پانکراتیت چیست؟ + عوارض التهاب پانکراس
لوزالمعده یا پانکراس غده‌ای کشیده و مسطح در پشت معده و در قسمت فوقانی شکم است که از یک سو آنزیم‌های دخیل در هضم غذا را تولید و به روده ترشح می‌کند و از سویی دیگر با تنظیم قند خون از بروز نوسان در متابولیسم بدن جلوگیری می‌کند. در بعضی شرایط به دلیل عوامل مختلفی لوزالمعده دچار التهاب می‌شود و به عارضه پانکراتیت منتهی می‌شود. این مقاله از مجله سلامت هومکا به‌طور کامل به بیماری پانکراتیت اختصاص یافته و مطالب مهم و کلیدی به زبانی ساده برای همراهان گرامی بیان شده است.
پانکراتیت
پانکراتیت التهاب و تورم پانکراس است. لوزالمعده در پشت شکم و در سمت چپ آن و نزدیک به ابتدای روده کوچک (اثنی عشر) قرار دارد. پانکراس درواقع یک غده است که دو وظیفه مهم را بر عهده دارد:
- تولید آنزیم‌های گوارشی و ترشح آن‌ها به روده کوچک برای کمک به هضم غذا
- تولید هورمون‌های انسولین و گلوکاگون و آزاد کردن آن‌ها به جریان خون برای تنظیم سطح قند خون
التهاب پانکراس ممکن است حاد یا مزمن باشد. پانکراتیت حاد یک التهاب کوتاه‌مدت است که طی چند روز به اوج خود می‌رسد و پس‌ازآن پانکراس به‌آرامی به حالت عادی خود بازمی‌گردد. البته در بعضی موارد التهاب پانکراس حاد ممکن است مشکلات جدی ایجاد کند؛ اما در مقابل، پانکراتیت مزمن یک التهاب بلندمدت است که به‌تدریج علائم آن ظاهر می‌شود. این نوع التهاب اگر تحت درمان قرار نگیرد در طولانی‌مدت ممکن است باعث آسیب دائمی و اسکار بافت پانکراس شود. در موارد شدید پانکراتیت مزمن توقف تولید آنزیم‌ها و انسولین محتمل است.
چه عواملی باعث پانکراتیت می‌شوند؟
شایع‌ترین دلایل ابتلا به پانکراتیت عبارت‌اند از:
- مصرف سنگین مشروبات الکل
- وجود سنگ‌های صفراوی که موجب مسدود شدن مجرای پانکراس می‌شوند
- ضریه به شکم و ناحیه پانکراس
- سطوح بالای تری گلیسیرید در خون
- سطح بسیار بالای کلسیم در خون
- بعضی از داروها مانند استروژن‌ها و دیورتیک‌های تیازیدی
- عفونت‌هایی مانند اوریون، هپاتیت A یا هپاتیت B و سالمونلا
- فیبروز سیستیک
- وجود تومور در پانکراس
- نقایص ژنتیکی
- ناهنجاری‌های مادرزادی در پانکراس
- سیگار کشیدن
علائم پانکراتیت چیست؟
در افراد مبتلا به التهاب پانکراتیت علائم یکسان نیست و هر فرد به فراخور شرایط جسمانی خود علائم متفاوتی بروز می‌دهد. علائم کلی پانکراتیت شامل موارد زیر است:
- درد شدید شکم که ممکن است به پشت یا قفسه سینه سرایت کند. این درد بعد از صرف غذا بدتر می‌شود
- حالت تهوع و استفراغ
- تپش قلب
- تب
- تورم و احساس درد در قسمت بالای شکم
- تجمع مایع در شکم
- کاهش فشار خون
- زردی پوست و چشم (یرقان)
بعضی از علائم پانکراتیت ممکن است به سایر بیماری‌ها شبیه باشد بنابراین در صورت مشاهده علائم ذکرشده به پزشک مراجعه کنید.
تشخیص پانکراتیت
در ابتدا یک معاینه بالینی و بررسی سوابق درمانی انجام می‌شود. اگر شواهدی از التهاب پانکراس در بیمار دیده شود آزمایش خون به‌منظور بررسی سلامت عمومی بیمار و ارزیابی فاکتورهای خونی تجویز می‌شود. برای تشخیص قطعی پانکراتیت احتمال تجویز یکی از آزمایشات تصویربرداری زیر وجود دارد:
- تصویربرداری اشعه ایکس از شکم (رادیوگرافی)
- سونوگرافی برای دیدن اندام‌های داخلی شکم و بررسی جریان خون در رگ‌ها
- سونوگرافی آندوسکوپی (EUS) یا سونوگرافی داخلی
- کلانژیوپانکراتوگرافی (ERCP) یا آندوسکوپی رتروگراد برای یافتن و درمان مشکلات کبد، کیسه صفرا، مجاری صفراوی و پانکراس
- سی‌تی‌اسکن (CT) برای به دست آوردن تصاویر دقیق از اندام‌های داخلی و با جزئیات بیشتر نسبت به رادیوگرافی
- روش MRCP برای تهیه تصاویر دقیق از لوزالمعده، کیسه صفرا و مجاری پانکراس
آیا می‌توان از پانکراتیت پیشگیری کرد؟ به گفته‌ی my.clevelandclinic بهترین راه پیشگیری از التهاب پانکراس داشتن زندگی سالم است. اقدامات زیر می‌تواند از بروز سنگ‌های صفراوی که یکی از علت‌های بروز پانکراتیت حاد است جلوگیری می‌کند:
- حفظ وزن سالم
- ورزش منظم
- نکشیدن سیگار
- الکل مصرف نکنید
درمان پانکراتیت
درمان کامل التهاب پانکراتیت مستلزم بستری شدن در بیمارستان است تا مایعات لازم و داروها از طریق IV (داخل وریدی) دریافت شود. داروهای مسکن و آنتی‌بیوتیک‌ها ازجمله داروهایی هستند که در پروسه درمان پانکرایت برای بیمار تجویز می‌شود. اگر بیماری خفیف باشد، ممکن است بتوانید غذاهای آبکی و یا رژیم غذایی کم‌چرب را مصرف کنید اما اگر التهاب پانکراتیت شدید باشد احتمالاً تا چند روز اجازه خوردن و آشامیدن نخواهید داشت تا پانکراس بتواند به مقدار کافی استراحت و التهاب آن فروکش کند. غذای مورد نظر بیمار در این چند روز از طریق سرم تزریق می‌شوند. پانکراتیت حاد اغلب در طی چند روز بهبود می‌یابد. موارد زیر در صورتی انجام می‌شوند که درمان پانکراتیت زمان‌بر باشد.
لوله NG (لوله بینی-معده)
لوله NG یک لوله نازک است که از راه بینی به شکم وارد می‌شود. از این لوله برای کاهش حالت تهوع و استفراغ و همچنین انتقال غذای مایع به بیمار استفاده می‌شود. لوله NG می‌تواند گاز و مایعات زائد موجود در روده و معده را تخلیه کند و از فشار موجود در دستگاه گوارش بکاهد.
روش کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد آندوسکوپی ERCP
در این روش تشخیص و درمان مشکلات کبد، کیسه صفرا، مجاری صفراوی و پانکراس در آن‌واحد و هم‌زمان امکان‌پذیر است. با استفاده از روش ERCP می‌توان مجاری مسدود شده را باز و سنگ‌های صفراوی را خارج کرد.
جراحی سنگ صفرا
اگر سنگ کیسه صفرا دلیل پانکراتیت باشد با جراحی، سنگ کیسه صفرا برداشته می‌شود. در پانکراتیت مزمن نکات زیر حائز اهمیت است:
- باید از مصرف الکل پرهیز کنید
- باید سیگار را ترک کرد
- برای کمک به هضم غذا به مکمل‌های آنزیمی نیاز دارید
- در صورت لزوم برای شما انسولین تجویز خواهد شد
- وعده‌های غذایی کم‌چرب با پروتئین بالا به شما توصیه می‌شود
- قسمت آسیب‌دیده دائمی پانکراس از طریق جراحی خارج می‌شود
- برای تسکین دردهای مزمن مسکن تجویز می‌شود
عوارض پانکراتیت چیست؟
التهاب پانکراس حاد معمولاً با گذشت زمان و طی کردن مسیر درمانی رو به بهبودی می‌رود. در تعداد اندکی از بیماران ممکن است در اطراف پانکراس مقداری مایع تجمع کند که باید تخلیه شود. پانکراتیت مزمن نیز در بیشتر بیماران پس از طی مسیر درمانی بهبود می‌یابد اما معمولاً پروسه درمان طولانی‌تری دارد و مستلزم صبر و شکیبایی است. احتمال بروز عوارض بلندمدت در پانکراتیت مزمن بیشتر است ازجمله:
- دیابت
- دردهای مزمن
- اسهال
- کاهش وزن
- کمبود برخی ویتامین‌ها به دلیل سوءهاضمه
- تجمع مایع در اطراف پانکراس
- انسداد مجاری صفراوی
- آسیب دائمی پانکراس
- سرطان پانکراس
نکات کلیدی در خصوص پانکراتیت
- پانکراتیت التهاب و تورم پانکراس است
- التهاب پانکراس ممکن است حاد و کوتاه‌مدت و یا مزمن و بلندمدت باشد
- شایع‌ترین دلیل التهاب پانکراس مصرف الکل و وجود سنگ‌های صفراوی است
- هدف از درمان پانکراتیت، استراحت دادن به لوزالمعده و درمان علت زمینه‌ای است
- برای درمان پانکراتیت احتمالاً چند روز در بیمارستان بستری خواهید بود
- ممکن است برای درمان کامل التهاب پانکراس به تخلیه مایعات تجمع یافته در اطراف پانکراس نیاز شود
- آزمایش‌های تصویربرداری برای ارزیابی شرایط لوزالمعده تجویز می‌شوند
- بسیار مهم است که سیگار و الکل را ترک کنید در غیر این صورت پانکراتیت عود می‌کند
نکات زیر به شما کمک می‌کند که در جلسه ویزیت پزشکی با آمادگی بیشتری حضور پیدا کنید:
- قبل از ویزیت سؤالات مورد نظر خود را در یک برگه بنویسید
- در صورت لزوم یکی از اعضای خانواده شما را همراهی کند تا توصیه‌های پزشک را بهتر به خاطر بسپارید
- در صورت نیاز دستورات پزشکی را به‌دقت یادداشت کنید
- عوارض احتمالی داروها را از پزشک بپرسید
- تاریخ ویزیت بعدی را از پزشک بپرسید و آن را یادداشت کنید
در چه شرایطی به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر علائم پانکراتیت شدید را در خود احساس کردید بلافاصله به پزشک مراجعه کنید:
- درد و حساس شدن شکم که با گذشت زمان شدیدتر می‌شود
- تهوع و استفراغ
- تب و لرز
- تپش قلب
- تنگی نفس
- زرد شدن پوست یا سفیدی چشم
علائم بالا ممکن است نشانه‌ای از عفونت جدی، التهاب، انسداد لوزالمعده، سنگ کیسه صفرا و التهاب پانکراس باشند که در صورت عدم درمان می‌توانند کشنده باشند.
پانکراتیت چقدر شایع است؟
شیوع پانکراتیت حاد به دلایلی که هنوز مشخص نیست نسبت به گذشته در حال افزایش است. اگرچه التهاب پانکراتیت در کودکان نادر است اما تعداد کودکان مبتلا به پانکراتیت حاد نیز در حال افزایش است.
رژیم غذایی برای بیماران مبتلا به پانکراتیت به چه صورت است؟
در طول درمان پانکراتیت احتمالاً برای چند روز باید از خوردن و آشامیدن اجتناب کنید. در عوض، از طریق سرم و لوله تغذیه مواد مغذی به بدن شما منتقل می‌شود. بعد از درمان و ترخیص از بیمارستان، یک برنامه غذایی سالم و کم‌چرب با وعده‌های غذایی کوچک برای شما تجویز می‌شود.
درمان پانکراتیت چقدر طول می‌کشد؟
به‌طورمعمول، درمان پانکراتیت حاد تنها چند روز طول می‌کشد اما بسته به علت زمینه‌ای ممکن است درمان آن چند هفته تا چند ماه نیز زمان ببرد. درمان پانکراتیت مزمن نیاز به صبر و شکیبایی بیشتری دارد و شاید لازم باشد تا سال‌ها دارو مصرف کرد و نکات مراقبتی را در زندگی به‌منظور جلوگیری از عود بیماری رعایت کرد.
بیشتر افراد مبتلا به پانکراتیت حاد با طی کردن مسیر درمان به‌طور کامل درمان می‌شوند. اما پانکراتیت مزمن یک بیماری بلندمدت است و اگر پانکراس به شدت آسیب دیده باشد برای کمک به هضم غذا و مدیریت قند خون لازم است که به‌صورت مادام‌العمر دارو مصرف شود.
آیا پانکراتیت دوباره عود می‌کند؟
در پانکراتیت مزمن، اپیزودهای درد و مشکلات گوارشی به‌صورت متناوب تکرار می‌شوند. در پانکراتیت حاد نیز اگر مشکل زمینه‌ای به‌طور کامل برطرف نشده باشد امکان برگشت بیماری دور از انتظار نیست. به‌عنوان‌مثال، اگر سنگ صفرا به‌طور کامل خارج نشده باشد و یا سنگ دیگری تشکیل شود، می‌تواند منجر به عود بیماری شود.
توجه داشته باشید که این مطلب، جایگزین نظرات و توصیه‌های تخصصی پزشکان نیست و هرگز از این مطلب به‌عنوان جایگزین توصیه پزشکان استفاده نکنید.
سلام. من در هر دو تا سه سال دچار پانکراتیت می شوم. پانکراتیت حاد دارم یامزمن؟ با تشکر
سلام به شما
اگر چند سال طولانی هست، یعنی مزمن. حاد به زمانی کمتر از دو هفته اطلاق می‌شه.
سلام، والا من با خوندن این مقاله آخرش نفهمیدم پانکراس به لوزالمعده میگن یا به پروستات؟! یا لوزالمعده همون پروستاته؟!!!
با سلام. نام دیگر پانکراس لوزالمعده است.