کیست دندان + درمان کیست‌های دندانی
معمولاً هنگامی‌که از بیماری‌ها و مسائل دهان و دندان صحبت می‌شود در نظر اول پوسیدگی، حساسیت دندان و برداشتن دندان عقل در ذهن تداعی می‌شود. اما بسیاری از مسائل و بیماری‌های دیگری ازجمله انواع کیست دندان و آبسه‌های دندانی وجود دارند که برخوردار بودن از اطلاعات کافی در مورد آن‌ها برای پیشگیری از ابتلا به این مشکلات بسیار حائز اهمیت است. ازاین‌رو، در این مقاله از مجله سلامت هومکا به‌صورت جامع و با زبانی ساده به معرفی انواع کیست‌های دندانی، علائم و نحوه پیشگیری از مبتلا شدن به آن‌ها می‌پردازیم.
(مطالعه بیشتر: کیست چیست؟)
کیست دندان چیست؟
کیست دندان اساساً کیسه‌ای نرم و پر از مایع است که در کنار یا اطراف دندان ایجاد می‌شود. اگر تاکنون هرگز به کیست یا آبسه دندان مبتلا نشده‌اید احتمالاً هم خوش‌شانس بوده‌اید و هم اینکه بهداشت دهان و دندان خود را به‌خوبی رعایت کرده‌اید چراکه کیست‌ها شیوع بالایی دارند و هم اینکه معمولاً با درد و عفونت نیز همراه هستند و بسیار آزاردهنده هستند. افزایش آگاهی خود در مورد انواع کیست‌ها و آبسه‌های دندانی، رعایت بهداشت دندان و انجام اقدامات درست در زمان بروز کیست از بهترین کارها برای حفظ سلامتی خود و در امان ماندن از درد و مشکلات دندانی است.
علت کیست دندان چیست؟
در بیشتر موارد، کیست‌های دندانی در حوالی ریشه دندان پوسیده و یا در حال مرگ ایجاد می‌شوند. چندین عامل مختلف در بروز این عارضه دخیل هستند، ازجمله:
- رشد نامناسب دندان یا قرارگیری نامناسب دندان در دهان
- انسداد و یا تخریب کانال ریشه به‌طور طبیعی یا درنتیجه یک عامل بیرونی
- مبتلا بودن به یک سندرم ژنتیکی به نام سندرم گورلین
دندان‌های پوسیده و مرده محیط مناسبی برای بروز کیست هستند و بیشتر کیست‌های دندانی نتیجه مشکلات یا عفونت‌های دندانی هستند اما در بعضی موارد ممکن است نشانه‌ای از یک بیماری نیز باشند.
کیست دندانی چه علائمی دارد؟
علائم کیست دندانی که باید به آن‌ها توجه داشته باشید عبارت‌اند از:
- حساس و دردناک شدن دندان‌ها
- فاصله بین دندان‌ها یا جابجایی دندان‌ها
- لق شدن دندان‌ها
- بروز درد هنگام فشاردادن یک ناحیه از لثه
- تورم لثه
- بی‌حسی در بخشی از صورت (فشار کیست بر روی عصب)
اگر متوجه هر یک از علائم بالا شده‌اید بهتر است در اسرع وقت با دندانپزشک خود مشورت کنید تا از پیشروی کیست و بروز عوارض بعدی جلوگیری شود.
انواع کیست دندان
کیست پری اپیکال
این کیست شایع‌ترین کیست دندان است و دندانپزشکان به آن کیست رادیکولار، کیست پریودنتال آپیکال، کیست انتهای ریشه یا به طور ساده کیست دندان نیز می‌گویند. این کیست در اثر تخریب یا نکروز شدن بافت پالپ دندان ایجاد می‌شود. پالپ در واقع قسمتی از دندان است که در داخل کانال ریشه قرار گرفته و حاوی مویرگ و بافت عصبی است.
هنگامی‌که بر اثر پوسیدگی یا ضربه پالپ دندان آسیب ببیند باعث بروز التهاب می‌شود و معمولاً در چنین شرایطی در انتهای ریشه کیست‌هایی ایجاد می‌شوند که به کیست انتهای ریشه یا کیست پری اپیکال معروف است. غالباً درمان کیست پری اپیکال خیلی پیچیده نیست. برای درمان، دندانپزشک به درمان ریشه می‌پردازد و در صورت عدم موفقیت باید دندان مرده خارج گردد. بهترین راه برای اطمینان از عدم بروز مجدد التهاب یا عفونت، پر کردن ناحیه است. برای جلوگیری از تشکیل مجدد کیست، دندانپزشکان معمولاً به روش رتروگراد کانال ریشه را پر می‌کنند.
کیست فولیکولار
کیست فولیکولار معمولاً در اطراف دندان عقل پایین یا نیش بالایی ظاهر می‌شود. عاملی که در بیشتر موارد باعث ایجاد این کیست می‌شود فشاری است که دندان در حال رویش به لثه وارد می‌کند. فشار واردشده از جریان طبیعی خون جلوگیری می‌کند و به همین دلیل مایع بین بافت غشای مینا و قسمت تاجی دندان جمع می‌شود. این مایع باعث التهاب و عفونت می‌شود که نتیجه آن اغلب یک کیست دنتیژروس یا فولیکولار است. تنها راه درمان این کیست کشیدن دندان و برداشتن کیست با جراحی است.
کیست ادنتوژنیک کراتوسیست
این کیست بیشتر اوقات در ناحیه خلفی فک پایین ظاهر می‌شود اما باوجوداینکه نام ترسناکی دارد از نظر اندازه تقریباً شبیه سایر کیست‌های دندانی است. داندانپزشکان معمولاً برای تشخیص قطعی این کیست از روش بیوپسی، آنالیز میکروسکوپی و رادیوگرافی استفاده می‌کنند. علت دقیق بروز کیست ادنتوژنیک کراتوسیست مشخص نیست اما چندین نظریه وجود دارد که ممکن است منشأ کراتوسیست را نشان دهد.
برخی دندانپزشکان معتقدند این کیست در محلی ظاهر می‌شوند که دندان باید قرار می‌گرفت و در واقع یک مکانیسم طبیعی برای پر کردن جای دندان ازدست‌رفته است. اما برخی دندانپزشکان نظر دیگری دارند و بر این عقیده‌اند که این کیست یک تومور خوش‌خیم است که از بافت یک دندان آسیب‌دیده یا مرده ایجاد می‌شود. تنها راه برای درمان این کیست برداشتن آن با جراحی است. کیست ادنتوژنیک کراتوسیست خاصیت عودکنندگی دارد و به همین دلیل دندانپزشکان معمولاً پس از جراحی داروهای لازم را نیز تجویز می‌کنند.
در صورت مشاهده هرگونه کیست دندانی لازم است که در اسرع وقت به دندانپزشک مراجعه کرده تا معاینات لازم صورت بگیرد و درمان موثر برای آن‌ها تجویز شود.
درمان کیست دندان
راه‌های متعددی برای درمان کیست‌ها بسته به نوع آن‌ها وجود دارد اما بهترین راه جراحی کیست دندان و تجویز دارو است. اگر کیست عفونی و کوچک باشد درمان آنتی‌بیوتیکی برای از بین بردن کیست کفایت می‌کند اما اگر کیست دندان بزرگ باشد برداشتن کیست و یا تخلیه آن ضروری است.
درمان کیست دندان در خانه
اگرچه برای بعضی کیست‌ها و آبسه‌های عفونی دندان مصرف آنتی‌بیوتیک مؤثر است اما این کار باید کاملاً با مشورت و تجویز دندانپزشک انجام شود و مصرف خودسرانه و خوددرمانی در مورد کیست‌های دندانی هرگز توصیه نمی‌شود. این کیست‌ها در صورت عفونی شدن به‌سرعت بزرگ می‌شوند و حتی قادرند تهدیدکننده زندگی باشند.
چه کسانی بیشتر در معرض کیست و آبسه دندانی هستند؟ به گفته‌ی وب‌سایت my.clevelandclinic افرادی که شرایط زیر را دارند بیشتر در معرض عفونت دندانی و کیست هستند:
- افراد سیگاری: احتمال ابتلا به عفونت دندان در افراد سیگاری دو برابر افراد غیرسیگاری است
- خشک بودن دهان: اگر بزاق دهان کمتر از حد طبیعی باشد باکتری‌ها سریع‌تر رشد می‌کنند
- ضعف بهداشت دهان و دندان: مسواک‌زدن منظم و استفاده از نخ دندان باعث کاهش باکتری‌ها می‌شود
- سیستم ایمنی ضعیف: افرادی که به دلایل مختلف مثل انواع بیماری‌ها یا مصرف بعضی داروها سیستم ایمنی ضعیفی دارند بیشتر مستعد ابتلا به کیست‌ها و آبسه‌های دندانی هستند
چگونه می‌توان از تشکیل کیست دندان پیشگیری کرد؟
دندان‌هایی که سالم هستند به‌ندرت دچار کیست و یا آبسه می‌شوند. اگر عصب دندان در اثر عفونت آسیب ببیند باید درمان شود تا از تبدیل آن به منبع عفونت جلوگیری شود. این کار از تشکیل شدن کیست یا آبسه در بافت‌های کنار پیشگیری می‌کند. به همین دلیل لازم است که در فواصل زمانی معین با مراجعه به دندانپزشک از سلامت دندان‌های خود مطمئن شوید. گاهی ممکن است دندانپزشک به وجود یک دندان دفن‌شده یا یک کیست نهفته مشکوک شود. در این حالت آزمایش رادیولوژی دندان برای امکان بررسی وضعیت دندان‌ها تجویز می‌شود. این کار به شناسایی زودهنگام کیست‌ها و درمان به‌موقع آن‌ها کمک می‌کند.
تشخیص کیست دندان
بخش عمده‌ای از کیست‌های دندانی به علت نهفته بودن در زیر لثه با معاینات روتین دهان و دندان قابل‌تشخیص نیستند و در چنین مواردی دندانپزشکان از روش‌های تصویربرداری مثل رادیولوژی کمک می‌گیرند. در تصاویر ایجادشده رادیولوژی، کیست‌ها به‌صورت لکه‌های تیره قابل‌مشاهده هستند.
آبسه دندان چیست؟
آبسه دندان یک کیست چرکی و عفونی ناشی از عفونت باکتریایی در دندان‌های پوسیده است. آبسه‌ها می‌توانند در نقاط مختلف در اطراف دندان ایجاد شوند و دندان، استخوان اطراف و حتی دندان‌های مجاور را نیز تحت تأثیر قرار دهند. سه نوع عفونت دندانی قادر به ایجاد آبسه هستند که شامل موارد زیر است:
- عفونت لثه: این عفونت باعث ایجاد آبسه بر روی لثه می‌شود. آبسه لثه معمولاً روی دندان یا بافت نگه‌دارنده آن تأثیر نمی‌گذارد
- آبسه پری اپیکال: آبسه پری اپیکال عفونتی است که در انتهای ریشه دندان ایجاد می‌شود. علت بروز این آبسه نفوذ باکتری‌ها از طریق شکستگی یا حفره دندان به بخش پالپ دندان است. پالپ داخلی‌ترین قسمت دندان است که حاوی اعصاب، عروق خونی و بافت همبند است. هنگامی‌که باکتری‌ها به پالپ حمله می‌کنند به‌راحتی به انتهای ریشه دندان حرکت می‌کنند و باعث گسترش عفونت به استخوان و درنهایت منجر به آبسه می‌شوند
- آبسه پریودنتال: این عفونت از استخوان و بافت‌های نگه‌دارنده دندان شروع می‌شود و باکتری‌ها در فضای بین دندان و لثه شروع به رشد می‌کنند. آبسه پریودنتال معمولاً ناشی از بیماری‌های لثه است و در بزرگ‌سالان شایع‌تر است
تفاوت بین کیست و آبسه دندان چیست؟
آبسه دندان از مشکلاتی است که هر فردی احتمال دارد در طول زندگی خود چندین بار با آن دست‌به‌گریبان شود و یکی از شایع‌ترین معضلاتی است که بیماران در زمان پوسیدگی و درد دندان تجربه می‌کنند. بنابراین مهم است که تفاوت بین کیست دندان و آبسه را بدانیم. اکثر کیست‌های دندانی عفونی نیستند اما اگر حالت عفونی به خود بگیرند آبسه نامیده می‌شوند.
علت اصلی آبسه باکتری‌های موجود در دهان و لثه است. در بیشتر موارد، بروز آبسه ناشی از پوسیدگی دندان است. اگر آبسه کوچک باشد معمولاً با تجویز آنتی‌بیوتیک قابل درمان است اما آبسه‌های بزرگ باید با ایجاد برش‌هایی تخلیه شوند تا عفونتی در آن‌ها باقی نماند.
جراحی کیست دندان
پس از معاینه کامل و تصویربرداری رادیولوژی، دندانپزشک بر اساس نوع کیست یا آبسه تصمیم می‌گیرد که کدام درمان برای کیست دندانی مناسب‌تر است. گاهی ممکن است کیست به‌طور کامل خارج شود یا با ایجاد شکافی تخلیه گردد. چند روز قبل از جراحی کیست دندان، دندانپزشک دندان‌ها را به‌طور کامل تمیز و پولیش می‌کند تا پلاک‌های احتمالی در اطراف کیست از بین بروند. قبل از انجام جراحی یک پروبیوتیک خوراکی به‌منظور افزایش باکتری‌های خوب در بزاق تجویز می‌شود که به روند بهبودی کمک کند.
اگر نیاز به درمان ریشه باشد این کار معمولاً قبل از برداشتن کیست انجام می‌شود. سپس کیست با بی‌حسی موضعی برداشته می‌شود. گاهی جراح دندان تشخیص می‌دهد که دندان را نیز همراه با کیست خارج کند. در برخی موارد، ممکن است از مواد استخوانی جهت پر کردن فضای خالی ناشی از برداشتن کیست استفاده گردد و سپس محل زخم با بخیه بسته شود. اغلب، بافتی که جراح برداشته است به آزمایشگاه ارسال می‌شود تا نوع کیست و خوش‌خیم و یا توموری بودن آن مشخص گردد.
آبسه دندانی در کودکان
آبسه در کودکان معمولاً شبیه به یک جوش کوچک شروع می‌شود و در بسیاری از مواقع درد و تورم اولیه بر اثر بزرگ شدن رخ نمی‌دهد اما اگر التهاب در نزدیک دندان‌های خلفی پدیدار شود و درمان نشود می‌تواند راه‌های تنفسی کودک را تحت تأثیر قرار دهد و نفس کشیدن او را با مشکل مواجه کند. آبسه‌های دندان‌های بالایی در کودکان ممکن است التهاب را به مغز منتقل کنند و در صورت عدم تشخیص و درمان به‌موقع بسیار مخاطره‌آمیز هستند.
همان‌طور که بیان شد اگر به بهداشت دهان و دندان کودکان توجه نشود عواقب جدی آن به‌صورت کیست و آبسه به‌سرعت خود را نشان می‌دهد. خوشبختانه، علائم هشداردهنده ازجمله درد دندان و تورم صورت، شاخص‌های واضح و قابل‌توجهی برای تشخیص این کیست‌ها و درمان به‌موقع است.
توجه داشته باشید که این مطلب، جایگزین نظرات و توصیه‌های تخصصی پزشکان نیست و هرگز از این مطلب به‌عنوان جایگزین توصیه پزشکان استفاده نکنید.
