کیست تخمدان؛ از علائم تا عوارض
کیست‌های تخمدان توده‌هایی هستند که در داخل یا روی تخمدان‌ها پدیدار می‌شوند. انواع مختلفی از کیست‌های تخمدانی وجود دارد که بعضی از آن‌ها غیر بیماری‌زا و از نوع کیست‌های عملکردی هستند اما بعضی دیگر بیماری‌زا بوده و مشکلاتی را برای فرد مبتلا به همراه دارند. به‌طورکلی، کیست‌های عملکردی با بیماری خاصی مرتبط نیستند بلکه در اثر یک اختلال در فرایند تخمک‌گذاری شکل می‌گیرند و معمولاً خودبه‌خود نیز پس از مدتی ناپدید می‌شوند. اما در مقابل، درمان کیست‌های بیماری‌زا چه از نوع خوش‌خیم و یا بدخیم مستلزم مصرف دارو و گاهی انجام جراحی است. در این مقاله از هومکا انواع کیست تخمدان با جزئیات کامل بیان شده است.
کیست تخمدان چیست؟
دو تخمدان بیضی‌شکل که هر کدام به اندازه و شکل یک بادام هستند در دو طرف رحم وجود دارند. کیست‌های تخمدان کیسه‌های پر از مایعی هستند که در تخمدان یا روی سطح آن ظاهر می‌شوند. در تخمدان‌ها هر ماهه تخمک‌هایی بالغ و در سیکل قاعدگی، ماهانه آزاد می‌شوند. بسیاری از زنان در طول زندگی خود حداقل یک بار به یکی از انواع کیست‌های تخمدانی مبتلا می‌شوند. اکثر کیست‌های تخمدان بی‌ضرر هستند و در گذر زمان ناپدید می‌شوند.
بااین‌همه، کیست‌های تخمدان اگرچه بی‌ضرر هستند اما در شرایطی که دچار پارگی شوند، می‌توانند علائم و پیامدهای جدی ایجاد کنند. کیست‌های عملکردی تخمدان که نسبتاً شایع هستند نباید با انواع کیست‌های بیماری‌زا اشتباه گرفته شوند. در بیماری‌هایی مانند سندرم تخمدان پلی کیستیک و سرطان تخمدان نیز کیست‌ها و توده‌هایی بر روی تخمدان‌ها شکل می‌گیرند. بنابراین لازم است که برای محافظت از سلامتی، معاینات منظم لگنی مورد توجه باشد و علائمی که نشانه یک مشکل جدی است را بشناسید.
علائم کیست تخمدان چیست؟
گاهی اوقات کیست‌های عملکردی کوچک هستند و هیچ علائمی ایجاد نمی‌کنند. در این موارد ممکن است حتی ندانید که کیست دارید. اما وقتی کیست بزرگ‌تر می‌شود احتمال بروز علائم زیر وجود دارد:
- درد لگن یا درد مبهم در کمر
- احساس باد کردن و نفخ در پایین شکم
- درد هنگام ارتباط جنسی
- پریودهای دردناک
بعضی از علائم بلندمدت و مزمن با بیماری سندرم تخمدان پلی کیستیک مرتبط هستند. پریودهای نامنظم و سایر مشکلات هورمونی ازجمله چاقی و ناباروری از علائم این بیماری محسوب می‌شوند. از سایر علائم سندرم تخمدان پلی کیستیک می‌توان به هیرسوتیسم (افزایش رشد موهای بدن) و افزایش وزن اشاره نمود.
انواع کیست تخمدان
انواع مختلفی از کیست‌های تخمدان مانند کیست درموئید و کیست اندومتریوما وجود دارد اما کیست‌های عملکردی مانند کیست فولیکول و جسم زرد شایع‌ترین هستند.
کیست فولیکولی
در طول چرخه قاعدگی، تخمک در کیسه‌ای به نام فولیکول رشد می‌کند. این کیسه در داخل تخمدان‌ها قرار دارد. به‌طور طبیعی در طی سیکل ماهانه فولیکول باز می‌شود تا تخمک به خارج از تخمدان رها شود. اما اگر فولیکول باز نشود مایع در داخل فولیکول انباشته‌شده و باعث پیدایش کیست بر روی تخمدان می‌شود.
کیست جسم زرد
کیسه‌های فولیکولی معمولاً پس از آزادسازی تخمک ناپدید می‌شوند. اما اگر کیسه تجزیه و بازیافت نشود به‌مرورزمان مایعاتی در داخل آن جمع می‌شود و این تجمع در ایجاد کیست جسم زرد نقش دارد.
کیست هموراژیک
کیست‌های تخمدانی خونریزی دهنده یا هموراژیک را کیست هموراژیک یا به‌اختصار تحت عنوان HOCs نیز معرفی می‌کنند. اغلب افرادی که دچار کیست هموراژیک هستند دچار خونریزی و دردهای شدید در ناحیه شکم و لگن می‌شوند.
کیست‌های کمتر شایع تخمدان
- کیست درموئید: توده‌هایی کیسه‌مانند روی تخمدان‌ها که معمولاً حاوی مو، چربی و سایر بافت‌ها هستند
- سیست آدنوما: این کیست تخمدانی در بیشتر موارد خوش‌خیم بوده که ممکن است در سطح خارجی تخمدان‌ها ایجاد شود
- اندومتریوم: اگر بافت طبیعی رحم در جایی خارج از رحم برای مثال بر سطح تخمدان‌ها رشد کند منجر به ایجاد کیست اندومترویما می‌شود
برخی زنان به یک بیماری به نام سندرم تخمدان پلی کیستیک مبتلا می‌شوند که در آن تخمدان‌ها حاوی تعداد زیادی کیست‌های کوچک هستند. این کیست‌ها باعث بزرگ شدن تخمدان‌ها شده که در صورت عدم درمان، می‌تواند منجر به ناباروری شود.
عوارض کیست تخمدان
اکثر کیست‌های تخمدان خوش‌خیم هستند و به‌طور طبیعی از بین می‌روند. این کیست‌ها اگر کوچک باشند کم علائم و یا اصلاً فاقد علامت هستند. در موارد نادری ممکن است توده‌های کیستیک سرطانی در تخمدان‌ها بروز کنند که خوشبختانه چنین اتفاقی بسیار کم رخ می‌دهد. پیچ‌خوردگی تخمدان یکی دیگر از عوارض نادر کیست تخمدان است. پیچ‌خوردگی زمانی رخ می‌دهد که کیست به حدی بزرگ شده که باعث پیچ خوردن یا حرکت تخمدان از موقعیت اصلی خود می‌شود.
در چنین شرایطی خون‌رسانی به تخمدان قطع می‌شود و در صورت عدم درمان می‌تواند باعث آسیب جدی به بافت تخمدان شود. پیچ‌خوردگی تخمدان تقریباً ۳ درصد از جراحی‌های اورژانسی زنان را تشکیل می‌دهد. از دیگر عوارض کیست‌ها، پاره شدن آن‌ها است که می‌تواند باعث درد شدید و خونریزی داخلی گردد. این عارضه خطر ابتلا به عفونت را افزایش داده و در صورت عدم درمان تهدیدکننده زندگی است.
تشخیص کیست تخمدان
پزشکان قادرند بسیاری از انواع کیست تخمدان را در طول معاینه لگنی تشخیص دهند. معمولاً در معاینه تورم در یکی یا هر دو تخمدان شواهدی از وجود کیست است که پزشک برای تأیید آن، یک آزمایش تصویربرداری مانند سونوگرافی را تجویز می‌کند. آزمایشات تصویربرداری به تعیین اندازه، موقعیت، شکل و نوع جامد و یا مایع بودن کیست کمک می‌کند. آزمایش‌های مورد استفاده برای تشخیص کیست تخمدان عبارت‌اند از:
- سی تی اسکن: در این روش تصویربرداری تصاویر مقطعی از رحم و تخمدان به دست می‌آید
- MRI: آزمایشی که از میدان مغناطیسی برای تولید تصاویر عمیق از اندام‌های داخلی استفاده می‌شود
- سونوگرافی: روش تصویربرداری که برای نشان دادن تصاویر واضح از تخمدان استفاده می‌شود
ازآنجایی‌که اکثر کیست‌ها پس از چند هفته یا چند ماه ناپدید می‌شوند، پزشک ممکن است داروی خاصی تجویز نکند. در عوض، احتمال دارد که آزمایش سونوگرافی چند هفته متوالی تکرار شود تا وضعیت کیست مشخص گردد. اگر پس از مدتی تغییری در اندازه کیست رخ ندهد و یا حتی اندازه آن بزرگ‌تر شود، پزشک آزمایش‌های تکمیلی بیشتری برای تعیین علت کیست تجویز می‌کند. این آزمایش‌ها شامل:
- آزمایش بارداری برای اطمینان از اینکه باردار نیستید. درصورتی‌که آزمایش مثبت باشد ممکن است حاکی از ابتلای شما به کیست جسم زرد باشد
- لیست کامل آزمایش های هورمونی برای ارزیابی سطح هورمون‌ها ازجمله استروژن و پروژسترون تجویز می‌شود. عدم تعادل هورمونی یکی از دلایل پیدایش کیست‌های تخمدانی است
- آزمایش پروتئین CA-۱۲۵ برای غربالگری سرطان تخمدان انجام می‌شود. سطح خونی این پروتئین در زنان مبتلا به سرطان تخمدان افزایش می‌یابد
درمان کیست تخمدان
درمان کیست تخمدان بستگی به سن، نوع کیست، اندازه و علائم آن دارد. بیشتر کیست‌های تخمدان پس از مدتی خودبه‌خود از بین می‌روند. درصورتی‌که در معاینه لگنی پزشک تشخیص دهد که کیست از نوع خوش‌خیم و بی‌ضرر است، انتظار و صبر یکی از گزینه‌های روی میز خواهد بود. در چنین مواردی نوبت ویزیت بعدی مشخص می‌شود تا معاینات بعدی جهت ارزیابی اندازه کیست انجام گردد. روش‌های زیر در درمان کیست مورد استفاده قرار می‌گیرند.
تجویز دارو
اگر به کیست‌های تخمدانی عودکننده مبتلا باشید، پزشک از داروهای ضدبارداری برای توقف تخمک‌گذاری و جلوگیری از ایجاد کیست‌های جدید استفاده می‌کند. داروهای ضدبارداری خطر ابتلا به سرطان تخمدان را نیز کاهش می‌دهند. خطر ابتلا به سرطان تخمدان در زنان یائسه بیشتر است.
عمل جراحی
اگر پزشک تشخیص دهد که کیست در حال بزرگ شدن است و یا از نوع کیست‌های عملکردی نیست در چنین مواردی عمل جراحی برای برداشتن آن ضرورت دارد. اگر توده از نوع سرطانی باشد، پزشک شما را به فوق تخصص سرطان زنان (انکولوژی زنان) ارجاع می‌دهد. در چنین مواردی ممکن است برداشتن رحم، تخمدان و یا لوله فالوپ ضروری باشد. در صورت پیشرفته بودن سرطان، احتمالاً شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی نیز در دستور کار خواهد بود.
لاپاراسکوپی
اگر نتیجه آزمایش تصویربرداری بیانگر غیرسرطانی و کوچک بودن کیست باشد، پزشک می‌تواند با انجام لاپاراسکوپی کیست را با جراحی خارج کند. در این روش یک برش کوچک در نزدیکی ناف ایجادشده و سپس ابزار کوچکی برای برداشتن کیست به ناحیه لگن وارد می‌شود.
لاپاراتومی
اگر کیست بزرگ باشد جراح می‌تواند آن را از طریق یک برش در شکم خارج کند. در این روش یک بیوپسی یا نمونه‌برداری بافتی فوری انجام می‌شود و اگر مشخص شود که کیست سرطانی است، ممکن است روش هیسترکتومی برای برداشتن کامل تخمدان‌ها و رحم انجام گردد.
پیشگیری از کیست تخمدانی
کیست تخمدان قابل‌پیشگیری نیست. با این‌حال، با معاینات روتین و منظم می‌توان کیست‌های تخمدان را در اوایل پیدایش آن‌ها تشخیص داد. کیست‌های خوش‌خیم تخمدانی سرطانی نمی‌شوند اما مهم است که به پزشک مراجعه کنید و نوع کیست مشخص شود. اگر به‌تازگی علائمی در شما بروز کرده است پزشک خود را از این موضوع آگاه کنید. اصلی‌ترین علائم مرتبط با کیست به شرح زیر است:
- تغییرات و بی‌نظمی در چرخه قاعدگی
- دردهای لگنی مداوم و مزمن
- از دست دادن اشتها
- کاهش وزن غیرطبیعی
- احساس نفخ و پر بودن شکم
به گفته‌ی وب‌سایت mayoclinic خطر ایجاد کیست در موارد زیر افزایش می‌یابد:
- مشکلات هورمونی: گاهی اوقات کیست‌های تخمدانی به دلیل استفاده از داروهای مورد استفاده برای القای تخمک‌گذاری مانند داروی باروری کلومیفن ایجاد می‌شوند
- بارداری: در بعضی موارد، کیستی که در زمان تخمک‌گذاری ایجاد می‌شود در طول بارداری روی تخمدان باقی می‌ماند
- اندومتریوز: در این اختلال سلول‌های آندومتر رحم در خارج از رحم رشد می‌کنند. اگر این بافت بر سطح تخمدان رشد کند تبدیل به توده کیست مانند می‌شود
- عفونت لگن: اگر عفونت به تخمدان‌ها سرایت کند می‌تواند باعث ایجاد کیست عفونی شود
- سابقه ابتلا: اگر سابقه ابتلا به کیست‌های تخمدانی داشته‌اید احتمال عود مجدد آن وجود دارد
پیش‌آگهی و چشم‌انداز کیست‌های تخمدانی چگونه است؟
پیش‌آگهی و چشم‌انداز اکثر کیست‌های تخمدان حاکی از بهبودی سریع و قابل درمان بودن آن‌هاست. بیشتر کیست‌ها در عرض چند ماه ناپدید می‌شوند. البته در زنان یائسه و زنانی که دچار عدم تعادل هورمونی هستند کیست‌های تخمدان ممکن است از نوع عودکننده باشند. بعضی از کیست‌ها در صورت عدم درمان، تأثیر منفی بر قدرت باروری خواهند داشت. این حالت به‌ویژه در کیست‌های آندومتریوما و سندرم تخمدان پلی کیستیک رایج هستند.
پس از یائسگی خطر ایجاد کیست سرطانی یا ابتلا به سرطان تخمدان افزایش می‌یابد. با این همه، کیست تخمدان خطر ابتلا به سرطان تخمدان را افزایش نمی‌دهد. برخی پزشکان درصورتی‌که قطر کیست بزرگ‌تر از ۵ سانتی‌متر باشد، آن را با جراحی خارج می‌کنند.
کیست تخمدان و بارداری
بعضی از کیست‌های تخمدان در کاهش باروری تأثیرگذار هستند درحالی‌که بعضی دیگر این‌گونه نیستند. ازجمله کیست‌هایی که تأثیر منفی بر باروری زنان دارند می‌توان کیست اندومتریوم و کیست‌های ناشی از سندرم تخمدان پلی کیستیک را نام برد. بااین‌حال کیست‌های عملکردی، کیست های درموئید و سیستادنوما با مشکل باردار شدن همراه نیستند مگر اینکه بزرگ باشند. اگرچه در بعضی شرایط رویکرد صبر و انتظار برای درمان کیست اتخاذ می‌شود اما گاهی نیز جراحی برای برداشتن کیست الزامی است.
اگر در دوران بارداری دچار کیست تخمدان شده باشید درمان آن به نوع کیست و اندازه آن بستگی دارد. اکثر کیست‌ها خوش‌خیم هستند و نیازی به انجام جراحی ندارند اما اگر کیست مشکوک به سرطان باشد یا دچار پارگی شود یا منجر به پیچ‌خوردگی تخمدان گردد، ممکن است درمان آن مستلزم جراحی باشد.
نکات مهم پس از جراحی کیست تخمدان
مدت زمان بهبودی پس از عمل کیست تخمدان برای هر فرد متفاوت است. پس از برداشتن کیست تخمدان، احساس درد در شکم و لگن طبیعی است و طی چند روز بهبود می‌یابد. پس از لاپاراسکوپی یا لاپاراتومی، ممکن است تا ۱۲ هفته طول بکشد که بتوانید فعالیت‌های عادی خود را از سر بگیرید. اگر پس از جراحی، کیست برای آزمایشات بیشتر به آزمایشگاه ارسال شده باشد احیاناً نتایج طی یک یا دو هفته آماده می‌شود. در طی این مدت پزشک داروهای احتمالی را تجویز کرده و مراقبت‌های مورد نیاز را برای شما بیان می‌کند. در صورت مشاهده علائم زیر در دوران نقاهت، موضوع را به پزشک خود اطلاع دهید:
- خونریزی شدید
- درد شدید یا تورم در شکم
- تب
- ترشحات تیره یا بدبوی واژن
علائم بالا غالباً نشان‌دهنده عفونت هستند.
درمان کیست‌های سرطانی
اگر نتایج آزمایش کیست نشان دهد که کیست سرطانی است، ممکن است هر دو تخمدان، رحم و برخی از بافت‌های اطراف آن برداشته شوند. این کار در درجه اول به‌منظور برداشتن توده سرطانی و در درجه دوم برای ممانعت از سرایت سلول‌های سرطانی به بافت‌های اطراف انجام می‌شود.
درمان بیماری‌های عامل کیست‌های تخمدانی
اگر به بیماری‌هایی مانند آندومتریوز یا سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) مبتلا هستید که منجر به تشکیل کیست در تخمدان شده است روش درمان آن به تشخیص و صلاحدید پزشک بستگی دارد. به‌عنوان مثال، آندومتریوز ممکن است با مسکن‌ها، تجویز داروهای هورمونی و یا با جراحی درمان شود.
علائم کیست تخمدان را جدی بگیرید
همانطور که گفته شد کیست تخمدان می‌تواند علائم متنوعی را بروز دهد. نکته‌ی مهم در این زمینه مراجعه به پزشک در صورت بروز علائم و تشخیص کیست تخمدان در صورت وجود است. چرا که تشخیص درست، روند درمان را تا حد بسیار خوبی بهبود خواهد بخشید. در صورتی که می‌خواهید در رابطه با این موضوع اطلاعات بیشتری کسب کنید می‌توانید به مقاله کیست چیست مراجعه نمایید.
توجه داشته باشید که این مطلب، جایگزین نظرات و توصیه‌های تخصصی پزشکان نیست و هرگز از این مطلب به‌عنوان جایگزین توصیه پزشکان استفاده نکنید.
