هیسترکتومی و چیزهایی که لازم است راجع به آن بدانید!
به دلایل مختلفی ممکن است پزشک تشخیص دهد که بخشی از رحم و یا کل آن برداشته شود. هیسترکتومی یک نوع عمل جراحی متداول برای برداشتن رحم است که انواع مختلفی دارد. در ادامه راجع به عمل هیسترکتومی و نکات مهمی که باید راجع به آن بدانید توضیح می‌دهیم.
آشنایی با دستگاه تناسلی زن
قبل از توضیح راجع به عمل هیسترکتومی و انواع آن، بهتر است کمی درباره اجزای دستگاه تناسلی زنان بدانیم. دستگاه تناسلی زنان از بخش‌های زیر تشکیل شده است:
- رحم که یک عضو گلابی‌شکل بوده و در وسط لگن قرار دارد. هنگام بارداری، نوزاد ۹ ماه در رحم مادر وجود داشته و تغذیه می‌شود. پوشش داخلی رحم در طول دوره قاعدگی می‌ریزد و باعث خونریزی ماهیانه می‌شود
- دهانه یا گردن رحم، به جایی گفته می‌شود که رحم به واژن می‌رسد. دهانه رحم قسمت پایینی رحم است و قسمتی جدا نیست
- واژن که یک لوله عضلانی بوده و در زیر دهانه رحم قرار دارد
- لوله‌های فالوپ، لوله‌هایی هستند که رحم را به تخمدان‌ها متصل می‌کنند
- تخمدان‌ها، اندام‌های کوچکی هستند که هر ماه تخمک آزاد می‌کنند
هیسترکتومی چیست؟
هیسترکتومی به عمل جراحی برداشتن رحم و به احتمال زیاد دهانه رحم گفته می‌شود. بسته به دلیل جراحی، برداشتن رحم ممکن است شامل برداشتن اندام‌ها و بافت‌های اطراف رحم مانند لوله‌های فالوپ و تخمدان‌ها نیز باشد. پس از انجام هیسترکتومی، دیگر قادر به بارداری نیستید و همچنین علائم یائسگی را پیش از موعد تجربه می‌کنید. بیشتر در زنان ۴۰ تا ۵۰ ساله متقاضی انجام این عمل هستند. در ادامه راجع به دلایل، انواع و روش‌های مختلف این عمل صحبت می‌کنیم.
چرا هیسترکتومی انجام می‌شود؟
ابتلا به سرطان‌های زنانه
منظور از سرطان‌های زنانه، سرطان رحم، سرطان دهانه رحم یا سرطان تخمدان است. اگر به این سرطان‌ها مبتلا هستید، هیسترکتومی ممکن است بهترین گزینه درمانی شما باشد. بسته به سرطان خاصی که دارید و میزان پیشرفت آن، گزینه‌های درمانی دیگر شامل پرتودرمانی یا شیمی‌درمانی ممکن است موثر باشند.
فیبروم‌ها
فیبروم، به تومورهای خوش‌خیم رحم گفته می‌شود که اغلب با خونریزی مداوم، کم‌خونی، درد در لگن و فشار مثانه همراه هستند. هیسترکتومی تنها راه حل قطعی و دائمی برای فیبروم‌ها است. بسته به میزان ناراحتی بیمار و اندازه تومور، درمان‌های غیر جراحی فیبروم‌ها ممکن است مفید باشند. البته بسیاری از زنان مبتلا به فیبروم علائم مشخصی نداشته و به درمان نیازی ندارند.
آندومتریوز
در آندومتریوز، بافت پوشاننده داخل رحم (آندومتر) خارج از رحم روی تخمدان‌ها، لوله‌های فالوپ یا سایر اندام‌های لگنی یا شکمی رشد می‌کند. هنگامی‌که دارو یا دیگر روش‌های جراحی علائم اندومتریوز را بهبود نمی‌بخشند، ممکن است به هیسترکتومی همراه با برداشتن تخمدان‌ها و لوله‌های فالوپ (سالپنگو اوفورکتومی دوطرفه) نیاز داشته باشید.
پرولاپس و افتادگی رحم
افتادگی رحم به داخل واژن زمانی اتفاق می‌افتد که رباط‌ها و بافت‌های حمایت‌کننده آن ضعیف می‌شوند. افتادگی رحم عوارض مختلفی ازجمله بی‌اختیاری ادرار، فشار لگن یا مشکل در حرکات روده را به همراه دارد. برخی اوقات برای درمان افتادگی رحم و کاهش عوارض آن ممکن است هیسترکتومی لازم باشد.
خونریزی غیرطبیعی واژن
اگر دوره‌های قاعدگی سنگین، پریود نامنظم یا بسیار طولانی دارید و هیچ‌کدام از روش‌های موجود نمی‌توانند مشکل شما را رفع کنند، هیسترکتومی موثر است.
درد مزمن لگن
گاهی اوقات، جراحی هیسترکتومی آخرین راه‌حل ضروری برای زنانی است که درد مزمن لگنی با منبع رحمی را تجربه می‌کنند. البته توجه داشته باشید که برداشتن رحم در تسکین درد مزمن لگنی به دلایل دیگر هیچ نقشی ندارد و معمولاً انجام نمی‌شود.
با انجام عمل هیسترکتومی، شما دیگر نمی‌توانید باردار شوید. پس اگر فکر می‌کنید ممکن است در آینده بخواهید باردار شوید، از پزشک خود در مورد روش‌های جایگزین این جراحی سوال کنید. در مورد سرطان‌های زنانه مثل سرطان رحم و تخمدان، هیسترکتومی ممکن است تنها گزینه درمان باشد. اما برای شرایط و بیماری‌های دیگر ازجمله فیبروم، اندومتریوز و افتادگی رحم، ممکن است بتوانید از درمان‌های کمتر تهاجمی برای رفع مشکل خود استفاده کنید.
مراقبت‌های بعد از عمل هیسترکتومی
اگر به‌تازگی عمل برداشتن رحم انجام داده‌اید و یا می‌خواهید به‌زودی از این روش درمانی برای رفع مشکل خود استفاده کنید، باید مراقبت‌های بعد از عمل هیسترکتومی را به خوبی بشناسید. در اینجا نکات مهم مراقبتی پس از عمل هیسترکتومی را توضیح می‌دهیم.
فعالیت بدنی
هرگاه احساس خستگی دارید، استراحت کنید. همچنین خواب کافی به بهبودی شما کمک می‌کند. سعی کنید هر روز مقدار کمی پیاده‌روی کنید. با زمان کم مثلا یک ربع در روز پیاده‌روی را شروع کنید و سپس به‌تدریج مدت زمان پیاده‌روی خود را افزایش دهید. ورزش پیاده‌روی جریان خون را افزایش داده و به پیشگیری از بیماری‌هایی چون ذات‌الریه و یبوست کمک می‌کند.
از بلند کردن و برداشتن هر چیزی که به شما فشار می‌آورد، خودداری کنید. به‌این‌ترتیب باید از برداشتن و جابه‌جایی کودک، کیسه‌های مواد غذایی سنگین، ظروف شیر، کیف یا کوله‌پشتی سنگین و جاروبرقی خودداری کنید. از انجام فعالیت‌های سنگین مانند دوچرخه‌سواری، دویدن، وزنه‌برداری یا ورزش‌های هوازی تا زمانی که پزشکتان بگوید مشکلی ندارد، خودداری کنید.
در ۲ هفته اول یا تا زمانی که پزشک به شما بگوید مشکلی ندارد از حمام کردن خودداری کنید. از پزشک خود بپرسید که چه زمانی می‌توانید دوباره رانندگی کنید. باید دو تا چهار هفته از محل کار خود مرخصی بگیرید. مدت زمان مرخصی به حجم کاری شما و احساستان بعد از عمل بستگی دارد. درباره برقراری مجدد رابطه جنسی با پزشک خود مشورت کنید.
رژیم غذایی بعد از هیسترکتومی
می‌توانید از رژیم غذایی معمولی خود پس از عمل هیسترکتومی استفاده کنید. اگر ناراحتی معده دارید بهتر است از غذاهای ملایم و کم‌چرب مانند برنج ساده، مرغ کبابی، نان تست و ماست استفاده کنید. مایعات فراوان بنوشید (مگر اینکه پزشک شما را از این کار منع کرده باشد) تغییر حرکات روده پس از عمل عادی است. بااین‌حال سعی کنید از ایجاد یبوست و زور زدن برای دفع مدفوع جلوگیری کنید. اگر بعد از گذشت چند روز اجابت مزاج نداشتید، از پزشک خود در مورد مصرف یک ملین خفیف سوال کنید.
مصرف داروها بعد از هیسترکتومی
پزشک به شما خواهد گفت که چه زمانی می‌توانید مصرف داروهای خود را مجدداً شروع کنید. همچنین پزشک دستورالعمل‌هایی در مورد مصرف داروهای جدید به شما خواهد داد.
- اگر آسپرین یا رقیق‌کننده‌های خون دیگری مصرف می‌کنید، از پزشک خود بپرسید که آیا می‌توانید آن‌ها را مصرف کنید؟ و اینکه چه زمانی برای شروع مصرف مجدد آن‌ها مناسب است؟
- اگر پزشک داروی تجویزی برای درد به شما داده است، آن را طبق دستور مصرف کنید
- اگر داروی مسکن تجویزی مصرف نمی‌کنید، از پزشک خود بپرسید که آیا می‌توانید از داروهای مسکن بدون نسخه استفاده کنید
- درصورتی‌که پزشک آنتی‌بیوتیک تجویز کرده است، آن‌ها را طبق دستور داده شده مصرف کنید. اگر فکر کردید احساس بهتری دارید، نباید مصرف داروهای آنتی‌بیوتیک را قطع کنید. دوره کامل آنتی‌بیوتیک خودتان را باید کامل کنید
اگر فکر می‌کنید داروهای ضد درد باعث ناراحتی معده شما می‌شوند:
- داروهای خود را بعد از غذا مصرف کنید (مگر اینکه پزشک به شما گفته باشد که این کار را نکنید)
- با پزشک مشورت کنید تا در صورت امکان، داروی شما را عوض کند
مراقبت از بخیه‌ها
سعی کنید ناحیه بخیه‌ها را تمیز و خشک نگه دارید. محل بخیه‌ها را هر روز با آب گرم و صابون بشویید و سپس خشک کنید. از پراکسید هیدروژن یا الکل برای شستن این ناحیه استفاده نکنید، زیرا می‌توانند روند بهبودی را کندتر کنند. می‌توانید آن ناحیه را با یک باند گازی بپوشانید تا به وسیله لباس خراشیده نشود. بانداژ را هر روز عوض کنید. ممکن است مقداری خونریزی واژینال خفیف داشته باشید. در صورت نیاز می‌توانید از نوار بهداشتی استفاده کنید. از دوش واژینال و استفاده از تامپون بدون مشورت با پزشک، خودداری کنید.
انواع هیسترکتومی
انواع مختلفی از هیسترکتومی وجود دارد. نوع عمل مناسب شما بستگی به دلیل نیاز به این عمل و میزان رحم و دستگاه تناسلی که می‌تواند دست‌نخورده باقی بماند، بستگی دارد. به‌این‌ترتیب انواع اصلی هیسترکتومی عبارت‌اند از:
- هیسترکتومی کامل: در این روش کل رحم و دهانه رحم برداشته می‌شوند. هیسترکتومی کامل رایج‌ترین نوع این عمل است
- ساب توتال: در طی برداشتن رحم ساب توتال، تنها بدنه اصلی رحم حذف می‌شود. به‌این‌ترتیب دهانه رحم در جای خود باقی می‌ماند
- هیسترکتومی کامل به همراه سالپنگو اوفورکتومی دوطرفه: در این عمل رحم، دهانه رحم، لوله‌های فالوپ (سالپنژکتومی) و تخمدان‌ها (اوفورکتومی) خارج می‌شوند
- هیسترکتومی رادیکال: در این روش رحم و بافت‌های اطراف آن ازجمله لوله‌های فالوپ، قسمتی از واژن، تخمدان‌ها، غدد لنفاوی و همچنین بافت چربی برداشته می‌شوند
عمل هیسترکتومی به چه روش‌های قابل انجام است؟
سه روش برای انجام هیسترکتومی وجود دارد:
- لاپاراسکوپی: در این روش رحم از طریق ایجاد چند برش کوچک در شکم برداشته می‌شود
- هیسترکتومی واژینال: در این روش، در بالای واژن یک بریدگی ایجادشده و از طریق آن رحم برداشته می‌شود
- هیسترکتومی شکمی: در این عمل رحم از طریق ایجاد بریدگی در قسمت تحتانی شکم از بدن خارج می‌شود. از مهم‌ترین عوارض این روش، ایجاد زخم و اسکار روی بدن افراد است، خصوصاً آن‌هایی که دارای مشکل اضافه‌وزن هستند بیشتر در معرض این مشکل قرار دارند
عمل هیسترکتومی واژینال چیست؟
هیسترکتومی واژینال روشی است که در آن رحم با جراحی از طریق واژن خارج می‌شود. اگر رحم تا حد زیادی بزرگ نشده باشد، ممکن است از روش واژینال (به جای شکمی) استفاده شود. در طول هیسترکتومی واژینال، جراح قبل از برداشتن رحم آن را از تخمدان‌ها، لوله‌های فالوپ و واژن فوقانی و همچنین از رگ‌های خونی و بافت همبند که آن را پشتیبانی می‌کنند، جدا می‌کند. برداشتن رحم واژینال در مقایسه با هیسترکتومی شکمی که در قسمت پایین شکم برش ایجاد می‌شود، مزایای زیر را دارد:
- نیاز به زمان کم بستری در بیمارستان
- کاهش هزینه‌ها
- بهبودی سریع‌تر
بااین‌حال اما، بسته به اندازه و شکل رحم یا دلیل نیاز به جراحی، ممکن است هیسترکتومی واژینال در فردی امکان‌پذیر نباشد. در این موارد پزشک در مورد سایر گزینه‌های جراحی مانند هیسترکتومی شکمی با شما صحبت خواهد کرد.
به گفته‌ی mayoclinic جراحی برداشتن رحم خطر خاصی ندارد اما مانند هر جراحی دیگر عوارضی دارد. برخی از خطرات و عوارض مرتبط با هیسترکتومی شکمی عبارت است از:
- لخته شدن خون
- عفونت
- خون ریزی بیش از حد
- عوارض بیهوشی
- آسیب به دستگاه ادراری، مثانه، رکتوم یا سایر قسمت‌های لگن (که ممکن است نیاز به جراحی بیشتر باشد)
- یائسگی زودرس
علت بزرگ شدن شکم بعد از عمل هیسترکتومی چیست؟
یکی از مشکلات مهمی که بیماران پس از انجام عمل برداشتن رحم از آن شکایت می‌کنند، بزرگ شدن شکم است. دلیل عمده بزرگ شدن شکم پس از هیسترکتومی، نفخ است. معمولاً این عارضه با گذشت زمان و تغییر در عادات غذایی کاملاً و یا تا حدودی برطرف می‌شود. اما در مقابل در برخی روش‌های انجام عمل برداشتن رحم به‌خصوص روش هیسترکتومی ابدومینال یا شکمی، عضلات عمقی شکم از کار می‌افتند و همین باعث می‌شود تا شکم شما بزرگ‌تر و شل‌تر از حد معمول دیده شود.
به‌هرحال درمان بزرگ شدن شکم پس از هیسترکتومی به دلیل ایجاد آن بستگی دارد. اگر دلیل نفخ باشد، گذشت زمان و تغییر در رژیم غذایی می‌تواند مشکل را رفع کند. اگر ازکارافتادن عضلات عمقی شکم دلیل افزایش اندازه شکم باشند، گذشت زمان و انجام ورزش‌های مناسب می‌تواند موثر واقع شود.
استفاده از شکم‌بند بعد از عمل هیسترکتومی
شواهد علمی زیادی در مورد مزایای استفاده از شکم‌بند بعد از هیسترکتومی وجود ندارد. اما یک بررسی سیستماتیک که در سال ۲۰۱۴ انجام شد، نشان داد که استفاده از شکم‌بند می‌تواند درد اولیه و ناراحتی روانی پس از عمل را کاهش دهد. البته نمی‌توان به‌طور قطعی ثابت کرد که شکم‌بند از تجمع مایع در شکم جلوگیری می‌کند. استفاده از شکم‌بند پس از عمل برداشت رحم مزایای زیر را به همراه دارد:
- نگه‌داشتن عضلات شکم در کنار هم و تسکین دردها
- کمک به افزایش گردش خون را در محل جراحی و تسریع روند بهبودی و کاهش تورم
- انجام فعالیت‌های بدنی راحت‌تر
- تقویت عضلات شکم
چاقی بعد از هیسترکتومی
یکی از عوارض برداشتن رحم، چاقی است. علت چاقی و افزایش وزن بعد ازعمل هیسترکتومی بر هم خوردن تعادل هورمونی است. در طی هیسترکتومی ممکن است تخمدان‌ها برداشته شوند، به‌این‌ترتیب دیگر در بدن هورمون‌های استروژن و پروژسترون تولید نمی‌شوند. به دنبال نبود این هورمون‌ها، هورمون‌های مردانه در بدن فرد افزایش یافته و منجر به چاقی می‌شود.
علاوه بر این تا مدت‌ها پس از انجام عمل برداشتن رحم فرد باید استراحت کند و از انجام فعالیت‌های سنگین خودداری کند. همین مسئله می‌تواند منجر به افزایش وزن در این دسته از افراد شود. برای مقابله با این عارضه می‌توانید پس از انجام عمل هیسترکتومی یک رژیم غذایی مقوی و سالم را در پیش گیرید. همچنین می‌توانید با انجام روزانه یک ربع پیاده‌روی هم از چاقی جلوگیری کرده و هم وزن خود را در محدوده تعادل نگه دارید.
بعد از عمل برداشتن رحم چه باید کرد؟
بعد از عمل هیسترکتومی باید در رژیم غذایی و فعالیت بدنی خود دقت کنید. شما به استراحت کافی نیاز دارید تا عضلات و اندام‌هایتان پس از عمل بهبود یابند. همچنین توجه به رژیم غذایی، روند بهبودی را سرعت می‌بخشد. به‌طورکلی از خوردن مواد غذایی زیر که منجر به یبوست می‌شود، خودداری کنید:
- غذاهای فرآوری‌شده
- لبنیات و مشتقات شیر
- گوشت گاو و گوسفند
- شیرینی‌جات و کیک‌ها
- غذاهای سفت و کم آب
دوره نقاهت بعد از عمل هیسترکتومی
هیسترکتومی یک عمل جراحی بزرگ بوده و ممکن است تا ۵ روز پس از عمل در بیمارستان بستری شوید. دوره نقاهت و بهبودی کامل عوارض عمل حدوداً ۶ تا ۸ هفته به طول می‌انجامد. زمان بهبودی نیز بسته به نوع عمل ممکن است متفاوت باشد. در این مدت تا حد امکان استراحت کنید و از برداشتن اجسام سنگین مثل کیسه خریدها خودداری کنید. عضلات و بافت‌های شکمی شما به زمان نیاز دارند تا بهبود یابند.
یائسگی به دنبال هیسترکتومی کامل
اگر در طول هیسترکتومی تخمدان‌های شما برداشته شوند، بدون در نظرگرفتن سن، شما بلافاصله پس از عمل دوران یائسگی را خواهید داشت. این یائسگی پس از عمل هیسترکتومی کامل به‌عنوان یائسگی جراحی شناخته می‌شود. علاوه بر این اگر یک یا هر دو تخمدان شما در طی عمل دست‌نخورده باقی بماند، این احتمال وجود دارد که در عرض ۵ سال پس از برداشتن رحم یائسگی را تجربه کنید. به‌طورکلی اگر پس از انجام هیسترکتومی، دچار یائسگی جراحی شوید پزشک به شما درمان جایگزینی هورمون (HRT) را پیشنهاد می‌دهد.
ورزش بعد از عمل هیسترکتومی
ورزش مناسب بعد از هیسترکتومی می‌تواند زمان بهبودی را کاهش داده و از بروز برخی عوارض جانبی جلوگیری کند. درحالی‌که ممکن است پس از گذشت ۶ تا ۸ هفته احساس بهبودی کنید، اما بدن شما برای بهبودی به زمان نیاز دارد. برخی از عوارض جانبی رایج هیسترکتومی را می‌توان با ورزش مناسب تسکین داد و یا از آن‌ها پیشگیری کرد:
- کاهش توانایی تنفس عمیق
- مشکلات مربوط به گردش خون
- نفخ
- درد پایین کمر
- یبوست
- خستگی و ضعف
- احساس غمگینی و ناراحتی
- افزایش وزن و چاقی
اگر به‌طور حرفه‌ای ورزش می‌کنید، قبل از برگشتن به روتین روزانه خود راجع به آن با پزشک مشورت کنید. پیاده‌روی بهترین ورزشی است که می‌توانید پس از عمل هیسترکتومی آن را انجام دهید. می‌توانید ابتدا با روزی یک ربع پیاده‌روی شروع کنید و سپس زمان پیاده‌روی خود را افزایش دهید.
لکه بینی بعد از عمل هیسترکتومی
وجود ترشحات خونی واژن برای چند روز تا چند هفته پس از هیسترکتومی طبیعی است، زیرا بخیه‌ها در حال بهبود هستند. در این دوران می‌توانید از نوار بهداشتی برای کنترل خونریزی استفاده کنید. به‌طورکلی، خونریزی واژینال و لکه بینی پس از هیسترکتومی باید سبک باشد. ممکن است گاهی متوجه لکه‌بینی یا ترشح صورتی‌رنگ شوید. اگر خونریزی بعد از برداشتن رحم به‌اندازه یک دوره قاعدگی شدید باشد یا بیشتر از شش هفته به طول بیانجامد، توصیه می‌کنیم برای ارزیابی بیشتر با پزشک خود مشورت کنید.
سخن پایانی از هومکا
در این مقاله راجع به عمل هیسترکتومی، انواع آن و مراقبت‌های لازم بعدازاین عمل صحبت کردیم. مسلماً کسب اطلاعات معتبر راجع به روش‌های درمانی مختلف، می‌تواند باعث کاهش میزان استرس و ترس از آن‌ها شود. اگر سوالی راجع به هیسترکتومی یا بیماری‌های مختلف دارید، می‌توانید در بخش پرسش و پاسخ مستقیماً از پزشکان هومکا سوالات خود را بپرسید. برای دریافت خدمات آزمایش و ویزیت پزشک زنان در منزل می‌توانید با مشاوران و کارشناسان هومکا تماس بگیرید. برای دریافت مشاوره و رزرو نوبت با شماره ۰۲۱۶۷۳۷۱ در تماس باشید.
توجه داشته باشید که این مطلب، جایگزین نظرات و توصیه‌های تخصصی پزشکان نیست و هرگز از این مطلب به‌عنوان جایگزین توصیه پزشکان استفاده نکنید.
