درمان تومور مغزی چیست؟
برای درمان تومور مغزی، تیم پزشکی با مشارکت هم برنامه درمانی کلی بیمار را تهیه می‌کنند. در برنامه درمانی علاوه بر درمان تومور مغز، تسکین علائم و کاهش عوارض جانبی نیز مدنظر قرار دارد که بخش مهمی از مسیر درمان تومور است. انواع روش‌های درمانی متداول برای تومور مغزی در این مقاله توضیح داده شده است.
روش‌های مختلف درمان تومور مغزی
گزینه‌ها و دستورهای درمانی تومور مغز به عوامل مختلفی بستگی دارد:
- اندازه، نوع و مرحله تومور
- عوارض جانبی احتمالی
- سلامت عمومی بیمار
- تحت تأثیر قرارگرفتن نواحی حیاتی مغز
- گسترش تومور به سایر قسمت‌های سیستم عصبی
- سرعت رشد تومور مغز
با در نظر گرفتن عوامل ذکرشده، پزشک مسیر درمان را برای شما تشریح خواهد کرد. گزینه‌های درمانی برای تومور مغز شامل جراحی، پرتودرمانی، شیمی‌درمانی و درمان هدفمند است. برای توموری که در مراحل اولیه قرار دارد جراحی معمولاً برای درمان آن کفایت می‌کند. اگر به علتی نتوان تمام تومور را خارج کرد انجام پرتودرمانی و شیمی‌درمانی از گزینه‌های احتمالی است.
درمان تومور مغزی پیشرفته
برای تومورهای مغزی پیشرفته درمان با جراحی شروع می‌شود و به دنبال آن پرتودرمانی و شیمی‌درمانی هم انجام خواهد شد. درمان موفقیت‌آمیز تومورهای مغزی تا حدودی چالش‌برانگیز است چراکه سد خونی-مغزی که بافت مغز را احاطه کرده اجازه ورود مواد شیمیایی به داخل مغز و نخاع را نمی‌دهد و این موضوع یک چالش برای اثرگذاری داروهای مورد استفاده در شیمی‌درمانی است. از طرفی، اگر تومور در نزدیک قسمت‌های حساس و ظریف مغز یا نخاع باشد جراحی دشوارتر خواهد بود و یا ممکن است نتوان تومور را به‌طور کامل خارج کرد.
بااین‌حال، تحقیقات دو دهه اخیر سبب افزایش چشمگیر طول عمر و بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا به تومور مغزی شده است. این پیشرفت‌ها شامل جراحی‌های دقیق‌تر، پیشرفت‌های قابل‌توجه در انجام شیمی‌درمانی تومور و طراحی شیوه‌های هدفمند مانند پرتودرمانی پروتونی است. بسیار خوب است که آگاهی خود را در مورد انواع روش‌های درمانی افزایش دهید و اگر سوالی به ذهنتان خطور می‌کند از پزشک معالج بپرسید. این اطلاعات می‌تواند به شما در فرایند “تصمیم‌گیری مشترک” با پزشک کمک کند. تصمیم‌گیری مشترک به‌ویژه برای تومور مغز مهم است زیرا گزینه‌های درمانی مختلفی وجود دارد که می‌توانید متناسب با اهداف و خواسته‌های خود انتخاب کنید.
عمل جراحی تومور مغزی
جراحی برداشتن تومور معمولاً اولین درمانی است که برای تومور مغز استفاده می‌شود. برای تومورهایی که در مراحل اولیه قرار دارند جراحی به‌تنهایی برای درمان کفایت می‌کند. برداشتن تومور می‌تواند علائم عصبی را بهبود دهد و یک نمونه بافتی جهت تشخیص و آزمایش ژنتیکی فراهم کند. جراح مغز و اعصاب به منظور برداشتن تومور بخش کوچکی از استخوان جمجمه را برمی‌دارد (کرانیوتومی) و پس از خارج شدن تومور استخوان به جای اولیه خود برگردانده می‌شود.
پیشرفت‌های اخیر در جراحی تومورهای مغزی از جمله استفاده از نقشه مغز، تصویربرداری پیشرفته و ظهور رنگ‌های فلورسنت سهم بزرگی در افزایش موفقیت جراحی تومورهای مغزی داشته است. نقشه قشر مغز به پزشکان اجازه می‌دهد تا مناطقی از مغز را که حواس، زبان و مهارت‌های حرکتی را کنترل می‌کنند، در حین عمل کاملاً تحت کنترل داشته باشند.
دستگاه‌های تصویربرداری پیشرفته و تکنیک‌های مبتنی بر کامپیوتر مانند جراحی هدایت‌شده با تصویر (IGS) به جراحان کمک می‌کند تا موقعیت تومور را با دقت بسیار دقیق ترسیم کنند. البته، این تکنیک بسیار تخصصی است و در حال حاضر به طور گسترده در دسترس نیست. یک رنگ فلورسنت به نام آمینولوولینیک اسید از طریق دهانی صبح قبل از جراحی مصرف می‌شود تا جذب سلول‌های توموری شود. پزشکان سلول‌هایی که رنگ را جذب کرده‌اند شناسایی می‌کنند تا با دقت بالاتر تومور حذف گردد.
پرتودرمانی تومور مغزی
در پرتودرمانی از اشعه ایکس با انرژی بالا برای از بین بردن سلول‌های تومور استفاده می‌شود. پزشکان ممکن است از پرتودرمانی برای کاهش یا توقف رشد تومور مغزی استفاده کنند. معمولاً پس از جراحی و احتمالاً همراه با شیمی‌درمانی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی باقی‌مانده، این تکنیک انجام می‌شود.
رایج‌ترین نوع پرتودرمانی، پرتودرمانی خارجی است که در آن پرتوها از منبع خارج از بدن ساتع می‌شوند. هنگامی که پرتودرمانی با استفاده از ایمپلنت انجام شود، پرتودرمانی داخلی یا براکی‌تراپی نامیده می‌شود. برای پرتودرمانی همانند شیمی‌درمانی یک برنامه جامع و منظم تهیه می‌شود و جلسات پرتودرمانی بایستی مطابق با آن پیش برود. پرتودرمانی با پرتو خارجی را می‌توان به روش‌های زیر به تومور مغزی هدایت کرد.
پرتودرمانی مرسوم
محل تومور در مغز بر اساس علائم آناتومیک و اشعه ایکس تعیین می‌شود. در شرایط خاص، مانند پرتودرمانی تومورهای متاستاتیک این تکنیک موثر است اما اگر نیاز به هدف‌گیری دقیق باشد این روش چندان مناسب نیست.
پرتودرمانی منسجم سه‌بعدی
با استفاده از تصاویر CT و MRI یک مدل سه‌بعدی از تومور و اطراف آن در کامپیوتر ترسیم می‌شود. این مدل را می‌توان برای هدف‌گیری مستقیم تومور با پرتوهای متمرکز به کار برد تا بافت سالم پیرامون تومور از اثر پرتوها در امان باشد.
پرتودرمانی تعدیل‌شده
نوعی از پرتودرمانی هدفمند است که قادر است مستقیماً تومور را هدف قرار دهد. در این تکنیک می‌توان دوزهای بالاتری از اشعه را به تومور هدایت کرد و از بافت‌های سالم در برابر تأثیر مخرب پرتوها محافظت کرد.
پروتون درمانی
پروتون درمانی نوعی پرتودرمانی است که به جای اشعه ایکس از پروتون استفاده می‌شود. پروتون‌ها قادرند با انرژی بالای خود سلول‌های تومور را از بین ببرند. درمان با پروتون معمولاً برای تومورهایی استفاده می‌شود که به دلیل قرارگیری در مجاورت یک بافت حساس تنها به باریکه‌ای از اشعه نیاز باشد مانند تومورهایی که به قاعده جمجمه سرایت کرده‌اند و یا آن‌هایی که نزدیک عصب بینایی هستند.
رادیوسرجری
در رادیوسرجری از دوز بالای اشعه که مستقیماً به تومور اصابت می‌کند، استفاده می‌شود. زمانی که بیمار بیش از یک تومور متاستاتیک در مغز داشته باشد از این روش استفاده می‌شود.
با ظهور تکنیک‌های مختلف پرتودرمانی، پزشکان دقیق‌تر از همیشه تومور مغز را هدف قرار می‌دهند و تابش به بافت‌های سالم را به حداقل ممکن کاهش می‌دهند. بسته به اندازه و محل تومور، انکولوژیست ممکن است یکی از روش‌های پرتودرمانی ذکرشده را انتخاب کند. در شرایط خاص، ترکیبی از چند تکنیک ممکن است بهترین راهکار درمانی باشد.
به گفته‌ی cancer.net عوارض جانبی کوتاه‌مدت و احتمالی پرتودرمانی شامل خستگی، واکنش‌های خفیف پوستی، ریزش مو، ناراحتی معده و علائم عصبی مانند مشکلات حافظه است.
اکثر عوارض جانبی بلافاصله پس از پایان درمان برطرف می‌شوند. پرتودرمانی معمولاً برای کودکان کمتر از ۵ سال توصیه نمی‌شود زیرا مغز کودکان در حال رشد است و خطر آسیب به مغز وجود دارد.
عوارض جانبی طولانی‌مدت پرتودرمانی به میزان برخورد پرتوها به بافت‌های سالم اطراف تومور بستگی دارد. عوارض احتمالی شامل مشکلات حافظه، اختلالات هورمونی و تغییرات شناختی (فرایند تفکر) است.
درمان تومور مغزی با استفاده از دارو
یکی دیگر از راه‌های درمان تومور مغز استفاده از دارو برای از بین بردن سلول‌های سرطانی است. درصورتی‌که دارو از طریق جریان خون داده شود، درمان از نوع سیستمیک است. داروها به‌طورکلی توسط انکولوژیست یا متخصص مغز و اعصاب تجویز می‌شوند. داروها اغلب از طریق داخل وریدی (IV) و یا به‌صورت خوراکی استفاده می‌شوند. اگر داروها به شکل خوراکی تجویز شوند، حتماً از پزشک خود در مورد نحوه نگهداری آن‌ها سوال کنید. انواع داروهای مورد استفاده برای تومور مغزی عبارت‌اند از:
- داروهای مورد استفاده در شیمی‌درمانی
- داروهای مورد استفاده در درمان هدفمند
هر یک از درمان‌های ذکرشده با جزئیات بیشتری در ادامه مقاله تشریح می‌شوند. بیمار ممکن است یک نوع دارو یا ترکیبی از داروها را به‌طور همزمان دریافت کند. مصرف هرگونه دارو یا مکمل را به پزشک خود اطلاع دهید چراکه گیاهان، مکمل‌ها و سایر داروها می‌توانند با داروهای تجویزشده برای تومور مغزی تداخل کنند و باعث بروز عوارض جانبی ناخواسته یا کاهش اثربخشی آن‌ها شوند.
شیمی‌درمانی
شیمی‌درمانی استفاده از داروها برای از بین بردن سلول‌های بدخیم است و در قالب یک برنامه منظم شامل تعداد جلسات مشخص در یک دوره زمانی معین است. هدف شیمی‌درمانی می‌تواند تخریب سلول‌های باقی‌مانده توموری پس از جراحی، کند کردن رشد تومور یا کاهش علائم تومور مغزی باشد. همان‌طور که ذکر شد، شیمی‌درمانی برای درمان تومور مغزی معمولاً پس از جراحی و احتمالاً همراه با پرتودرمانی انجام می‌شود. بعضی از داروها قادرند با سرعت بیشتری از سد خونی-مغزی عبور می‌کنند ازاین‌رو کاربرد بالایی در شیمی‌درمانی تومور مغز دارند، ازجمله:
- گلیادل ویفر راهی برای هدایت داروی کارموستین به تومور مغز است. این ویفرها یک نوع انتقال‌دهنده دارویی هستند و در جایی قرار می‌گیرند که تومور قرار داشته است
- از سه داروی لوموستین، پروکاربازین و وین‌کریستین به‌صورت شیمی‌درمانی همراه با پرتودرمانی استفاده می‌شود. این رویکرد تأثیر مفیدی در طولانی‌تر شدن عمر بیماران داشته است
بیماران در طول دوره شیمی‌درمانی هر ۲ تا ۳ ماه یکبار با انجام MRI تحت نظر قرار می‌گیرند. سپس، بسته به درجه تومور به‌تدریج مدت زمان بین اسکن‌های MRI افزایش می‌یابد. عوارض جانبی شیمی‌درمانی به خصوصیات فیزیکی فرد و دوز داروها بستگی دارد. عوارض احتمالی شیمی‌درمانی برای تومور مغری شامل خستگی، خطر عفونت، حالت تهوع و استفراغ، ریزش مو، از دست دادن اشتها و اسهال است. این عوارض معمولاً پس از پایان درمان برطرف می‌شوند.
اثرات فیزیکی، عاطفی و اجتماعی تومور مغزی
تومور مغزی به‌طور طبیعی می‌تواند علاوه بر علائم جسمی و عوارض جانبی، اثرات عاطفی، اجتماعی و مالی نیز بر زندگی فرد داشته باشد. مدیریت این اثرات، نیازمند حمایتی عاطفی و ارتقای سلامت روح و روان است و بخش مهمی از مسیر درمان به شمار می‌رود. در برنامه درمانی این جنبه سلامت نیز گنجانده‌شده و هر فردی، صرف‌نظر از سن نوع و مرحله تومور، ممکن است این مراقبت‌ها را دریافت کند.
افرادی که به ارتقای روح و روان خود توجه دارند معمولاً در مسیر درمان نتایج بهتری می‌گیرند و کیفیت زندگی آنان در مقایسه با سایرین تفاوت قابل‌توجهی دارد. جنبه حمایتی درمان اغلب شامل مصرف داروهای تسکین‌دهنده علائم، اصلاح تغذیه، انجام تکنیک‌های آرام‌سازی ذهن، حمایت عاطفی و معنوی است.
توجه داشته باشید که این مطلب، جایگزین نظرات و توصیه‌های تخصصی پزشکان نیست و هرگز از این مطلب به‌عنوان جایگزین توصیه پزشکان استفاده نکنید.
