علائم تب دنگی چیست؟ راه‌های پیشگیری و درمان

مدتی است که بیماری تب دنگی در کشورمان شایع شده و نگرانی‌های بسیاری از جهت گسترش آن به‌وجود آمده است. این بیماری که توسط پشه‌های آلوده به ویروس منتقل می‌شود، عمدتاً در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری شیوع دارد. تب دنگی گاهی با علائم جدی مانند تب بالا و سردرد شدید همراه می‌شود که در صورت عدم درمان به موقع می‌تواند به عوارض جدی مانند خونریزی و کاهش پلاکت خونی منجر گردد. در این مقاله از مجله سلامت هومکا علائم تب دنگی، راه‌های پیشگیری از ابتلا به این بیماری و همچنین روش‌های درمان آن را بررسی. می‌کنیم.

تب دنگی چیست؟

تب دنگی بیماری ویروسی است که توسط ناقل آن یعنی پشه آئدس به انسان منتقل می‌شود و اخیرا در ایران نیز مشاهده شده است. اما چرا باید نگران تب دنگی باشیم؟ متأسفانه، آمار مبتلایان به بیماری تب دنگی در ایران رو به افزایش است و این زنگ خطری برای سلامت عمومی به شمار می‌رود. در این بین، برخی استان‌های کشور مانند استان هرمزگان، بوشهر، اصفهان و گیلان به دلیل شرایط آب و هوایی و وجود پشه‌های ناقل، بیشتر در معرض خطر ابتلا به تب دنگی قرار دارند.

تب دنگی در صورت عدم درمان به‌موقع می‌تواند عوارض جدی مانند خونریزی داخلی، کاهش پلاکت‌ها و حتی مرگ به دنبال داشته باشد. اگرچه در گذشته نیز مواردی از ابتلا به تب دنگی در ایران به ثبت رسیده است اما شیوع این بیماری در سال‌های گذشته هرگز به گستردگی تابستان ۱۴۰۳ نبوده است. به طوری‌که تاکنون موارد ابتلا به تب دنگی در چندین استان کشور گزارش شده است و متاسفانه چندین مورد مرگ و میر هم رخ داده است. به طور کلی، استان‌هایی که آب و هوای گرم و مرطوب دارند و شرایط برای تکثیر پشه‌های ناقل مساعدتر است، بیشتر در معرض خطر هستند. لذا با توجه به تغییرات آب و هوایی و افزایش جمعیت پشه‌ها، پیش‌بینی می‌شود که شیوع تب دنگی در ایران همچنان ادامه داشته باشد. بنابراین، مقابله با این بیماری نیازمند اقدامات جدی و آگاهی لازم در سطح ملی است.

در ارتباط با بیماری تب دنگی، وبسایت معتبر WHO اینگونه بیان کرده است

• بیماری تب دنگی یک عفونت ویروسی است که از طریق نیش پشه های آلوده به انسان منتقل می‌شود.
• اکنون حدود نیمی از جمعیت جهان در معرض خطر ابتلا به تب دنگی هستند و تخمین زده می‌شود که سالانه ۱۰۰ تا ۴۰۰ میلیون نفر به آن مبتلا می‌شوند.
• تب دنگی در آب و هوای گرمسیری و نیمه گرمسیری در سراسر جهان، بیشتر در مناطق شهری و نیمه شهری یافت می‌شود.
• در حالی که بسیاری از عفونت های دنگی علائمی ندارند یا فقط بیماری خفیف ایجاد می‌کنند، این ویروس گهگاه می‌تواند  حتی موجب مرگ شود.
•  پیشگیری از تب دنگی به کنترل ناقل بیماری بستگی دارد. اکنون هیچ درمان خاصی برای بیماری تب دنگی وجود ندارد و تشخیص زودهنگام و مراجعه به پزشک تا حد زیادی میزان مرگ و میر ناشی از تب دنگی شدید را کاهش می‌دهد.

آشنایی با علائم تب دنگی

ویروس عامل تب دنگی توسط نیش پشه‌های آلوده منتقل می‌شود و گاهی علائم بسیار ناخوشایندی به دنبال دارد. این بیماری به دلیل درد شدید مفاصل و عضلات، به تب استخوان شکن هم معروف شده است. اگر به تازگی به منطقه‌ گرمسیری سفر کرده‌اید یا در آن مناطق زندگی می‌کنید، بهتر است با علائم تب دنگی آشنایی داشته باشید. در ابتدا مراحل مختلف تب دنگی و علائم هر مرحله را بررسی می‌کنیم:

مرحله حاد:

این مرحله معمولاً ۴ تا ۷ روز پس از گزش پشه آغاز می‌شود و مشخصه اصلی آن تب شدید و ناگهانی است. علائم دیگر مرحله حاد عبارتند از:

• سردرد شدید: ابتلا به انواع سردرد، به خصوص دردی که در ناحیه پشت چشم‌ها احساس می‌شود.
• دردهای عضلانی و مفصلی: این دردها به قدری شدید هستند که به آن درد استخوان شکن هم می‌گویند.
• خستگی مفرط: انرژی فرد به طور قابل توجهی کمتر از گذشته است.
• بثورات پوستی: معمولاً به صورت لکه‌های قرمز و کوچک روی پوست ظاهر می‌شود.
• مشکلات گوارشی: کاهش اشتها، حالت تهوع و استفراغ از علائم گوارشی مرحله حاد است.

مرحله بحرانی:

پس از مرحله حاد، بیمار وارد مرحله بحرانی می‌شود. در این مرحله ممکن است علائم زیر مشاهده شود:

• درد شدید شکم: ناشی از بزرگ شدن کبد و طحال است.
• خونریزی: ممکن است خونریزی از لثه‌ها، بینی یا سایر قسمت‌های بدن رخ دهد.
• کاهش پلاکت خون: این تغییر خطر خونریزی را بالا می‌برد.
• نارسایی اندام‌ها: در موارد شدید، ممکن است نارسایی اندام‌هایی مانند کبد و کلیه‌ها اتفاق بیافتد.

مرحله بهبودی:

در این مرحله، علائم تب دنگی به تدریج بهبود می‌یابند. البته ممکن است چند هفته طول بکشد تا فرد به طور کامل درمان شود. خستگی مفرط و ضعف عضلانی از علائم شایع در این مرحله است.

شدت و نوع علائم تب دنگی در افراد مختلف متفاوت است. برخی افراد ممکن است علائم خفیفی داشته باشند، در حالی که برخی دیگر دچار عوارض جدی می‌شوند. زمانی که بیماری به مرحله تب خونریزی‌دهنده دهنده وارد شود علائمی سختی مانند خونریزی داخلی، افت پلاکت خون و افت فشار خون در بیمار بروز می‌کند و این شکل از بیماری نیاز به رسیدگی اورژانسی دارد. اما چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟ اگر پس از سفر به مناطق گرمسیری یا زندگی در آن استان‌ها علائم بیان شده را تجربه کردید، حتماً به پزشک مراجعه کنید. تشخیص زودهنگام و درمان مناسب از بروز عوارض جدی پیشگیری می‌کند.

علت تب دنگی چیست؟

پشه آئدس عامل اصلی انتقال بیماری دنگی است. این پشه کوچک ظاهری شبیه به پشه‌های معمولی دارد اما نوارهای سفید روی بدن و پاهایش دیده می‌شود. پشه آئدس معمولاً در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری مانند استان‌های هرمزگان و بوشهر زندگی می‌کند. این پشه‌ها در طول روز به ویژه در ساعات صبح و عصر یعنی هنگام طلوع و غروب آفتاب، گزش‌های خود را انجام می‌دهند. در ادامه به موارد مهمی که باید در مورد علت تب دنگی بدانید، اشاره می‌کنیم:

زیستگاه پشه‌های آئدس:

پشه‌های آئدس برای تکثیر به آب‌های راکد نیاز دارند. مکان‌هایی مانند حوض آب، جدول آبرو، گلدان‌ها، ظروف آب و هر جایی که آب در آن جمع می‌شود، مکان‌های مناسبی برای تخم‌گذاری این پشه‌ها هستند.

چرخه زندگی ویروس دنگی در پشه:

وقتی یک پشه آئدس به ویروس آلوده می‌شود، ویروس در بدن آن تکثیر می‌شود. پس از گذشت چند روز، ویروس در غدد بزاقی پشه تجمع می‌یابد و می‌تواند بر اثر نیش حشره به افراد سالم منتقل شود. معمولاً ۴ روز پس از گزش پشه، علائم تب دنگی ظاهر می‌شود. این علائم غالبا به صورت تب، سردرد شدید، دردهای عضلانی و مفصلی و خستگی مفرط است.

ورود پشه آئدس به ایران:

علت تب دنگی یعنی پشه آئدس به صورت طبیعی در ایران شیوع نداشته است اما تغییرات آب و هوایی باعث ورود این پشه از مناطق اطرف به کشورمان شده است. این بیماری تاکنون استان‌های جنوبی و هم بعضی از استان‌های شمالی را فراگرفته است.

نحوه تشخیص بیماری تب دنگی

تشخیص قطعی بیماری تب دنگی توسط آزمایش خون انجام می‌شود اما در ابتدا پزشک به توجه به علائم بیمار و سابقه سفر به مناطق گرمسیری، احتمال ابتلا به تب دنگی را بررسی می‌کند. علائم هشداردهنده تب دنگی که پزشک به آنها دقت می‌کند شامل تب بالا و ناگهانی، سردرد شدید و بثورات پوستی است. البته برای تایید نهایی ابتلا به تب دنگی آزمایش خون تجویز می‌شود. در واقع، تشخیص تب دنگی یک فرآیند چند مرحله‌ای است که با مشاهدۀ علائم بالینی شروع شده و با انجام آزمایش‌های تخصصی به نتیجه قطعی می‌رسد. این آزمایش‌های تشخیصی شامل موارد زیر است.

آزمایش خون:

این آزمایش به تشخیص وجود ویروس دنگی در خون و اندازه‌گیری سطح پلاکت‌ها کمک می‌کند. کاهش پلاکت‌ها یکی از نشانه‌های تب دنگی است. این آزمایش با دو هدف انجام می‌شود که شامل تشخیص مستقیم ویروس و اندازه‌گیری فاکتورهای التهابی در خون است. با استفاده از تکنیک آزمایشگاهی PCR می‌توان وجود RNA ویروس دنگی را در خون تشخیص داد. این آزمایش در مراحل اولیه بیماری بسیار ضروری است. همچنین، بالا رفتن برخی از فاکتورهای التهابی و کاهش تعداد پلاکت‌ها در خون از نشانه‌های دیگر تب دنگی هستند که در آزمایش خون قابل تشخیص است. آزمایش پلاکت خون می‌تواند میزان پلاکت در خون را بصورت قطعی نشان دهد.

آزمایش سرولوژی:

انجام این آزمایش برای تشخیص تب دنگی و شناسایی آنتی‌بادی‌های عفونی لازم است. وجود این آنتی‌بادی‌ها نشان‌دهنده عفونت فعال ویروسی در بدن است. تفسیر نتایج آزمایش سرولوژی نیاز به تخصص و تجربه پزشک دارد. زیرا عوامل مختلفی مانند نوع ویروس دنگی، زمان نمونه‌گیری و روش انجام آزمایش می‌توانند بر نتایج تأثیر بگذارند.

آزمایش‌های دیگر:

در برخی موارد، ممکن است آزمایش‌های دیگری مانند آزمایش عملکرد کبد و کلیه نیز درخواست شود تا وضعیت کلی بیمار ارزیابی گردد.

اما چرا تشخیص زودهنگام مهم است؟ تشخیص زودهنگام تب دنگی بسیار حیاتی است چراکه در صورت عدم درمان به موقع، ممکن است عوارض جدی مانند خونریزی داخلی، کاهش شدید پلاکت‌ها و شوک ایجاد شود. بنابراین با مشاهده علائم بیماری، دست از خود تشخیصی بردارید و برای تشخیص دقیق و درمان سریع بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.

درمان تب دنگی چگونه است؟

متاسفانه درمان و یا داروی قطعی برای ویروس دنگی در دسترس نیست. درمان اصلی تب دنگی بر کنترل کردن علائم و مراقبت‌های پزشکی متمرکز است. در واقع هدف از درمان کاهش شدت علائم و جلوگیری از عوارض جدی‌تر است. اصول و راه‌های درمان تب دنگی شامل مراحل زیر است:

• استراحت کافی: بدن برای مبارزه با عفونت به انرژی نیاز دارد. استراحت به بدن کمک می‌کند تا انرژی خود را صرف بهبودی کند. بنابراین تا زمانی که علائمی شامل تب و درد به طور کامل برطرف نشده، استراحت ضروری است.
• مصرف مایعات فراوان: تب، استفراغ و اسهال منجر به کم‌آبی بدن می‌شوند. مصرف مایعات به حفظ تعادل آب و الکترولیت‌های بدن کمک می‌کند. آب، آبمیوه‌های طبیعی، سوپ و محلول‌های ORS گزینه‌های مناسبی هستند.
• مصرف مسکن‌ها: مسکن‌ها به کاهش دردهای عضلانی و مفصلی، سردرد و تب کمک می‌کنند. استامینوفن معمولاً برای کاهش تب و درد در بیماران مبتلا به تب دنگی توصیه می‌شود اما از مصرف آسپرین، ناپروکسن، ایبوپروفن و دیکلوفناک اکیدا خودداری کنید. این داروها ممکن است خطر خونریزی را در بیماران مبتلا به تب دنگی افزایش دهند. از این‌رو، قبل از مصرف هر دارویی حتما با پزشک مشورت کنید.
• تغذیه مناسب: تغذیه مناسب به تامین انرژی مورد نیاز بدن برای بهبودی کمک می‌کند. غذاهای سبک، نرم و قابل هضم مانند برنج، سوپ، میوه‌ها و سبزیجات پخته شده توصیه می‌شود.
• مراقبت‌های ویژه: در برخی موارد، تب دنگی ممکن است به عوارض جدی مانند خونریزی و کاهش شدید پلاکت‌ها منتهی شود. در این موارد، مراقبت‌های ویژه در بیمارستان ضروری است. این مراقبت‌ها ممکن شامل تزریق سرم، تزریق پلاکت، استفاده از داروهای ضد خونریزی و مراقبت‌های تنفسی باشد.

همیشه قبل از مصرف هرگونه دارو، حتی مسکن‌ها با پزشک مشورت کنید. در ضمن، به علائم خود توجه کنید و اگر علائمتان بدتر شد یا علائم جدیدی مشاهده کردید، فوراً به پزشک مراجعه کنید.

عوارض تب دنگی

تب دنگی با یک نیش کوچک آغاز می‌شود اما می‌تواند با عوارض جدی و حتی کشنده‌ای به پایان برسد. اگرچه بسیاری از افراد مبتلا به تب دنگی علائم خفیف تا متوسطی دارند اما در برخی موارد، این بیماری به شکل شدیدتری درمی‌آید و فرد به عوارض مخاطره آمیزی گرفتار می‌شود. وقتی بیماری به مرحله بحرانی برسد، عارضه تب خونریزی‌دهنده که جدی‌ترین پیامد این بیماری است، ظاهر می‌شود. سایر عوارض تب دنگی به شرح زیر است:

• عوارض گوارشی: درد شدید شکم که معمولاً در قسمت بالای شکم احساس می‌شود و می‌تواند نشانه‌ای از تورم کبد و سایر اندام‌های داخلی باشد.
• استفراغ مداوم: استفراغ شدید و مداوم منجر به کم‌آبی بدن می‌شود. بایستی با مصرف مایعات، آب از دست رفته بدن جایگزین شود.
• خونریزی: خونریزی از لثه‌ها، بینی، پوست و سایر اندام‌ها یکی از علائم بارز شدید بودن تب دنگی است. این عوارض بیشتر در مرحله بحرانی اتفاق می‌افتند.
• کاهش شدید پلاکت‌ها: پلاکت‌ها سلول‌هایی هستند که به لخته شدن خون کمک می‌کنند. کاهش شدید پلاکت‌ها خطر خونریزی داخلی را بالا می‌برد.
• نارسایی اندام‌ها: در موارد شدید، تب دنگی می‌تواند به نارسایی اندام‌هایی مانند کبد، کلیه‌ها و قلب منجر شود.
• شوک: کاهش شدید فشار خون و نارسایی گردش خون در مواردی به شوک منجر می‌شود که یک وضعیت اورژانسی است.

اما بعضی از عوامل خطر ابتلا به تب دنگی شدید را افزایش می‌دهند. برای مثال، عفونت قبلی با ویروس دنگی باعث بالا رفتن شدت بیماری می‌شود. افرادی که قبلاً به تب دنگی مبتلا شده‌اند، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به فرم شدید بیماری در عفونت‌های بعدی هستند. همچنین افرادی مانند کودکان، سالمندان و افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، بیشتر در معرض خطر عوارض تب دنگی هستند.

راه‌های پیشگیری از تب دنگی

تب دنگی اگرچه گاهی با علائم سختی همراه می‌شود اما خوشبختانه با رعایت نکاتی ساده می‌توان به طور موثری از ابتلا به آن پیشگیری کرد. پشه آئدس یعنی عامل بیماری تب دنگی، پشه‌ای کوچک و سیاه رنگ است که نوارهای سفیدی روی بدن خود دارد. این پشه معمولاً در طول روز و در مکان‌های سایه و مرطوب مانند زیر گلدان‌ها، اطراف حوض آب و ظروفی که آب راکد دارند، تخم‌گذاری می‌کند. در ادامه راهکارهایی را برای محافظت از خود و خانواده در برابر تب دنگی بیان می‌کنیم.

• از بین بردن زیستگاه پشه‌ها: تا حد امکان هرگونه آب راکد را از محیط زندگی خود حذف کنید. هر ظرفی که آب راکد دارد را خالی کنید. اگر جدول آبرو محله گرفته شده و آب داخل آن جمع شده، باید مسیر جدول را باز کنید.
• زباله‌ها را به طور مرتب دفع کنید: زباله‌های خانه را در کیسه‌های مخصوص زباله قرار دهید و سر وقت آن را بیرون از خانه قرار دهید و یا در سطل آشغال شهرداری بیندازید.
• محافظت شخصی: هنگام خواب از پشه بند استفاده کنید. در ساعات اوج فعالیت پشه‌ها (اوایل صبح و اواخر بعدازظهر) لباس‌های آستین بلند بپوشید.
• استفاده از اسپری حشرات: از اسپری دور کننده حشرات استفاده کنید. مواد موجود در این محصولات پشه‌ها را دفع می‌کند.
• نصب توری روی پنجره‌ها و درها: برای جلوگیری از ورود پشه‌ها به داخل خانه از توری برای در و پنجره‌ها استفاده کنید.
• در زمان سفر به مناطق آلوده: اگر قصد سفر به مناطقی را دارید که شیوع تب دنگی در آن بالاست، باید نکاتی را رعایت کنید. قبل از سفر با پزشک مشورت کنید. پزشک توصیه‌های لازم برای پیشگیری از بیماری را ارائه می‌دهد.

علاوه بر موارد بالا، بهداشت فردی را به خوبی رعایت کنید. به طور مرتب دوش بگیرید و دست‌های خود را به خصوص قبل از غذا خوردن با آب و صابون بشویید.

آیا تب دنگی کشنده است؟

بسیاری از افراد مبتلا به تب دنگی علائم خفیف تا متوسطی دارند اما در برخی موارد، این بیماری می‌تواند به شکل شدیدتری تبدیل شود و تهدیدکننده زندگی باشد. شکل شدید تب دنگی، تب خونریزی‌دهنده نام دارد. در این حالت، سیستم ایمنی بیش از حد فعال می‌شود و به سلول‌های خودی حمله می‌کند. این اختلال می‌تواند منجر به خونریزی داخلی، کاهش شدید پلاکت‌ها و نارسایی اندام‌ها شود. اگر این حالت ادامه‌دار شود ممکن است منجر به سندرم شوک دنگی شود.

این عارضه شدیدترین شکل تب دنگی است و زمانی رخ می‌دهد که نشت شدید مایعات از رگ‌های خونی به بافت‌ها، باعث کاهش فشار خون و شوک شود. برخی عوامل مانند سن، سیستم ایمنی ضعیف، نوع ویروس دنگی و ابتلا قبلی به تب دنگی خطر عوارض شدید را افزایش می‌دهند. در کنار موارد بیان شده، بروز علائمی مانند درد شدید شکم، استفراغ مداوم، کاهش شدید پلاکت‌ها و نارسایی اندام‌ها نشان‌دهنده وخامت بیماری است.

آیا تب دنگی از انسان به انسان منتقل می‌شود؟

تب دنگی به طور مستقیم از انسان به انسان منتقل نمی‌شود. تب دنگی یک بیماری ویروسی است که از طریق نیش پشه‌ به انسان منتقل می‌شود. به عبارت دیگر، پشه ابتدا فرد مبتلا به تب دنگی را نیش می‌زند و ویروس را از او دریافت می‌کند و سپس با نیش زدن فرد سالم، ویروس را به فرد سالم منتقل می‌کند. بنابراین، تماس مستقیم افراد با هم باعث ابتلا به تب دنگی نمی‌شود. در واقع در چرخه انتقال وجود پشه آئودس حتمی است و به همین خاطر تماس با ترشحات فرد مبتلا مانند بزاق یا عرق عامل ابتلا به بیماری نیست. برای پیشگیری از تب دنگی، مهمترین کار این است که از نیش پشه‌ها جلوگیری شود. این کار را می‌توان با استفاده از پشه بند، پوشیدن لباس‌های آستین بلند، استفاده از اسپری حشرات و حذف آب‌های راکد انجام داد.

توجه داشته باشید که این مطلب، جایگزین نظرات و توصیه‌های تخصصی پزشکان نیست و هرگز از این مطلب به‌عنوان جایگزین توصیه پزشکان استفاده نکنید.