کم خونی در کودکان و نوزادان؛ علائم کم‌خونی در کودکان چیست؟
کم‌خونی یکی از شایع‌ترین عارضه‌ها در گروه سنی نوزادان و کودکان است. کم خونی در کودکان به معنای کاهش قابل‌توجه گلبول‌های قرمز خون است. علل بروز کم خونی در کودکان متعدد است که رایج‌ترین آن فقر آهن و کمبود سطح هموگلوبین است. اغلب موارد کم خونی در نوزادان چندان جدی نیستند و نیاز به درمان خاصی ندارند.
علت کم خونی در کودکان
دلایل ابتلا کودکان به کم خونی چیست؟ می‌تواند ارثی یا اکتسابی باشد. موارد ارثی آن‌هایی هستند که از بدو تولد همراه نوزاد هستند. موارد کم خونی اکتسابی آن‌هایی هستند که در طول زندگی به علت بروز شرایط سلامتی خاص، تغذیه نادرست و سایر علل بروز می‌کنند؛ اما به‌طورکلی کم خونی در کودکان بیشتر به دلایل زیر رخ می‌دهد:
- کودک شما نارس متولد شده
- کودک خونریزی شدید دارد
- بدن عملکرد مطلوبی در تولید کافی گلبول‌های قرمز ندارد
- بدن گلبول‌های قرمز را پیش از زمان طبیعی تجزیه می‌کند
- تغذیه کودک شامل مواد غذایی موثر در خون‌سازی نیست
یکی از بهترین راه‌ها برای تشخیص کم خونی، بررسی RBC در آزمایش ادرار و خون است.
علائم کم‌خونی در کودکان
برخی از علائم کم خونی فقر آهن در کودکان عبارت است از:
- پوست رنگ‌پریده
- خستگی
- دست و پاهای سرد
- سرعت رشد کم
- اشتهای کم
- تنفس سریع غیرطبیعی
- مشکلات رفتاری
- عفونت‌های مکرر
- میل غیرمعمول به موادی مثل یخ، خاک، رنگ یا نشاسته
کم خونی نوزادان
نوزادان نارس بیشتر در معرض خطر ابتلا به کم‌خونی قرار دارند. منظور از کم خونی در نوزادان کم بودن حجم گلبول‌های قرمز خون است. از علل بروز کم خونی در نوزادان می‌توان به ناقص‌بودن گلبول‌ها و تجزیه سریع گلبول‌های قرمز، عدم تولید گلبول‌های قرمز به میزان کافی و خونریزی اشاره نمود. گاهی کم خونی می‌تواند ناشی از ناقص بودن هموگلوبین باشد. هموگلوبین‌ها داسی شکل ساختار گلبول‌های قرمز را نیز تغییرداده و عملکرد صحیح آن‌ها را مختل می‌کنند. کم‌خونی نوزادان در بیشتر موارد یک مسئله تهدیدآمیز تلقی نمی‌شود، اما لازم است که تحت کنترل قرارگرفته و تا حد امکان درمان شود. در موارد نادر و جدی نوزاد باید مرتباً تحت نظر پزشک باشد. در صورت لزوم نوزاد تحت درمان دارویی یا تزریق خون قرار می‌گیرد.
علائم کم خونی نوزاد
اغلب والدینی که به‌تازگی صاحب فرزند شدند نگرانی چگونه تشخیص کم‌خونی در فرزند خود را دارند. در ابتدا باید به این نکته اشاره کنیم که تمام نوزادان و کودکان دچار کم خونی نمی‌شوند، بنابراین همیشه علائم ظاهرشده خبر از کم‌خونی نمی‌دهند! انواع کم خونی در بسیاری از نوزادان مبتلا هیچ نشانه‌ای ایجاد نمی‌کند؛ اما به‌طورکلی شایع‌ترین علائم کم خونی در نوزادان عبارت‌اند از:
- افزایش ضربان قلب
- نفس نفس زدن‌های سریع در خواب
- سطح انرژی نوزاد پایین است و به‌اصطلاح تنبل است
- رنگ‌پریده بودن پوست
- خستگی در هنگام تغذیه
- عدم افزایش وزن
- تورم شدید بدن
این نشانه‌های کم‌خونی با بسیاری از نشانه‌های شرایط پزشکی دیگر مشترک هستند، بنابراین اگر چنین علائمی را در فرزند خود مشاهده کردید لازم است توسط پزشک معاینه شود.
علت کم‌خونی نوزاد تازه متولدشده
به‌طورکلی اغلب نوزادان تازه متولد شده مبتلا به کم خونی به علت وجود و بروز یکی از شرایط زیر درگیر عارضه می‌شوند:
- تولد زودرس
- خونریزی داخلی
- اختلال Rh/ABO: در این وضعیت بدن نوزاد پیش از زمان نرمال گلبول‌های قرمز را تجزیه می‌کند. زمانی ناسازگاری Rh/ABO رخ می‌دهد که گروه خونی مادر و نوزاد مطابقت نداشته باشد. یکی از نشانه‌های نوزادان مبتلا به این نوع کم‌خونی زردی پوست یا هیپربپلی روبنمی است. در موارد محدودتر کم خونی در اثر اختلالات ژنتیکی و عفونت رخ می‌دهد. یکی از راه‌های تشخیص زردی نوزاد، آزمایش زردی است. شما می‌توانید از طریق تست زردی نوزاد در منزل این عارضه را سریع‌تر تشخیص دهید.
- انتقال خون بین مادر و نوزاد: این حالت از کم خونی زمانی رخ می‌دهد که نوزاد هنوز در رحم مادر قرار دارد
- عدم تولید کافی گلبول قرمز: این شایع است که خیلی از نوزادان در چند ماه نخست زندگی درگیر کم خونی هستند. از این کم خونی تحت عنوان کم خونی فیزیولوژیک یاد می‌شود. این نوع کم خونی چندان نگران‌کننده نیست و به‌مرور زمان برطرف می‌شود. چون بدن نوزادان پس از تولد سرعت زیادی در رشد دارد، بنابراین احتمال اینکه بدن کمی در تولید گلبول‌های قرمز خون دچار کمبود شود طبیعی است
- خون‌گیری نادرست: درصورتی‌که نوزاد در اثر خون‌گیری توسط تکسین خدمات درمانی خون زیادی از دست بدهد، شانس ابتلا به کم‌خونی را خواهد داشت. اغلب در بخش NICU از نوزادان بستری جهت انجام آزمایشات به دفعات خون‌گیری می‌شود. این نمونه‌گیری‌ها جهت کنترل شرایط نوزاد انجام می‌گیرد. ازآنجایی‌که بدن برای جبران میزان خون گرفته‌شده احتیاج به زمان دارد، دور از انتظار نیست که کم خونی رخ دهد
کم خونی نوزاد نارس
یکی از رایج‌ترین انواع کم خونی در نوزادان، کم خونی ناشی از تولد زودهنگام است. زمانی که نوزاد پیش از زمان نرمال متولد می‌شود و نارس است، حجم گلبول‌های قرمز در بدن او کمتر است. گلبول‌های قرمز موجود در بدن نوزاد نارس نسبت به گلبول‌های قرمزی که بدن یک نوزاد با زمان تولد طبیعی تولید می‌کند عمر کمتری دارند. به این کم‌خونی، کم‌خونی نارس گفته می‌شود. برحسب علت بروز کم‌خونی نشانه‌ها در یک نوزاد نارس متفاوت خواهند بود و شدت و ضعف متفاوتی نیز خواهند داشت. اغلب نوزادان نارسی که دچار کم‌خونی می‌شوند علائم زیر را دارند:
- عدم وزن گیری و کاهش وزن
- زردی پوست
- تاکی پنه
- تاکی کاردی (Tachycardia)
- بی‌نظمی تنفس
- ضربان قلب کُند
- ایجاد نیاز به حمایت تنفسی
- ضعف و بی‌حالی
- عدم تمایل نوزاد به تغذیه
تشخیص کم‌خونی نارس تنها با یک آزمایش خون دقیق امکان‌پذیر است. در این آزمایش خون درصد گلبول‌های قرمز خون و تعداد گلبول‌های قرمز خون اندازه‌گیری می‌شود. این احتمال وجود دارد که پزشک علائم کم‌خونی را پیش از تولد در جنین تشخیص دهد که در این صورت سونوگرافی‌های بیشتری پیش از تولد انجام می‌گیرد.
درمان کم خونی در نوزادان مبتلا به کم خونی نارس
اگر آهن موردنیاز بدن نوزاد از طریق شیر مادر و یا خوراندن شیر خشک تأمین شود، کم خونی به‌تدریج بهبودیافته و برطرف خواهد شد. همچنین لازم است علاوه بر شیر مادر نوزاد با غذاهای کمکی غنی از آهن تغذیه شود. درصورتی‌که نوزاد تولد زودرس داشته باشد و درگیر نشانه‌های کم‌خونی نارس باشد، لازم است علائم کنترل و درمان شوند. به‌طورکلی برای برطرف کردن علائم کم‌خونی نارس چند گزینه درمانی وجود دارد که عبارت‌اند از:
- هورمون درمانی: هورمون درمانی به‌صورت اریتروپویتین انسانی نوترکیب ارائه خواهد شد. این روش سبب تحریک بدن به تولید گلبول‌های قرمز خون بیشتر می‌شود. همچنین با استفاده از این روش کاهش دفعات تزریق خون را شاهد خواهیم بود. این روش تا حدودی هزینه بالایی دارد و نیاز به تداوم یافتن دارد تا نتیجه مطلوب حاصل شود
- انتقال خون: تزریق خون یا انتقال خون یکی از موثرترین و سریع‌ترین روش‌های افزایش تعداد گلبول‌های قرمز در نوزادان مبتلا به کم خونی نارس است. در طی پروسه انتقال خون گلبول‌های قرمز پک شده یا خون اهداکننده از طریق یک خط داخل وریدی به نوزاد تزریق می‌شود
- بستن با تأخیر بند ناف: بستن با تأخیر بند ناف تقریباً ۱۲۰ تا ۱۸۰ دقیقه پس از تولد یکی از روش‌های بهبود بخشیدن سطح آهن بدن نوزاد است. همچنین این روش می‌تواند تا حدودی نیاز به انتقال خون را کاهش دهد. از این روش بیشتر در نوزادانی که با وزن کم متولد می‌شوند و یا نارس هستند استفاده می‌شود
- مکمل آهن: یکی از روش‌های افزایش تعداد گلبول‌های قرمز خون دادن مکمل آهن به نوزاد است
درمان کم خونی نارس چقدر زمان می‌برد؟
نخست باید بدانید که یک نوزاد نارس درگیر به کم خونی نارس باید تا زمان درمان تحت نظر پزشک باشد. برحسب تشخیص و توصیه پزشک لازم است هرچند وقت یک‌بار آزمایشاتی انجام بگیرد. در مورد تشدید کم خونی در اثر خون‌گیری و آزمایش چندان نگران نباشید، چراکه تا حد امکان نمونه‌های کوچکی گرفته می‌شود. اگر روند درمان به‌درستی طی شود و نتایج درمان رضایت‌بخش باشند، درمان نوزاد بین ۳ تا ۶ ماه زمان می‌برد. تقریباً بعد از ۱۲ ماه سطح تعداد گلبول‌های قرمز خون با گلبول‌های قرمز بدن یک نوزاد ترم برابری خواهد کرد.
به گفته‌ی my.clevelandclinic تشخیص کم خونی تنها توسط پزشک امکان‌پذیر است. پزشک برای پی‌بردن به بروز و وجود کم خونی آزمایش خون تجویز می‌کند. از رایج‌ترین آزمایشاتی که جهت تشخیص کم خونی انجام می‌گیرند می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- رتیکولوسیت: آزمایش رتیکولوسیت نشان می‌دهد که چه میزان گلبول‌های قرمز نابالغ در خون وجود دارد
- هماتوکریت: آزمایش هماتوکریت نشان‌دهنده درصد گلبول‌های قرمز در حجم خون است
- هموگلوبین: تست هموگلوبین میزان پروتئین هموگلوبین موجود در گلبول‌های قرمز خون را اندازه‌گیری می‌کند. همچنین این تست ساختار هموگلوبین‌ها را بررسی خواهد کرد
داروی کم خونی کودکان
به‌طورکلی برای اینکه درمان کم خونی در کودکان شروع شود، ابتدا باید توسط پزشک معاینه‌شده و نتایج آزمایشات بررسی شود. پزشک متخصص به والدین خواهد گفت که بهترین روش درمانی برای کودک کدام است. ازآنجایی‌که خیلی از موارد کم خونی در نوزادان احتیاج به درمان دارویی ندارند، هرگز نباید بدون تجویز پزشک دارویی به کودک خود بخورانید.
علت تجویز دارو به کودکان مبتلا به کم‌خونی کمک به بدن در تولید بیشتر گلبول‌های قرمز است. باوجوداین درمان دارویی به معنای حل شدن مشکل نیست. تمام کودکان و نوزادان مبتلا به کم‌خونی حتی اگر تحت درمان دارویی باشند، باید برنامه غذایی به‌خصوصی را دنبال کنند. چراکه یک رژیم غذایی مغذی حاوی ترکیبات غذایی موثر در خون‌سازی می‌تواند به بدن کودک در تولید بیشتر گلبول‌های قرمز کمک کند.
آیا تمام نوزادان کم خونی نارس بستری می‌شوند؟
خیر. پس از انجام آزمایشات و اطمینان از طبیعی‌بودن شرایط نوزاد نارس از بیمارستان مرخص می‌شود. زمان ترخیص بیشتر نوزادان نارس پزشکان مکمل آهن را تجویز می‌کنند. دقت کنید که اگر نوزاد شما با مشکل کم خونی نارس از بیمارستان ترخیص شده باید حتماً مکمل تجویزشده را به او بدهید. مکمل آهن به بدن نوزاد در جبران سریع تعداد گلبول‌های قرمز کمک می‌کند و از عود مجدد کم‌خونی نارس جلوگیری می‌کند. در مورد اینکه چگونه باید مکمل را به نوزاد بدهید کادر درمان و پزشک راهنمایی‌تان خواهند کرد.
پیشگیری از کم خونی فقر آهن در کودکان و نوزادان
درصورتی‌که کودک با شیر خشک غنی‌شده با آهن تغذیه می‌شود، نیاز بدنش به آهن تأمین شده و نیاز به منابع آهن دیگری ندارد. درصورتی‌که کودک را با شیر مادر تغذیه می‌کنید، لازم است در مورد دادن مکمل آهن به او با پزشک مشورت کنید. مکمل آهن معمولاً به دو صورت به کودکان شیرخوار داده می‌شود. آهن یا به‌صورت قطره آهن یا در ترکیب با مکمل ویتامین به کودک خورانده می‌شود.
زمان مناسب برای دادن مکمل آهن
اگر نوزاد شما از گروه نوزادان نارس نیست و به‌اصطلاح یک نوزاد ترم است، توصیه می‌شود از ۴ ماهگی دادن مکمل آهن را شروع کنید. علاوه بر مکمل آهن کودک شما باید در طول روز دو وعده یا بیشتر غذاهای غنی از آهن همچون غلات یا گوشت پوره شده بخورد. درصورتی‌که نوزاد به‌طورکلی با شیرخشک غنی‌شده با آهن تغذیه می‌شود و اغلب غذاهای او حاوی شیر خشک هستند، نباید به او مکمل آهن بدهید.
ازآنجایی‌که شرایط نوزادان نارس نسبت به نوزادان ترم متفاوت است، زمان دادن مکمل آهن به آن‌ها هم متفاوت خواهد بود. به نوزادان نارس معمولاً باید از روز ۱۴ تولد مکمل آهن داده شود. این گروه از نوزادان تا تکمیل ۱۲ ماهگی نیاز به مکمل آهن دارند. درصورتی‌که نوزاد نارس با شیر خشک غنی از آهن تغذیه می‌شود و بخش اعظمی از تغذیه آن از شیر خشک است، در مورد دادن مکمل آهن به او ابتدا باید نظر پزشک را جویا شوید.
چه کار کنیم کودک دچار کم خونی نشود؟
درصورتی‌که کم‌خونی نارس درمان و کنترل شود هیچ اثر سوئی بر بدن و سلامت نوزاد برجای نخواهد گذاشت. همچنین کم‌خونی نارسی که تحت درمان قرارگرفته در طولانی‌مدت عوارض خفیف یا شدید ایجاد نمی‌کند. پزشک در مورد اینکه چگونه باید از نوزاد جهت عدم عود کم‌خونی مراقبت کنید با شما صحبت خواهد کرد.
برای اینکه فرزند شما دچار کم خونی ناشی از فقر آهن نشود، لازم است به چند نکته دقت کنید. به فرزندتان غذاهای غنی از آهن بدهید. در طول روز به کودک بین ۱ تا ۵ سال اجازه ندهید بیش از ۷۱۰ میلی‌لیتر شیر بخورد. غذاهایی که غنی از ویتامین C هستند به فرزندتان بدهید. درصورتی‌که فرزند شما مبتلا به کم‌خونی است و نیاز به خدمات ویزیت پزشک و آزمایش خون دارد، می‌توانید این خدمات را در منزل از طریق هومکا دریافت کنید. جهت دریافت مشاوره و درخواست نوبت می‌توانید با شماره ۰۲۱۶۷۳۷۱ هومکا تماس بگیرید.
توجه داشته باشید که این مطلب، جایگزین نظرات و توصیه‌های تخصصی پزشکان نیست و هرگز از این مطلب به‌عنوان جایگزین توصیه پزشکان استفاده نکنید.
