سنگ کیسه صفرا چیست و چه علائمی دارد؟
کیسه صفرا یک کیسه به شکل گلابی بوده و در بخش پایینی کبد قرار گرفته است. این کیسه گلابی‌شکل با ذخیره‌سازی مایع صفراوی در خود، نقش مهم و حیاتی در هضم غذاها ایفا می‌کند. گاهی به دلیل عملکرد نادرست کیسه صفرا، مایع صفرای درون آن به مواد سنگ مانندی تبدیل می‌شود که در این حالت گفته می‌شود فرد به سنگ کیسه صفرا مبتلا است. در این مقاله از مجله سلامت هومکا قرار است راجع به سنگ کیسه صفرا، علائم و نحوه درمان آن و همچنین رژیم غذایی مفید برای دارندگان سنگ کیسه‌صفرا صحبت کنیم. در ادامه با ما همراه باشید.
برای انجام آزمایش در منزل کلیک کنید.
سنگ کیسه صفرا چیست؟
همان‌طور که می‌دانید سیستم گوارش ما از اجزای مختلفی ساخته شده که در همگی در کنار هم باعث هضم غذاها می‌شوند. یکی از اجزای کوچک ولی حیاتی برای هضم غذا، کیسه صفرا است که در قسمت راست شکم در بخش تحتانی کبد قرار می‌گیرد. این کیسه کوچک و گلابی‌شکل، مایع صفرا را که در روده ساخته می‌شود در خود ذخیره می‌کند. سنگ کیسه صفرا در مواردی که منجر به بروز علائم شود، به جراحی نیاز دارد. در مواردی که سنگ علائمی نداشته باشد نیازی به درمان نیست.
هنگامی‌که سنگ کیسه صفرا در خود کیسه صفرا وجود داشته باشد، به آن سنگ کیسه صفرا می‌گویند. زمانی که سنگ در مجاری صفراوی وجود داشته باشد، کولدوکولیتیازیس نامیده می‌شود. سنگ‌های صفراوی که مجاری صفراوی را مسدود می‌کنند می‌توانند منجر به عفونت شدید مجاری صفراوی، پانکراس یا کبد شوند و حیات فرد را به خطر بیاندازند. گاهی اوقات مجاری صفراوی در اثر سرطان یا تروما مسدود می‌شوند که این حالت مربوط به سنگ کیسه‌صفرا نیست.
چرا سنگ کیسه صفرا ایجاد می‌شود؟
مشخص نیست چه چیزی دقیقاً باعث تشکیل سنگ کیسه‌صفرا می‌شود. بااین‌حال پزشکان فکر می‌کنند داشتن شرایط زیر در تشکیل سنگ صفرا نقش دارد.
- صفرا حاوی کلسترول بیش‌ازحد است
به‌طورمعمول، صفرا حاوی مواد شیمیایی کافی برای حل کردن کلسترول دفع شده از کبد است؛ اما اگر کبد بیش از مقداری که صفرا می‌تواند حل شود کلسترول دفع می‌کند، کلسترول اضافی ممکن است به کریستال و درنهایت به سنگ صفرا تبدیل شود.
- صفرا حاوی مقادیر زیادی بیلی روبین است
بیلی‌روبین چیست؟ بیلی‌روبین یک ماده شیمیایی است که از تجزیه گلبول‌های قرمز در بدن تولید می‌شود. برخی شرایط ازجمله سیروز کبدی، عفونت‌های مجاری صفراوی و برخی اختلالات خونی باعث می‌شوند که کبد بیش‌ازحد معمول بیلی‌روبین تولید کند. این بیلی روبین اضافی به تشکیل سنگ صفرا کمک می‌کند.
- کیسه صفرا به‌درستی تخلیه نمی‌شود
اگر کیسه صفرا به‌طور کامل یا اغلب به اندازه کافی خالی نشود، ممکن است صفرا بسیار غلیظ شده و به تشکیل سنگ کیسه صفرا کمک کند.
انواع سنگ کیسه صفرا
- سنگ‌های صفراوی کلسترولی
رایج‌ترین نوع سنگ صفرا، سنگ کیسه صفرا کلسترولی است که اغلب رنگ زردی دارد. این سنگ‌های صفراوی عمدتاً از کلسترول حل نشده تشکیل شده‌اند، اما گاهی ممکن است حاوی اجزای دیگری نیز باشند.
- سنگ‌های رنگ‌دانه‌ای کیسه صفرا
این سنگ‌ها به رنگ قهوه‌ای تیره یا سیاه هستند و زمانی تشکیل می‌شوند که صفرا حاوی مقدار زیادی بیلی روبین باشد.
اندازه سنگ کیسه‌صفرا چقدر است؟
سنگ‌های صفراوی می‌توانند به کوچکی یک دانه شن یا بزرگی یک توپ گلف باشند. در برخی از افراد فقط یک سنگ در کیسه صفرا ایجاد می‌شود، درحالی‌که برخی دیگر ممکن است به‌طور همزمان چندین سنگ صفراوی ایجاد شود.
علائم سنگ کیسه صفرا
بیشتر سنگ‌های صفراوی در ابتدا علائمی ایجاد نمی‌کنند. بااین‌حال، زمانی که سنگ‌های صفراوی بزرگ‌تر می‌شوند یا زمانی که شروع به انسداد مجاری صفراوی می‌کنند، علائم یا «حملات سنگ کیسه صفرا» شروع می‌شوند. حملات سنگ صفرا معمولاً بعد از یک خوردن وعده غذایی چرب و در شب اتفاق می‌افتد. موارد زیر از شایع‌ترین علائم سنگ صفرا هستند. اگرچه ممکن است هر فردی تجربه متفاوتی از علائم سنگ کیسه صفرا را داشته باشد. علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- درد شدید و مداوم در قسمت بالای شکم که به‌سرعت افزایش می‌یابد و ممکن است از ۳۰ دقیقه تا چند ساعت طول بکشد
- درد در پشت، در بین تیغه‌های شانه و یا شانه راست
- حالت تهوع
- استفراغ
- تب
- لرز
- زردی پوست یا چشم
- نفخ شکم
- عدم تحمل غذاهای چرب
- آروغ زدن یا گاز
- سوءهاضمه
افرادی که علائم زیر را تجربه می‌کنند باید فوراً با پزشک خود مشورت کنند:
- تعریق
- لرز
- تب با درجه پایین
- زرد شدن پوست یا سفیدی چشم
- مدفوع سفالی رنگ (به رنگ خاک رس)
برخی از افراد مبتلا به سنگ کیسه‌صفرا هیچ علامتی ندارند. به این سنگ‌ها «سنگ‌های خاموش» گفته می‌شود، زیرا در عملکرد کیسه صفرا، کبد یا پانکراس اختلالی ایجاد نمی‌کنند و در بیشتر موارد نیازی به درمان ندارند. علائم سنگ کیسه‌صفرا ممکن است شبیه سایر شرایط یا مشکلات پزشکی مانند حمله قلبی، آپاندیسیت، کولیت اولسراتیو، سندرم روده تحریک‌پذیر، فتق هیاتال، پانکراتیت یا هپاتیت باشد. برای تشخیص دلیل اصلی بروز علائم خود باید حتماً به پزشک مراجعه کرده و آزمایش‌های لازم را انجام دهید.
چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به سنگ کیسه‌صفرا هستند؟
برخی از عوامل وجود دارند که خطر ابتلا به سنگ صفرا را در افراد افزایش می‌دهند. برخی از این عوامل عبارت‌اند از:
- چاقی
- استروژن: به نظر می‌رسد استروژن اضافی ناشی از بارداری، درمان جایگزینی هورمون یا قرص‌های ضدبارداری باعث افزایش سطح کلسترول در صفرا و همچنین کاهش حرکت کیسه صفرا شود
- قومیت: برخی از قومیت‌ها مثل بومیان آمریکا، استعداد ژنتیکی برای ترشح سطوح بالای کلسترول در صفرا دارند و به همین دلیل در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به سنگ کیسه‌صفرا هستند
- جنسیت: زنان دو برابر بیشتر از مردان در معرض ابتلا به سنگ صفرا هستند
- سن: احتمال ابتلا به سنگ کیسه‌صفرا در افراد بالای ۶۰ سال بیشتر از افراد جوان است
- داروهای کاهنده کلسترول: داروهایی که کلسترول خون را کاهش می‌دهند درواقع می‌توانند منجر به افزایش میزان کلسترول ترشح‌شده در صفرا شوند. این مساله به‌نوبه خود خطر ایجاد سنگ صفرا در این افراد را افزایش می‌دهد
- دیابت: به‌طورکلی افراد مبتلا به دیابت دارای سطوح بالایی از گروهی از اسیدهای چرب به نام تری گلیسیریدها هستند. این دسته از اسیدهای چرب خطر ابتلا به سنگ صفرا را افزایش می‌دهند
- کاهش وزن سریع: ازآنجایی‌که بدن در طی کاهش وزن سریع چربی را متابولیزه می‌کند، کاهش وزن سریع باعث می‌شود کبد کلسترول اضافی را به صفرا ترشح کند که این می‌تواند باعث ایجاد سنگ صفرا شود
- گرسنگی طولانی‌مدت: گرسنگی حرکت کیسه صفرا را کاهش می‌دهد و باعث می‌شود که صفرا بیش‌ازحد با کلسترول تماس داشته باشد
تشخیص سنگ کیسه صفرا
در برخی موارد ممکن است سنگ‌های صفراوی بدون علامت به‌طور تصادفی در طی آزمایش برای تشخیص بیماری‌های دیگر کشف شوند. بااین‌حال، هنگامی‌که درد ادامه پیدا می‌کند یا بارها و بارها اتفاق می‌افتد، پزشک شما ممکن است بخواهد علاوه بر روش‌های تشخیصی زیر برای سنگ‌های صفراوی، یک تاریخچه پزشکی کامل و معاینه فیزیکی نیز انجام دهد:
- سونوگرافی
- کوله سیستوگرافی: اشعه ایکس که جریان مایع حاجب را از روده‌ها به داخل کیسه صفرا نشان می‌دهد
- آزمایشات خون: آزمایشات خون به دنبال علائم عفونت، انسداد، زردی و/یا پانکراتیت هستند
- اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT اسکن)
- کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد آندوسکوپی (ERCP): این روش شامل واردکردن لوله آندوسکوپ از طریق معده به داخل روده کوچک است. رنگ مخصوصی که در این روش تزریق می‌شود مجاری دستگاه صفراوی را به‌خوبی نشان می‌دهد
برای پیشگیری از سنگ کیسه صفرا چه کنیم؟ به گفته‌ی وب‌سایت mayoclinic نکات زیر به شما در پیشگیری از ایجاد سنگ کیسه صفرا کمک می‌کند:
- وعده‌های غذایی را حذف نکنید: سعی کنید هرروز به وعده‌های غذایی معمول خود پایبند باشید. حذف وعده‌های غذایی یا ناشتا بودن می‌تواند خطر ابتلا به سنگ کیسه‌صفرا را افزایش دهد
- به‌آرامی وزن کم کنید: اگر نیاز به کاهش وزن دارید، آهسته پیش بروید. کاهش وزن سریع می‌تواند خطر ابتلا به سنگ کیسه صفرا را افزایش دهد
- از غذاهای سرشار از فیبر بیشتر استفاده کنید: غذاهای غنی از فیبر مانند میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل را در رژیم غذایی خود بگنجانید
- وزن سالم را حفظ کنید: چاقی و اضافه‌وزن خطر ابتلا به سنگ صفرا را افزایش می‌دهند. با کاهش کالری دریافتی و افزایش میزان فعالیت بدنی روزانه خود برای رسیدن به وزن سالم تلاش کنید. هنگامی‌که به وزن مناسبی رسیدید، با ادامه رژیم غذایی سالم و ادامه ورزش، برای حفظ آن وزن تلاش کنید
درمان سنگ کیسه صفرا
همان‌طور که گفتیم سنگ کیسه‌صفرا درصورتی‌که منجر به ایجاد علائم در فرد شود، به کمک جراحی درمان می‌شود. در مواردی که سنگ صفرا علائم مشخصی در فرد ایجاد نکند، نیازی به درمان نیست و تنها داشتن یک رژیم غذایی سالم و چکاپ منظم می‌تواند سنگ کیسه صفرا را کنترل کند.
آیا سنگ کیسه صفرا خطرناک است؟
همان‌طور که گفتیم سنگ صفرا می‌تواند هم در درون کیسه صفرا و هم در مجاری صفراوی ایجاد شود. سنگ کیسه صفرا که علائم ایجاد نمی‌کند، معمولاً خطرناک نیست و به درمان هم نیازی ندارد؛ اما سنگ‌هایی که اندازه بزرگی دارند یا مجاری صفراوی را مسدود کرده‌اند می‌توانند بسیار خطرناک باشند. به همین دلیل توصیه می‌شود مبتلایان به سنگ صفرا، به‌طور منظم چکاپ شوند تا در صورت نیاز به‌موقع درمان شوند.
آیا سنگ کیسه صفرا باعث نفخ می‌شود؟
نفخ یکی از علائم اصلی سنگ کیسه صفرا است. البته این به این معنی نیست که دلیل هر نفخی، سنگ کیسه‌صفرا است. اگر زیاد نفخ می‌کنید و بعد از خوردن کمی غذا احساس سیری می‌کنید، بهتر است به پزشک خود مراجعه کنید تا ازلحاظ وجود سنگ کیسه صفرا شما را ارزیابی کند.
رژیم غذایی برای دفع سنگ کیسه صفرا
دفع سنگ کیسه صفرا به‌خودی‌خود ممکن نیست و تنها راه درمان این سنگ‌ها، جراحی و برداشتن کیسه صفرا است. برای نتیجه‌گیری بهتر از روند درمان بهتر است یک سری نکات غذایی را رعایت کنید. برخی از این نکات عبارت‌اند از:
- از کربوهیدرات‌های تصفیه‌شده مانند کلوچه و نان سفید و شکر کمتر استفاده کنید
- سبزیجات به‌خصوص سبزیجات پخته‌شده بیشتر مصرف کنید
- از غلات سبوس‌دار و غلات کامل بیشتر استفاده کنید
- مصرف غذاهای پرچرب را بسیار محدود کنید
- نوشیدنی‌های الکلی و نوشابه را حذف کنید
- دانه‌های روغنی مثل بادام، گردو و بادام‌زمینی را کمتر مصرف کنید
- از کره حیوانی و روغن جامد کمتر استفاده کنید
- مصرف چربی‌های سالم مانند روغن ماهی و روغن‌زیتون را افزایش دهید. این چربی‌های سالم ممکن است به انقباض و تخلیه منظم کیسه صفرا کمک کرده و از ایجاد سنگ کیسه صفرا و بزرگ شدن آن جلوگیری کنند
- به‌اندازه کافی فیبر در روز بخورید (خانم‌ها حدوداً ۲۵ گرم در روز و مردان حدودا ۳۸ گرم فیبر در روز نیاز دارند)
- به‌اندازه کافی آب بنوشید و بدن خود را هیدراته نگه دارید
سخن پایانی از هومکا
سنگ کیسه صفرا یکی از مشکلات مهم گوارشی است که در صورت ایجاد علائم به درمان نیاز دارد. در این مقاله راجع به سنگ صفرا، دلیل ایجاد و علائم آن توضیح دادیم. زمانی که فکر می‌کنید علائم شما مشابه علائم سنگ صفرا است باید حتماً به پزشک مراجعه کنید. همچنین با انجام چکاپ سنگ صفرا می‌توان این بیماری را تشخیص داد. برای انجام آزمایش سنگ کیسه صفرا در منزل مجموعه هومکا، می‌توانید برای دریافت مشاوره و رزرو نوبت با شماره ۲۱۶۷۳۷۱ تماس بگیرید و یا برای ثبت درخواست آزمایش خون، مدفوع و ادرار کلیک کنید. همچنین می‌توانید تجربیات خود در رابطه با سنگ کیسه‌صفرا و علائم آن را در بخش نظرات با ما در میان بگذارید.
توجه داشته باشید که این مطلب، جایگزین نظرات و توصیه‌های تخصصی پزشکان نیست و هرگز از این مطلب به‌عنوان جایگزین توصیه پزشکان استفاده نکنید.
