمز در گروه‌های مختلف سنی
تعداد گلبول‌های قرمز در بدن مقدار مشخصی است و عوامل مختلف می‌توانند منجر به کاهش یا افزایش شمارش گلبول‌های قرمز شوند. در جدول زیر می‌توانید رنج نرمال شمارش گلبول‌های قرمز را در افراد مختلف مشاهده کنید:
|
گروه سنی |
محدوده طبیعی گلبول‌های قرمز (میلیون سلول در هر میکرولیتر) |
|
زنان بالغ |
۳/۹ – ۵/۲ |
|
مردان بالغ |
۴/۳ – ۵/۷ |
|
کودکان |
۳/۸ – ۵/۲ |
|
نوزاد ۲ تا ۶ هفته |
۴-۶ |
| نوزاد تازه متولدشده |
۵ – ۶/۳ |
علل غلظت خون بالا
پلی‌سیتمی رشد بسیار آهسته‌ای دارد و معمولاً در سنین بالاتر خود را نشان می‌دهد. علت ایجاد غلظت خون ممکن است اولیه یا ثانویه باشد، علل اولیه، علل ارثی و ژنتیکی هستند و فرد از بدو تولد آن‌ها را دارد؛ اما علل ثانویه پلی‌سیتمی به دلیل بیماری‌های دیگر مثل بیماری‌های قلبی و عروقی ایجاد میشود.
افزایش تعداد گلبول‌های قرمز خون ممکن است به دلیل کاهش سطح اکسیژن، بیماری‌های کلیوی یا مشکلات مربوط به مغز استخوان باشد. زمانی که سطح اکسیژن بدن پایین باشد، بدن گلبول‌های قرمز بیشتری تولید می‌کند تا شرایطی که منجر به کاهش سطوح اکسیژن شده را جبران کند. برخی از عواملی که منجر به کاهش سطح اکسیژن و به دنبال آن افزایش تعداد گلبول‌های قرمز می‌شوند، عبارت‌اند از:
- نارسایی و بیماری قلبی (مانند بیماری قلبی مادرزادی در بزرگ‌سالان)
- هموگلوبینوپاتی (شرایطی که در بدو تولد وجود دارد و منجر به کاهش ظرفیت حمل اکسیژن گلبول‌های قرمز میشود)
- زندگی در ارتفاعات بالا
- بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD)
- فیبروز ریوی
- اختلالات ریوی
- استرس و اضطراب
- بیماری آپنه خواب
- مصرف سیگار و اعتیاد به نیکوتین
علاوه بر این برخی از داروها می‌توانند تولید گلبول‌های قرمز را در بدن افزایش دهند. این داروها عبارت‌اند از:
- تزریق هورمون اریتروپویتین (هورمون اریتروپویتین تولید گلبول‌های قرمز را تحریک می‌کند)
- داروهای استروئیدی آنابولیک
- تزریق خون
کم‌آبی بدن منجر به افزایش غلظت خون میشود. در اثر کم‌آبی بدن، حجم میزان پلاسمای خون کاهش یابد و به‌این‌ترتیب تعداد گلبول‌های قرمز نسبت به حجم کلی خون افزایش می‌یابد. همچنین افزایش تولید گلبول‌های قرمز در مغز استخوان در بیماری‌های زیر منجر به ایجاد غلظت خون میشود:
- پلی‌سیتمی ورا
- اختلالات میلوپرولیفراتیو
علائم غلظت خون بالا
علائم پلی سیتمی به عوامل مختلفی ازجمله جنسیت، سن و ابتلا به بیماری‌های زمینه‌ای دیگر بستگی دارد. برخی از زنان و مردان مبتلا به غلظت خون ممکن است از علائمی نظیر سرفه‌های شدید، آپنه خواب، نفس‌تنگی، سرگیجه و ضعف رنج ببرند، اما برخی دیگر از مبتلایان ممکن است هیچ علامتی را تجربه نکنند. برخی از مهم‌ترین علائم غلظت خون بالا عبارت‌اند از:
- تنگی نفس
- سرگیجه، سردرد و خستگی
- درد در گردن
- درد مفاصل
- ملتهب و قرمز شدن پوست و چشم‌ها
- خارش و قرمزی پوست، به‌خصوص پوست کف دست‌وپاها (این علامت اغلب موارد پس از استحمام ایجاد میشود)
- به خواب‌رفتن دست و پا و انگشتان
- اختلالات بینایی
توجه داشته باشید که این علائم، بسیار شبیه به علائم دیگر بیماری‌ها هستند؛ بنابراین با مشاهده برخی از این علائم در افراد مختلف نمی‌توان گفت که آن فرد قطعاً به پلی سیتمی مبتلا است؛ بنابراین اگر فکر می‌کنید علائم دارید، حتماً باید به پزشک مراجعه کرده و آزمایش خون بدهید.
عوارض غلظت خون
افزایش تعداد گلبول‌های قرمز می‌تواند عوارض جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشد. برخی از عوارض احتمالی غلظت خون عبارت‌اند از:
- حمله قلبی
- سکته قلبی
- هپاتواسپلنومگالی (افزایش ابعاد کبد و طحال)
- فشار خون بالا
- خونریزی متعدد بینی
- دردهای ستخوانی
- نقرس
- سنگ کلیه
- آمبولی ریه
علت بروز این عوارض، افزایش تعداد گلبول‌های قرمز و به دنبال آن افزایش احتمال ایجاد لخته است. گلبول‌های قرمز مازاد منجر به کاهش جریان خون شده و می‌توانند در رگ‌ها لخته ایجاد کنند. این لخته‌ها می‌توانند در جریان خون حرکت کرده و خون‌رسانی به اندام‌های مختلف را مختل کنند.
درمان غلظت خون بالا
برای درمان غلظت خون بالا روش‌های مختلفی وجود دارد که پزشک بسته به شرایط بیمار و شدت علائم او از آن‌ها کمک می‌گیرد. به‌طورکلی پزشک با توجه به سن بیمار، شدت علائم و بیماری‌های زمینه‌ای ممکن است از روش‌های درمانی زیر برای درمان پلی‌سایتمی بیماران استفاده کند:
- استفاده از داروهای گیاهی
- تغییر عادات غذایی و رژیم‌درمانی
- پرتودرمانی
- تجویز داروها. برای درمان غلظت خون بالا
ممکن است داروهای زیر تجویز شوند:
- آسپرین برای رقیق کردن خون
- داروهای ضد پلاکت مثل تیکلوپدین و کلوگیدوگرل
- داروهایی که از تشکیل لخته جلوگیری می‌کنند مثل داروهای وارفارین، دابیگاتران و آپیکسابان
توجه داشته باشید که این مطلب، جایگزین نظرات و توصیه‌های تخصصی پزشکان نیست و هرگز از این مطلب به‌عنوان جایگزین توصیه پزشکان استفاده نکنید.
غلظت خون و سوزش کف پا
یکی از علائم مهم پلی‌سیتمی که افراد زیادی آن را تجربه می‌کنند، سوزش و قرمزی کف دست و پا است. این علامت به‌خصوص بعد از دوش گرفتن و استحمام بروز پیدا می‌کند. البته سوزش کف پا در بیماری‌های دیگر مثل چربی خون بالا یا دیابت هم مشاهده شده است، بنابراین اگر مدت زیادی است که از سوزش کف پای خود رنج می‌برید برای اطمینان از سلامت خود حتماً به پزشک مراجعه کنید.
به گفته‌ی my.clevelandclinic اگر نگران ابتلا به پلی سیتمی هستید، می‌توانید با توجه به نکات زیر از ابتلا به این بیماری جلوگیری کنید:
- آب فراوان بنوشید
- از مصرف قهوه، چای، نوشابه و تمام نوشیدنی‌های دیورتیک (ادرارآور) خودداری کنید یا میزان آن‌ها را به حداقل برسانید
- سیگار را ترک کنید
- ورزش کردن را فراموش نکنید
- اگر از بیماری آپنه خواب رنج می‌برید، از تجهیزات پزشکی مناسب استفاده کنید
- اگر نارسایی قلبی دارید، داروهای خود را به موقع مصرف کنید
درمان غلظت خون و کبد چرب
یکی از پرتکرارترین سوالات در مورد بیماری پلی‌سیتمی، ارتباط آن با بیماری کبد چرب است. در این رابطه باید اول کمی راجع به کبد وظیفه آن در بدن توضیح دهیم. کبد، یکی از بزرگ‌ترین اندام‌های بدن است که وظایف متعددی در بدن بر عهده دارد. مهم‌ترین وظیفه کبد، پاکسازی و حذف سموم مختلف از بدن است؛ بنابراین خون از اندام‌های مختلف برای پاکسازی، ابتدا از فیلتر کبد عبور می‌کند. در بیماری کبد چرب، کلسترول خون افزایش می‌یابد و منجر به کاهش عملکرد کبد میشود. افزایش کلسترول و چربی خون در کبد چرب، می‌تواند منجر به افزایش تعداد گلبول‌های قرمز و غلظت خون شود. البته این نکته به این معنی نیست که در تمام گریدهای کبد چرب، غلظت خون هم وجود دارد.
آیا غلظت خون باعث ریزش مو میشود؟
پلی‌سیتمی و افزایش گلبول‌های قرمز به تنهایی نمی‌تواند منجر به ریزش موها شود. ریزش مو معمولاً در اثر روش‌های درمانی و مصرف داروهای مختلف برای غلظت خون ایجاد میشود. برای مثال در موارد شدیدتر پلی‌سیتمی، ممکن است برای درمان از روش پرتودرمانی استفاده شود. همان‌طور که می‌دانید، یکی از عوارض پرتودرمانی، ریزش موها است. البته نگرانی از این بابت وجود ندارد، زیرا ریزش موها پس از پرتودرمانی موقتی بوده و معمولاً پس از تکمیل دوره درمانی، ریزش مو قطع میشود.
غلظت خون و بی‌حسی دست
افزایش تعداد گلبول‌های قرمز منجر به کاهش جریان خون در اندام‌ها میشود. وقتی جریان خون کاهش می‌یابد، اکسیژن‌رسانی به بافت‌ها نیز کم میشود. درنتیجه زمانی که غلظت خون دارید، جریان خون و اکسیژن‌رسانی به اندام‌ها به‌خصوص اندام‌های انتهایی مثل دست و پا کاهش می‌یابد و باعث بی‌حسی یا به‌اصطلاح مورمورشدن آن‌ها میشود.
آیا غلظت‌خون باعث سقط جنین میشود؟
پلی‌سیتمی می‌تواند منجر به سقط جنین در برخی از مادران باردار شود. به همین دلیل توصیه میشود که مادران باردار به صورت منظم چکاپ شوند و اگر غلظت خون دارند، داروهای مناسب را دریافت کنند. افزایش غلظت خون در دوران بارداری منجر به بالارفتن فشار خون میشود که می‌تواند زندگی جنین و مادر را به خطر بیاندازد. همچنین پلی سیتمی، احتمال تشکیل لخته در خون مادر را افزایش داده که این عامل هم می‌تواند منجر به سقط جنین شود.
برای تشخیص پلی‌سیتمی به چه دکتری مراجعه کنیم؟
اگر علائم پلی‌سیتمی را در خود مشاهده کردید، باید در وهله اول به دکتر مراجعه کنید تا تشخیص قطعی بیماری در شما صورت بگیرد. همان‌طور که غلظت خون می‌تواند مضر باشد، رقیق‌شدن بیش‌ازاندازه خون و کاهش گلبول‌های قرمز هم برای بدن خطرناک است. بنابراین تنها به دلیل تیره بودن خون خود، اقدام به مصرف خوراکی‌ها یا داروهای رقیق‌کننده خون نکنید.
برای تشخیص غلظت خون بالا اول باید به پزشک عمومی مراجعه کنید. پزشک با بررسی شرایط بالینی شما و بیماری‌های زمینه‌ای دیگری که دارید، به پلی سیتمی شک می‌کند. سپس برای تائید بیماری، آزمایش CBC را که شامل شمارش کل سلول‌های خونی و اندازه‌گیری هموگلوبین خون است، درخواست می‌کند. پزشک در صورت نیاز، ممکن است شما را به متخصصان دیگر برای بررسی بیشتر ارجاع دهد.
رژیم غذایی برای غلظت خون بالا
یکی از مواردی که به کاهش علائم غلظت خون بالا کمک می‌کند، تغییر رژیم غذایی است. تغییر در عادات غذایی کمک زیادی به درمان پلی سیتمی می‌کند. اگر می‌خواهید علائم غلظت خون بالا را تجربه نکنید یا از آن‌ها پیشگیری کنید، باید در رژیم غذایی خود مواد مغذی ازجمله میوه‌ها، سبزیجات و غذاهای کم‌چرب را بگنجانید. بعضی از عرقیجات گیاهی و دمنوش‌ها نیز می‌توانند در درمان غلظت خون بالا کمک‌کننده باشند. مصرف مواد غذایی زیر به مبتلایان پلی سیتمی توصیه میشود:
- گوشت ماهی
- لبنیات کم‌چربی
- سبزیجات
- میوه‌ها به خصوص آلبالو و موز
- سیر و پیاز
- فلفل قرمز
- آبلیمو
- عرق گیاه گزنه
- عرق گیاه بابا آدم
- دمنوش‌های گیاهی، به‌خصوص دمنوش دارچین، دمنوش ریشه گیاه شیرین بیان، چای سبز، دمنوش آویشن به همراه عناب و دمنوش زنجبیل
- چای کوهی
- دمنوش گل مینا
اگر به دکتر مراجعه کردید و پلی‌سیتمی در شما تشخیص داده شده است، می‌توانید با یک سری تغییرات در رژیم غذایی خود از تشدید علائم این بیماری جلوگیری کنید. با مصرف مواد مغذی و ترک عادات مضر، می‌توانید خیلی راحت و با هزینه‌ای بسیار کم از بروز علائم غلظت خون بالا در خود جلوگیری کنید.
ترک سیگار و غلظت خون
یکی از علل مهم پلی‌سیتمی، مصرف سیگار و اعتیاد به نیکوتین است. مصرف سیگار در طولانی مدت می‌تواند منجر به تغییر شکل گلبول‌های قرمز شود. گلبول‌های قرمز در حالت عادی، دیسکی شکل هستند و اکسیژن را منتقل می‌کنند. اگر گلبول‌های قرمز از حالت دیسکی خود خارج شوند، ظرفیت حمل اکسیژن در آن‌ها کاهش می‌یابد. در نتیجه بدن برای جبران کاهش ظرفیت اکسیژن‌رسانی گلبول‌های قرمز، گلبول‌های قرمز بیشتری تولید می‌کند و پلی‌سیتمی ایجاد میشود. ترک سیگار در این افراد می‌تواند منجر به کاهش علائم غلظت خون شود.
سخن پایانی از هومکا
پلی‌سیتمی در اثر افزایش تعداد گلبول‌های قرمز ایجاد میشود و معمولاً با علائمی نظیر خارش و قرمزی پوست و چشم همراه است. خوشبختانه این مشکل را می‌توان تا حدود زیادی با مصرف برخی داروهای گیاهی و تغییر عادات غذایی حل کرد. بااین‌حال اما برای تشخیص قطعی غلظت خون و درمان آن، باید حتماً به پزشک مراجعه کنید. شما می‌توانید سوالات خود در مورد غلظت خون و علائم آن را در بخش پرسش و پاسخ مستقیماً از پزشکان هومکا بپرسید. همچنین می‌توانید بدون مراجعه به آزمایشگاه، در منزل آزمایش خون، ادرار و یا مدفوع دهید؛ برای ثبت درخواست کلیک کنید.
توجه داشته باشید که این مطلب، جایگزین نظرات و توصیه‌های تخصصی پزشکان نیست و هرگز از این مطلب به‌عنوان جایگزین توصیه پزشکان استفاده نکنید.
